Samenvatting Wetenschapsfilosofie en Methodologie
Hoorcollege 1
Het onderscheid tussen feiten en mythen is vaak onduidelijk. Er zijn botsende visies op de
wetenschap. Filosofie is vaak een oefening in kritisch nadenken. De wetenschapsfilosofie
denkt kritisch na over wetenschap en kennis.
Misinformatie = informatie dat niet is gebaseerd op de wetenschap = mythe = niet waar
Informatie = informatie gebaseerd op de wetenschap = feit = waar
Waarom is het belangrijk om de feiten te weten?
- Om keuzes te maken
- Om beslissingen te nemen
- Om beleid te maken
Dus: om onderscheid te kunnen maken tussen feiten en mythes, oftewel waar en niet
waar
Waar kijken we meestal naar voor feiten?
- Wetenschap
- Wetenschap als kroonjuweel van het menselijk denkvermogen
Wetenschap bestaat uit natuurlijke, technologische en sociale feiten:
Natuurlijk feit = het is gewoon zo water bevriest bij 0 graden Celcius
Sociaal feit = op basis van sociale aspecten we leven langer
Technologisch feit = toepassingen van de wetenschap zelfsturende auto’s
Niet iedereen is het er mee eens dat de wetenschap alleen maar positief is. Er zijn twee
filosofische basisposities ten opzichte van wetenschap:
- Sciëntisme = wetenschap is verreweg superieur aan alle andere pogingen om kennis te
borgen: wetenschappelijke wetten bieden zekerheid.
Sciëntisme is een tijdperk van zekerheid.
o Feiten, wetenschap is de waarheid, rationeel seculier (=zonder religie), denk
zelf na, gebruik alleen de rede moderniteit
o Kennis en waarheid worden alleen door en in wetenschap gevonden
o “de wetenschappelijke methode is de enige methode om feiten en waarheid te
verkrijgen”
o Iconen (symbolen of vertegenwoordigers van sciëntisme, of worden
‘beschuldigd’ van sciëntisme): Daniël Dennet & Steven Pinker
, o Onze geest is een perfect spiegel van de werkelijkheid Richard Dawkins &
Lawrence Krauss
- Scepticisme = wetenschap geeft geen zekerheid, het is gelijk aan andere vormen van
kennis, wetenschap is een geloof
o Kritisch denken over wetenschap, de methodes en grenzen van wetenschap,
een pluralistische opvatting over rationaliteit en kennis
o Meer dan één waarheid, waarheid is ervaring, onzekerheid, kennis is een
onderdrukkende macht, wetenschap is een ideologie
o Postmodernisme = na modernisme: ook seculier maar individuele en
emotionele expressie staat centraal
o Kennis en waarheid zijn sociale constructies die de constructie nodig hebben
relativisme, nihilisme
o “alles kan” “everything goes”
o Iconen (symbool/vertegenwoordiger van het 20e eeuw scepticisme): Paul
Feyerabend boek: tegen de methode: naar anarchistische kennistheorie
o Onze geest is een gebroken spiegel: we weten niets en zullen nooit iets weten
Deze twee stromingen voeren een continu debat. Sciëntisme en scepticisme kunnen
gezien worden als twee uitersten. De meeste wetenschappers bevinden zich ongeveer
in het midden.
Filosofisch scepticisme is kritisch denken over wetenschap binnen de grenzen van de
filosofie. In het liedje “anything goes” wordt scepticisme uitgedrukt.
Sciëntisme versus scepticisme in de samenleving?
Sciëntisme in de samenleving:
- Een relativistische (= alles is relatief), radicale interpretatieve van filosofisch
scepticisme is als een uitslaande brand in de samenleving terechtgekomen
- Achtergrond van het issue/maatschappelijke debat over:
o Alternatieve feiten
o Feitenvrije politiek
o Nep nieuws (misinformatie/desinformatie)
o Post-truth tijdperk
o Politieke correctheid, identiteitspolitiek, vrijheid en conformisme
,Scepticisme in de samenleving:
o Groepen die tegen vaccinatie van kinderen zijn
o Flat earth movement “de aarde is plat”
o Klimaatveranderingen “klimaatverandering is fraude”
Relativisme in populaire cultuur:
- Liedje: I, Tonya “there is no such thing as truth, everyone has their own truth” is
dit waar?
De mens is heel erg bezig met het verkennen van de omgeving om ons heen we proberen
overal verklaringen voor te vinden. Mensen zijn onderzoekende wezens: nieuwsgierigheid
definieert ons menselijk bewustzijn. Observaties geven ons bewijzen voor onze verklaringen.
Wat voor onderzoek stijlen hebben wij als mensen? Er zijn twee basis stijlen van
onderzoeken:
- Naïef onderzoek = niet-geformaliseerde, niet-systematische en niet-gecontroleerde
vorm van het verzamelen en samenvatten van informatie tot naïeve theorieën
o Common sense: wat we in het dagelijks leven doen
o Pre-modern denken: religieus denken, geloof in een gegeven waarheid
(bijvoorbeeld door een god)
o Niet-geavanceerde manieren van kennis van de werkelijkheid
o Methoden van kennen:
Vathoudendheid wat als algemeen waar wordt gezien
Autoriteit mensen met een hoge status spreken de waarheid (artsen,
politiek)
Redelijk mens rede en logische consistentie zijn belangrijk
o Associaties: vooroordelen, overtuigingen, populair scepticisme, sommige
vormen van postmodenisme, mythes
o “ik heb een theorie” = wanneer het gebruik van het woord theorie als eigenlijk
een hypothese of speculatie wordt bedoeld
o Voorbeelden van naïef onderzoek: religie, astrologie, bijgeloof, complot
theorieën, populair gebruik van het woord theorie
, - Wetenschappelijk onderzoek = zeer hoog geformaliseerde, systematische en
gecontroleerde vorm van onderzoek. Is er van bewust dat observaties en redeneringen
fout-gevoelig (error prone) zijn.
o Wetenschap verschuift de plaats van de waarheid van individuen naar groepen,
door een aantal regels in te stellen waar iedereen mee instemt
o Ook bekend als: de wetenschappelijke methode, modern denken, analytisch-
empirische benadering
o Associaties: verschuiving naar kritisch-analytisch onderzoek doen vergeleken
met naïef onderzoek, persoonlijke overtuigingen horen ondersteund te worden
met extern bewijs (=waarnemingen), methodologisch, strak, model matig
o “waarheid is een objectieve werkelijkheid buiten de mens, onze ideeën
veranderen de realiteit niet. Wetenschap ontwikkelt theorieën die waar zijn”
o Voorbeelden: wetenschappelijke tijdschriften, empirische cyclus, multilevel
modellen
Theorie is de kern van wetenschappelijk onderzoek.
Theorie = een verzameling van onderling samenhangende constructen (concepten), definities
en proposities die een systematisch beeld geven van de verschijnselendoor relaties tussen
variabelen te specificeren, met als doel de verschijnselen te verklaren en te voorspellen
Volgens Watt & van den Berg zijn er 5 doelen/pijlers van de wetenschap:
1. Empirisme: wetenschap is empirisch je werkt met observeerbare bewijzen (dmv
zintuigen/techniek)
2. Realisme: wetenschap gaat er van uit dat er een onafhankelijke werkelijkheid bestaat
3. Objectiviteit: bij een wetenschappelijke theorie behoort objectiviteit van kracht te
blijven dus onafhankelijk van de overtuigingen en attitudes van de onderzoekers
4. Logica: wetenschap gebruikt logica (methodes) om termen te formuleren, te
beargumenteren, etc.
5. Kritische houding/feilbaar: wetenschappers hebben een kritische houding en
realiseren zich dat ze feilbaar zijn (=ze kunnen het fout hebben)
