Hellas en Rome | Geschiedenis, cultuur en erfenis van ‘Hellas’
Cultuurgeschiedenis
Hellas en Rome................................................................................................................ 2
Geschiedenis, cultuur en erfenis van ‘Hellas’........................................................................................ 3
Rome..................................................................................................................................................... 5
1 -10e eeuw: Donkere eeuwen, vroege middeleeuwen.......................................................5
e
De val van het romeinse rijk.................................................................................................................. 6
Opbouw jong Europa............................................................................................................................. 8
Karolingische renaissance door Charlemagne.......................................................................................9
10e -15e eeuw: De geboorte van Europa: hoge en late middeleeuwen..................................9
Expansie op alle fronten...................................................................................................................... 10
Wording van het Europese stedenlandschap.......................................................................................11
De honderdjarige oorlog (1337-1453)................................................................................................. 12
Crisis in de late middeleeuwen?.......................................................................................................... 13
15e en 16e eeuw: De Renaissance en ontdekkingsreizen....................................................13
Overgang middeleeuwen naar renaissance.........................................................................................14
Wedergeboorte van de klassieke cultuur............................................................................................. 15
Ontdekkingsreizen............................................................................................................................... 15
16e eeuw: de eeuw van de Reformatie.............................................................................16
Reformatie........................................................................................................................................... 17
Contrareformatie................................................................................................................................. 18
Lange reformatie................................................................................................................................. 19
16e en 17e eeuw, Hoe staat Nederland ervoor.....................................................................................19
Verlichting........................................................................................................................................... 20
17e - 18e eeuw wetenschappelijke revolutie en verlichting................................................21
Oorsprong verlichting.......................................................................................................................... 22
Menselijk lichaam................................................................................................................................ 22
Kosmos................................................................................................................................................ 22
Filosofie............................................................................................................................................... 23
Samenleving........................................................................................................................................ 23
Verlichting in relatie tot revolutie........................................................................................................ 23
18e – 19e eeuw: Democratische en industriële revolutie....................................................24
Franse revolutie.................................................................................................................................. 25
Napoleon Bonaparte............................................................................................................................ 27
Industriële revolutie............................................................................................................................. 28
19e eeuw: Naties en Nationalisme....................................................................................29
De gevolgen van de revoluties............................................................................................................ 30
Politieke stromingen 19e eeuw............................................................................................................ 31
Imperialisme........................................................................................................................................ 32
Nationalisme....................................................................................................................................... 32
Nederland in de 19e eeuw.................................................................................................................... 34
1914 - 1918: de eerste wereldoorlog...............................................................................35
1
,Hellas en Rome | Geschiedenis, cultuur en erfenis van ‘Hellas’
Opkomst van onrust: nationalisme en imperialisme............................................................................36
1937 - 1945: de tweede wereldoorlog..............................................................................37
Interbellum.......................................................................................................................................... 37
Oorzaken en verloop van de 2de wereldoorlog.....................................................................................38
Kenmerken van de 2de wereldoorlog.................................................................................................... 39
Europa rondom en na 1945................................................................................................................. 40
1945 - eind 20e eeuw: Koude oorlog.................................................................................41
20ste eeuw – 2018: Na oorlogsperiode tot heden...............................................................42
Culturele veranderingen jaren 60........................................................................................................ 43
Europese Unie en identiteit................................................................................................................. 43
Hellas en Rome
Julius Caesar (100 v. Chr. – 44 v. Chr.) Leider van het grote romeinse rijk tijdens de
gallische oorlogen, bijna heel Europa ingenomen. Uiteindelijk vermoord
omdat het volk geen dictatuur meer wilden.
Stonehenge (2300 v. Chr.) Monument uit de jonge steentijd, was vroeger een
begraafplaats.
Hannibal (247 v. Chr. – 183 v. Chr.) Leider van het Cartesische leger, na aantal
verliezen tegen Rome, wraak via bergen (olifant)
Plato (427-347 v. Chr.) Filosoof, Bekend van de ‘grot’ als mensen, niet iedereen kan
meebeslissen alleen filosofen.
Hippocrates (460 v. Chr. – 370 v. Chr.) Filosoof, grondlegger van humorenleer,
geneeskunde
Socrates (469-399 v. Chr.) Filosoof, denkt na over mens en het bestuur. ij leek vooral
zelf op zoek naar die ultieme kennis van het diepste zelf, waarzonder men
niets echt kent. En als men dat kent, dan weet men tenminste wie er niets
kent, en kan van daaruit reële kennis worden opgediept. Communicatie staat
centraal (socratische gesprekken).
Herodotus (485 v. Chr.-420 v. Chr.) Schreef voor het eerst over historie, Griekse vader
van de geschiedschrijving.
Gaius Augustus (63 v. Chr. - 14 n. Chr.)Achterneef en opvolger van het Romeinse rijk na Julius
Caesar, Hij maakte een einde aan burgeroorlogen en stichtte een monarchie
om de republiek te herstellen. Zijn heerschap leidde tot een interne vrede
(Pax Romana)
Genisis (6e-5e eeuw v. Chr.) Eerste boek van de Hebreeuwse bijbel; in het begin
schiep god de hemel en de aarde
Homerus (800 v. Chr.- 750 v. Chr.) Poëet, schreef de Illias en Odyssee, gedichten over
heldenslagen en mythische vertellingen ui zijn cultuur,
Republiek (door Een van de oudste en meest invloedrijke dialogen van Plato, Gaat over de
Plato) utopische staat, bekende ‘grot’ bespreking, en verschillende
regeringsvormen.
Pallas Athena Een van de voornaamste godinnen uit het Griekse pantheon, De godin van
heldere klare hemel en reine zuivere bovenlucht. Staat bekend als de godin
van wijsheid en kunst
Archimedes Grieks wiskundige, Fysica en ontwerp, Groot wiskundige in 200 v. Chr. Hij
heeft het fundament gelegd voor hydrostatica.
Aristoteles Griekse filosoof, dacht na over bijna alles; natuurkunde, logica, rechten,
wereld is een bol. Idee over politiek staat loodrecht op die van Plato, Volgens
Aristoteles moet de staat worden geleid door de armen
Alexander the Great Koning van Macedonië, Veroveraar van Perzië, verspreid de hellenistische
cultuur
Zeus Oppergod uit Griekse vroege periode. Olympische spelen ter ere van hem.
Odyssee Verhaal, geschreven door Homerus werd gezien als bijna godsdienst lijk
2
,Hellas en Rome | Geschiedenis, cultuur en erfenis van ‘Hellas’
Geschiedenis, cultuur en erfenis van ‘Hellas’
Afbeelding PowerPoint: lijkt op het Parthenon. Het is de kerk van Maria Magdalena. In neoklassieke
stijl. Korintisch: Griekse klassieke bouwstijl, 300 tot 150 v. Chr. Kenmerkend zijn de acantus bladeren,
groot voetstuk, en cannelures op de zuilen. Dit gebouw lijkt oud maar is vrij nieuw, hierin zie je dat de
Griekse erfenis overal om ons heen aanwezig is.
Hellas (voor 800 v. Chr.): het gebied waar de Grieken woonden (het Griekse rijk). Hellas is een
Marginale beschaving, allerlei kleine volken komen samen tot 1 rijk. Griekenland ligt aan de rand van
allerlei andere invloeden/landen. In Hellas krijg je een Minoïsche beschaving die wordt opgevolgd door
de Myceense (Helladische) beschaving. Met kleine spelers in de mediterrane en midden oosterse
wereld. Waarom ontstaat er dan één rijk? Dit komt door geografische gesteldheid. In tegenstelling tot
Mesopotamië is Griekenland zeer heuvelig/bergachtig. Hierdoor leven alle volkeren dichtbij elkaar
waardoor ze moeten gaan samenwerken. De Myceense beschaving komt in het jaar 1000 tot een eind.
Dit komt door de zeevolken (Doriërs), die van overal in het middellandse zeegebied, de Myceense
beschaving binnenkomen. Zo ook Palestina (peleset, filisteinen allemaal hetzelfde woord) vandaar de
uitdrukking naar de Filistijnen gaan. De vermengingen met deze zeevolken zorgt er echter wel voor het
voortleven van elementaire delen van het culturele leven (van zowel de zeevolken als de Myceense
beschaving). Hellas komt hierdoor in de pre-klassieke periode.
Archaïsche periode (800 tot 480 v. Chr.); In deze periode is godsdienst en mythologie erg
belangrijk. Interessant is het pantheon; de benaming voor het totaal van godheden; er zijn veel
overeenkomsten te zien met andere verhalen uit andere culturen/godsdiensten. Bijvoorbeeld de ‘Ark
van noach’ dit verhaal komt terug in de Griekse mythologie én Mesopotamië en nu in de bijbel, dit
verhaal komt dus uit een lang vervlogen verleden. Ondanks de verdeeldheid binnen Hellas is er wel een
overeenkomende cultuur; olympische spelen. Tijdens die periode was er altijd vrede. Ter ere van de
oppergod Zeus. Ook werd poëzie een groot onderdeel van Hellas. Dit had te maken met de religie, door
het pantheon met goden die lijken op de mens. Griekse goden zijn niet zo wetend als de echte mens ze
zijn vijl baar (zijn jaloers/worden verliefd etc.) Deze oudere wereld wordt gereflecteerd in de poëzie. De
belangrijkste geschriften uit die tijd worden toegeschreven aan Homerus de Ilias en de Odyssee.
- Ilias: gaat over een klein gedeelte van de Trojaanse oorlog, epos. Lyceense wereld. Dit verhaal
wordt de basis van de Griekse cultuur. Ilias gaat over het ontstaan van de Trojaanse oorlog. Dit
begon met een bruiloft, maar de godin van de twist was niet uitgenodigd. Ze was boos maakte
een gouden appel en daarop stond voor de mooiste godin. Op de bruiloft waren: Hera(macht);
Athene (oneindige roem); Aphrodite (venus) (krijg je de mooiste vrouw). Maar wie was de
mooiste? Iemand moest dat beslissen: Achilles. En ze lieten hem kiezen. Hij (achilles) koos voor
Aphrodite. Hij mocht nu dus trouwen met Helena, de mooiste vrouw, maar zij was al getrouwd.
Zij zijn samen gevlucht naar Troje. Er kwamen heel veel schepen om Helena terug te halen.
(Troy) Brad Pitt als achilles.
- Odyssee door de oorlog wil naar huis, maar wordt tegengewerkt om naar huis te komen en in
die tijd doorloopt hij allerlei mooie avonturen komt na 20 jaar pas thuis aan. Zijn hond valt dood
neer maar zijn voedvrouw herkent hem, (vandaar de bekende tekening dat de voedrouw aan zij
voeten zit en naar boven kijkt). Dit is te zien op die Griekse vazen. Achilles met ajax
Territoriale expansie: Het gaat steeds beter met Hellas dus ze gaan op zoek naar koloniën om te
wonen. Er is sprake van territoriale expansie ook in het middellandse zeegebied in o.a. Italië En in het
zuiden van Frankrijk (Marseille). De Myceense bevolking komt hier opnieuw in contact met andere
culturen; het Griekse alfabet komt oorspronkelijk uit het gebied wat nu libanon heet. Hellas werkte
eerst met het spijkerschrift en hierop wordt het nieuwe fonetische alfabet van de Grieken gebaseerd
(dus geïnspireerd op het alfabet van de Phoeinciers). De Griekse beeldhouwkunst heeft heel veel van
de Egyptisch beeldhouwkunst overgenomen. De 2 beelden op de dia lijken heel erg op de Egyptische
farao’s.
Klassieke periode (500 tot 323 v. Chr.): In de klassieke periode volgden verdere ontwikkeling van
de polis/politiek in de relatief kleine steden. Gewone burgers gaan een rol claimen in het bestuur.
Daarnaast kwam men met een Hoplieten falanx (militaire formatie), deze formatie van rijen is zeer
effectief gebleken tijdens de Perzische oorlogen Burgers willen deel hebben aan het bestuur en hebben
3
, Hellas en Rome | Geschiedenis, cultuur en erfenis van ‘Hellas’
een bijdrage in de oorlogen, dit leidt tot wat we nu aanduiden als democratie in de poleis (steden).
Eerste voorbeeld hiervoor is Athene, met als grondleggers Solon (Griekse dichter en politicus) en
Chlistenis. Chlistenis zet de democratie voor het eerst op papier, elke vrije man moet deel uitmaken
van het overleg over het bestuur. Om enge machthebbers/tirannie te voorkomen ontstaat het
fenomeen; ostracisme, 1 keer per jaar mogen de burgers beslissen wie de stad uit wordt gezet.
In de klassieke periode gebeurd er iets bijzonders een grote supermacht (Perzië) komt aan de rand van
de Hellas en probeert die te veroveren. Die Grieken slagen erin omdat Perzische leger buiten te
houden. Dit worden de Perzische oorlogen genoemd. Hierin zijn een aantal beroemde slagen
voorgekomen:
- De slag bij Marathon (afstand is ongeveer 42 km)(490)
- De slag bij Thermopylae (film 300) (480)
- De slag bij Salamis (480)
- De slag bij Plateae (479)
Dat is heel belangrijk geweest voor Griekenland omdat het de identiteit van
Hellas heeft gevormd, hierbij zijn mensen van buiten barbaren. Burgers die
leven in vrijheid vs de Perzische despoten (machthebbers) met hun slaven.
De Grieken bestuurden zichzelf de perzen werden geleid door een koning. De
Democratie ontwikkelt zich, Hellas wordt opnieuw vormgegeven. Het is een
belangrijke periode omdat in de bouwkunst, politiek maar ook in de filosofie
en wetenschap enorme stappen worden gezet. Dit maakt dat de wereld op
zijn kop werd gezet. Alles draaide vroeger om goden maar dat veranderd, de
Grieken gaan de menselijke maat centraal stellen en komen plots met
allemaal ideeën over hoe de wereld in elkaar zit (men gaat niet meer puur uit
van goddelijke wijsheid). De mythische verhalen gaan ze ook op een andere manier interpreteren. De
ideale mens, hoe ziet die eruit, hoe leeft deze etc. Dit zie je terug in de beeldhouwkunst (Partenon)
sport hoort ook bij de ideale mens.
Gevolg huidige tijd: heel veel wetenschappelijke termen zoals wij die nu kennen komen uit het
Grieks. Als wij het hebben over Herodotus die schreef voor het eerst over historie; de historiën deze
man was op een hele andere manier bezig met geschiedenis. Niet meer mensen ophemelen maar
concreet een vraag proberen te beantwoorden, en hier objectief mee bezig te zijn, hierin beschreef hij
ook Perzië tegenover Hellas. De term filosofie, is de liefde voor wijsheid. Pantharei, eigenlijk is de hele
wereld constante verandering, dit was waar de filosofen toentertijd over nadachten. Atomos: Als je de
wereld gaat ontleden kom je in hele kleine bouwstenen uit, Atomen.
- Socrates: dacht na over het bestuur en de mens.
- Plato; dacht na over bestuur en mens. Wie moet er aan het hoofd staan, een filosoof want
sommige mensen zitten vast in een grot, die kijken naar een afbeelding, maar daarachter
bevindt zich de werkelijkheid.
- Aristoteles: heeft eigenlijk over alles geschreven, deugdelijkheid, metafysica, fysica hoe zit de
werkelijkheid in elkaar. De vader van de natuurkunde, logica, syllogisme (recht filosofie).
Eigenlijk is hij verantwoordelijk voor de manier waarop mensen tegen de wereld aan keken. We
leven op een bol. (Ptolemaeus, astronoom)
- Hippocrates: Geneeskunde (humorenleer), nu nog terug te zien voor een geneeskunde bul moet
je een hippocratische eed afleggen, hierin zweer je je patiënten geen kwaad doen. Hippocrates
zegt je wordt niet ziekte door de goden maar er is een verklaring vanuit de natuur.
Humorenleer: we bestaan uit bepaalde lichaamssappen; bloed, slijm, gele gal en zwarte gal.
Ziekte is op te lossen door het lichaam weer in balans te brengen. Melancholiek (zwarte gal)
vlegmatiek (slijm overheerst)(vochtig en koud) tot in de 18e eeuw is dit de basis van de
geneeskunde.
Hellenistische periode (334 tot 30 v. Chr.): De Griekse erfenis wordt door Alexander de grote de
wereld in gegooid. Hij gaat kijken of hij meer land kan veroveren, hij slaagt erin het Perzische rijk te
veroveren. Hij neemt de Griekse cultuur uiteraard mee een wordt verspreid door heel het
Oostmediterraan gebied en verder dan dat. Dit wordt ook wel ‘Oecumene’ genoemd; de bewoonde
4
