Samenvatting
Samenvatting Hoorcolleges Economie
Hoorcolleges van het deel economie bij het vak Economie en Jaarrekening.
[Meer zien]Voorbeeld 8 van de 52 pagina's
Voorbeeld 8 van de 52 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Voorbeeld van de inhoud
Hoorcolleges economieNB: in deze samenvatting heb ik alle stof die bij elkaar hoorde steeds bij elkaar in een hoorcollege
gezet, ook al werd dit soms in twee hoorcolleges besproken (omdat de prof uitliep). Dit kan dus wat
verwarrend zijn als je met je eigen aantekeningen kijkt maar ik vind het wel handig om alle stof die
bij elkaar hoorde onder elkaar te hebben.
Hoorcollege 1 – economie; wat is economie; het ontstaan van markten en organisaties; neo-klassieke
economie en institutionele economie....................................................................................................3
Wat is economie...................................................................................................................................................3
Main stream economics........................................................................................................................................3
Centrale vraagstelling in het vak...........................................................................................................................3
Markt en organisatie/hiërarchie...........................................................................................................................5
De neoklassieke invalshoek: coördinatie via een perfecte markt........................................................................6
De institutioneel economische benadering..........................................................................................................8
Overige belangrijke begrippen..............................................................................................................................9
Vragen bij hoofdstuk 1 & 2.................................................................................................................................10
Hoorcollege 2 – bouwstenen voor nieuwe institutionele benadering..................................................11
Behavioral theory of the firm.............................................................................................................................11
Bounded rationality............................................................................................................................................13
Elementen uit de verzekeringstheorie: informatieasymmetrie en opportunisme............................................14
Elementen uit de public choice theorieën..........................................................................................................15
Vragen bij hoofdstuk 3........................................................................................................................................16
Hoorcollege 3 – de nieuwe institutionele theorieën............................................................................18
Property rightstheorie (Coase, Furubotn, Pejovich)...........................................................................................18
Transactiekosten theorie....................................................................................................................................19
Principaal-agent benadering (Jensen/Meckling 1976).......................................................................................22
Vragen bij hoofdstuk 4........................................................................................................................................24
Hoorcollege 4 – macro-economische toepassingen (nieuwe) institutionele economie (in de publieke
sector)..................................................................................................................................................25
De publieke sector..............................................................................................................................................25
Sociale zekerheid en poldermodel......................................................................................................................26
Europese Centrale Bank......................................................................................................................................31
Eindconclusie van Hazeu.....................................................................................................................................32
Vragen bij hoofdstuk 5 & 6.................................................................................................................................32
Hoorcollege 5 – EU: historie en doelen................................................................................................34
Historie................................................................................................................................................................34
1
, De instituten (The ‘Big Five’)...............................................................................................................................37
Besluitvorming....................................................................................................................................................37
Het budget..........................................................................................................................................................38
Problemen in de Unie.........................................................................................................................................39
Vragen bij Europese Unie...................................................................................................................................39
Hoorcollege 6 – financiële crisis en schuldencrisis...............................................................................41
De Europese Monetaire Unie.............................................................................................................................41
Ontstaan van de financiële crisis........................................................................................................................43
De schuldencrisis.................................................................................................................................................44
Vragen van EMU en de crisissen.........................................................................................................................45
Hoorcollege 7 – de coronacrisis............................................................................................................46
De achtergrond...................................................................................................................................................46
De steunmaatregelen.........................................................................................................................................46
Discussie..............................................................................................................................................................47
Het economisch perspectief..............................................................................................................................48
Invloed van corona op verschillende sectoren en regio’s..................................................................................49
Het perspectief van de EU..................................................................................................................................50
Corona en de pensioenfondsen.........................................................................................................................51
Relativerende factoren.......................................................................................................................................51
2
,Hoorcollege 1 – economie; wat is economie; het
ontstaan van markten en organisaties; neo-
klassieke economie en institutionele economie
Wat is economie
Economie is een wetenschap die keuzegedrag bestudeert dat noodzakelijk voortvloeit uit schaarste
(=eindig/niet oneindig veel) en dat mogelijk wordt gemaakt door alternatieve
gebruiksmogelijkheden van middelen. De actoren in het economisch proces kunnen keuzes maken
en actoren maken ook verschillende keuzes.
Economie maakt veel gebruik van modellen en theorieën. Modellen zijn relaties, als aan de ene kant
wat gebeurd aan de andere kant ook iets. Een model is altijd een abstractie van de werkelijkheid, je
kunt in een model nooit de gehele werkelijkheid vangen. De relaties in modellen komen tot stand op
basis van economische theorieën. In de economie gebruiken we ook een aantal assumpties
(=aannames). Omdat je te maken hebt met een sociale wetenschap is het moeilijk om gedrag exact
te voorspellen (bijv. wanneer gaat een effectenbeurs kelderen, dat weet niemand precies te
voorspellen).
Main stream economics
De modellering van het keuzegedrag van een individu zit volgens de main stream economische
benadering als volgt in elkaar (=assumptie van deze benadering). Elk individu handelt zoveel mogelijk
rationeel. Het individu maakt bewuste, verstandige afwegingen op basis van volledige informatie en
kosteloos beschikbare informatie. Het economisch handelen van individuen is gericht op
optimalisatie.
Ofwel: een bepaald doel bereiken met een zo min mogelijke inzet van middelen
Ofwel: met een beschikbare hoeveelheid middelen tot maximale doelrealisatie komen
Dit noemen we optimale allocatie. Het doel dat het individu wil bereiken is niet alleen materieel.
Verschillende mensen kunnen verschillende doelen hebben. Mensen kunnen zo rijk mogelijk willen
worden maar ook zo gelukkig mogelijk willen worden. Het gaat erom dat mensen voor zichzelf
uitzoeken wat ze willen en hoe ze dit zo optimaal mogelijk kunnen bereiken.
Centrale vraagstelling in het vak
Hoe kan doelmatig worden georganiseerd en bestuurd. Hierbij is doelmatig = efficiency. Dit kan zo
goedkoop mogelijk zijn, maar ook zo goed mogelijk of dat bijv. zorg daar terecht komt waar deze
terecht moet komen.
3
,Hierbij moet je onderscheid kunnen maken tussen verschillende producten en verschillende
organisaties. Een organisatie omtrent een ingewikkeld product moet anders worden bestuurd en
ingericht dan een organisatie omtrent een zeer simpel product.
Het gaat bij die doelmatigheid in feite om de ontwikkeling, de inrichting en de werking van
besturingsstructuren. Men moet gaan nadenken over hoe een bestuursstructuur ingericht moet
worden zodat zo efficiënt mogelijk bestuurd kan worden. De besturingsstructuren zijn in feite
vormen van instituties:
“the rules of the game in society, or, more formally, the humanly devised constraints that
shape human interaction” (Douglas North).
Door mensen ontworpen structuren, die beperkingen opleggen aan hun economische,
sociale en politieke gedrag (Hazeu)
Omdat wij een complexere maatschappij krijgen moeten we besturingsstructuren in het leven
roepen die daarbij passen, dit zijn eigenlijk instituties. Instituties worden door mensen bedacht,
daarom heeft bijv. elk land andere instituties. Instituties leggen grenzen op. We kunnen als mensen
niet zomaar meer doen wat we willen. We zijn met te veel mensen, hebben te veel ingewikkelde
producten en daarom moeten beperkingen aan mensen worden opgelegd qua sociaal en politiek
gedrag. Instituties kunnen zich materialiseren in instituten, denk bijv. aan het instituut markt, het
instituut organisatie, het instituut rechtspraak, het instituut huwelijk, het instituut universiteit, etc.
Instituten/instituties/regels/organisaties worden door mensen bedacht en leggen
beperkingen op aan mensen (maar kunnen ook mogelijkheden scheppen).
We hebben formele en informele instituties. Formele instituties zijn wetten/dwingende regels die
gelden in de maatschappij. Informele instituties zijn onze normen en waarden. Informele instituties
zijn niet verplicht maar we worden wel geacht ons eraan te houden/ons op een bepaalde manier te
gedragen.
Het inrichten van een besturingsstructuur kost ook geld. Bijv. bij een universiteit hebben we een
structuur om de gehele organisatie te organiseren. Bij de Radboud Universiteit gaat ongeveer
30/40% van het totale budget op aan organisatorische kosten die het onderwijs/onderzoek mogelijk
maken. Maar, het in het leven roepen van een besturingsstructuur levert over het algemeen meer op
dan het niet instellen van een besturingsstructuur. Besturingsstructuren leggen beslag op schaarse
middelen.
De behoefte aan besturingsstructuren is
toegenomen naarmate de maatschappij
complexer werd. Op het moment dat er in een
economie sprake is van arbeidsdeling en
specialisatie ontstaat er een noodzaak aan
coördinatie van activiteiten.
Coördinatie kan plaatsvinden op een markt
(bedrijfsleven) of in een organisatie. Het is echter
niet zo dat een markt altijd het bedrijfsleven is en een organisatie niet. De grote bedrijven (bijv.
Philips) zijn ook organisaties. Die hebben ook bepaalde afdelingen die gespecialiseerd zijn en waar ze
4
,tussenlagen hebben. Binnen Philips zijn afdelingen die zich (in meerdere of mindere mate)
bezighouden met de omgeving van het productieproces. Bedrijven kunnen zich dus in de vorm van
organisaties presenteren. Bij de kleine bedrijven (bijv. een bakker) kan je echt spreken van een
markt.
Markt en organisatie/hiërarchie
De coördinatie vindt in westerse samenlevingen plaats op markten of in organisaties/hiërarchieën
(organisaties zijn eigenlijk altijd hiërarchisch).
Het coördinatiemechanisme op de markt is de prijs (als de prijs te hoog is koopt niemand
het)
Het coördinatiemechanisme in de organisatie is de autoriteit (hiërarchie) (als de baas het er
niet mee eens is gebeurd het niet)
Kennelijk is er dus ene keuzemogelijkheid tussen markt en organisatie (twee alternatieve
‘governance structures’).
De vraag hierbij is: hoe zit het met de doelmatigheid van organisaties t.o.v. markten, wanneer
organiseer je iets in een markt en wanneer in een organisatie. De keuze hiertussen heeft dus te
maken met de doelmatigheid. ‘Wanneer wordt bereikt wat we willen’, daarop moet de
besturingsstructuur aangepast worden. Soms moet puur naar het geld worden gekeken (wat meest
efficiënt qua geld) en of hoe bereiken we het beste onze doelen (vaker bij overheid).
De keuze voor de markt/organisatie kan veranderen in de tijd:
Afstoten taken overheid (privatisering)
Opkopen bedrijven door overheid (banken) of terugdraaien uitbesteding (bijv. schoonmaak)
Kenmerk van een markt is dat deze over het algemeen redelijk horizontaal georganiseerd is (koper –
verkoper). Een organisatie is over het algemeen verticaal georganiseerd. In de werkelijkheid staat
een markt niet tegenover een organisatie:
In een organisatie treffen we ook marktachtige beheersingssystemen aan
- Bijv. afdelingen binnen een organisatie die met elkaar moeten concurreren
In en organisatie treffen we ook ‘clans’ aan (die vaak bestaan uit leden van een ‘professie)
- Bijv. vriendjespolitiek
Op een markt treffen we ook bureaucratische beheersingssystemen aan
- Soms wordt een bedrijf zo groot dat het eigenlijk net zo ingericht wordt als een
organisatie
Shareholders zijn wettelijk gezien de eigenaren van
een bedrijf (aandeelhouders). Die hebben natuurlijk
direct belang bij een bedrijf. Maar uiteraard als je
werknemer bent van een bedrijf heb je ook belang
bij het bedrijf (je wilt een goed salaris). Dit geldt ook
voor managers.
5
,Er zijn ook externe belanghebbenden, bijv. leveranciers en de maatschappij. Alle belanghebbenden
die niet de shareholders zijn worden de stakeholders genoemd.
Informatie staat centraal
Informatie is cruciaal, zowel bij markten en
organisaties. Informatie is niet gratis, het is een eigen
industrie aan het worden. De rol van informatie is echt
cruciaal in het goed functioneren van marken en
organisaties.
In the beginning there were markets
Main steam economics heeft zich vooral gericht op de studie van de coördinatie via een markt.
Economen hebben zich tot nu toe daarentegen vooral de vraag gesteld wanneer (onder welke
omstandigheden) de organisatie een doelmatiger besturingsstructuur/coördinatievorm is dan de
markt.
Economen hebben ook aandacht voor ‘hybrids’: tussenvormen van markt en organisatie. Economen
hebben zich minder gericht op coördinatievraagstukken binnen een organisatie.
De neoklassieke invalshoek: coördinatie via een perfecte markt
De neoklassieke benadering gaat ervan uit dat coördinatie plaatsvindt op de perfecte markt
(perfecte markten bestaan bijna niet meer). Op deze markt vinden transacties plaats. Een transactie
is de levering van goederen en/of diensten van de ene actor aan de andere. De transacties op een
markt zijn wederzijds, er is sprake van ruil (‘exchange’). Aan de basis van transacties liggen
beslissingen van individuele actoren. De coördinatie van die beslissingen vindt plaats met een
onzichtbare hand. Deze onzichtbare hand is het prijsmechanisme. Op elke markt komt altijd een prijs
tot stand, elk product op een vrije markt krijgt uiteindelijk een prijs die ervoor betaald wordt.
De prijs is de enige informatiebron die invloed uitoefent op de beslissingen van actoren (vragers en
aanbieders) (volgens de neoklassieke benadering). De beslissingen van de actoren betreffen de
hoeveelheid van de vraag of het aanbod, alsmede de wijze waarop het aanbod wordt gerealiseerd
(lange termijn).
In algemeen geld: hoe hoger de prijs, hoe hoger de aangeboden hoeveelheid van een bepaald
goed/een bepaalde dienst op een markt. Hoe hoger de prijs, hoe lager de gevraagde hoeveelheid van
een bepaald goed/een bepaalde dienst op een merkt. De evenwichtsprijs komt tot stand op het
krachtenveld van vraag en aanbod en bewerkstelligt gelijkheid van vraag en aanbod.
Bij het model:
6
, S = supply
D = demand
Het snijpunt van de twee lijnen is het prijsevenwicht. Dat wil niet
zeggen dat de prijs onveranderlijk is. Zie bijv. D 2, stel dat het aantal
mensen in een land gaat toenemen. Dan zal bij de prijs van P 1 meer
vraag naar het product zijn dus bij eenzelfde prijs zal er meer vraag zijn
en als het aanbod niet stijgt zal er meer vraag zijn en dus een hogere
prijs. Ook kunnen voorkeuren van de consument veranderen.
Voorwaarden voor een doeltreffende werking van het prijsmechanisme:
Er is sprake van een groot aantal vragers en aanbieders
De markt is volkomen doorzichtig, er is informatiesymmetrie
Er is sprake van vrije toe- en uittreding op de markt
Er is sprake van standaardproducten (homogene producten)
De individuele actoren vertonen de kenmerken van de ‘homo economicus’, volstrekt
rationeel en optimaliserend keuzegedrag.
Kritiek op neoklassiek economisch denken
Specifieke kritiek:
Marx: het pure produceren van de markt richt zichzelf ten gronde, eigenaren van mensen
buiten mensen uit (Marxisme, 1867)
Robinson: marken zijn imperfect, mensen willen niet alleen geld verdienen maar soms ook
vrije tijd hebben (1933)
Hamberlin: markten zijn niet volledig vrij, bepaalde marken worden gedomineerd door een
beperkt aantal aanbieders die samen afspraken maken (monopolistische markten, 1933)
Keynes: in een goede economie heeft ook een overheid een nadrukkelijke rol
(Keynesianisme, 1936)
Algemene beperkingen van de neoklassieke benadering:
Pluriforme doeleinden: bedrijven hebben niet alleen winst als doelstelling maar bredere,
pluriforme doelstellingen (bijv. continuïteit van de markt, maatschappelijk belang van de
onderneming)
Intern functioneren organisaties: het is niet zo dat een bedrijf vanzelf functioneert, er zijn
efficiëntere vormen van organisaties
Instituties: er komen in de moderne economie meer instituten op en die zijn van belang voor
de complexe samenleving
Onvolledige contracten: veel contracten zijn onvolledig of een partij komt niet precies zijn
verplichtingen na
Transactiekosten en informatie: elke transactie kost geld, het is veel ingewikkelder dan de
neoklassieke economen hebben gedacht
Het gros van de transacties vindt op een imperfecte markt plaats.
De rol van informatie
7
, Economische transacties verschillen in door de partijen gevoelde informatiebehoeften. Bij transacties
op een perfecte markt is alle informatie in de prijs vervat. Bij transacties op een imperfecte markt is
naast de prijs behoefte aan aanvullende informatie (bijv. over kwaliteit van het product/de
dienstverlening, competenties van potentiële leveranciers, etc.). Op de imperfecte markt worden
contracten afgesloten. In geval van onzekerheid kunnen op een imperfecte markt ‘contingent claim
contracts’ (met nadere eisen, bijv. waaraan een product moet voldoen) worden afgesloten. In dat
contract kunnen ook sancties worden opgenomen voor het geval niet aan de verwachtingen wordt
voldaan.
Op een imperfecte markt en in organisaties is sprake van informatieasymmetrie (dit is het gevolg van
‘private information’). De ene partij heeft altijd meer informatie dan de andere partij.
Het ongelijk van Adam Smith
John Nash is grondlegger van het Nash-equilibrium. Dit is een onderdeel van de game theory
(speltheorie). Het Nash-evenwicht is het evenwicht waarbij geen van de actoren de neiging heeft
ervan te willen afwijken. Dit houdt in dat partijen niet per se gaan voor de maximale winst. Uit het
Nash-evenwicht volgt dat het gaan voor de maximale winst niet altijd het beste resultaat oplevert
(anders dan dus Adam Smith stelt). Zo moet bij het nemen van beslissingen altijd rekening worden
gehouden met de reacties van anderen (de reactiehypothese).
Een voorbeeld hierbij is het schikken van een rechtszaak. Je kan natuurlijk doorgaan voor
vrijspraak maar vaak wordt er geschikt. Dit om het risico op een veroordeling af te wenden.
Een bedrijf wil bijv. niet slecht in het nieuws komen, dan zijn ze eerder bereid tot een
beschikking om een uitspraak uit de weg te gaan.
De institutioneel economische benadering
De neoklassieke benadering is gericht op het maken van winst met volledig transparante informatie.
Omdat dit in de moderne economie niet mogelijk bleek is de institutionele benadering daarvoor in de
plaats gekomen. De institutionele economische benadering is daar mee een reactie op het
neoklassieke denken.
De oude institutionalisten (Veblen, rond 1900) stelden dat de neoklassieke theorie niet deugt
omdat:
Economie is geen excate wetenschap (door berekeningen te maken kun je niet een land
regeren. Bij economie heb je te maken met zeer veel mensen die op bepaalde manieren
kunnen reageren)
Motieven voor menselijk handelen zijn niet eenzijdig economisch gericht
Er was geen bewijs uit de praktijk voor de geldigheid van de neoklassieke theorie
De nieuwe institutionalisten (Coase, Williamson, jaren 60 – 70) kwamen met de gedachte dat de
neoklassieke benadering nog wel gold maar we te maken hebben met een complexere samenleving:
De neoklassieke theorie is niet verkeerd maar aan modernisering toe
Toevoegen van transactie- en informatiekosten aan de theorie
Onderkennen van het bestaan van asymmetrische informatie
8
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper marevisser. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 53340 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen