Moderne Geschiedenis
Noble & Strauss, Western Civilization. Beyond
Boundaries (Custom 2nd edition)
,H19: Een tijd van revolutie, 1789 – 1815.
De oorsprong van revolutie, 1775 – 1789.
Welke factoren hebben geleid tot een revolutie in Frankrijk in 1789?
‘’I am a citizen of the world,’ waren de woorden die John Paul Jones (legeraanvoerder jonge
Amerikaanse marine) schreef in 1778. Dit bedoelde hij op 2 manieren: Als zeeman kende hij
de Atlantische oceaan van binnen en van buiten; Hij was ook een man van ‘Liberal
Sentiments.’ Dit gevoel werd aan beide kanten van de oceaan gedeeld in deze tijd van
verlichting. Toen de Amerikanen in 1776 hun onafhankelijkheid verklaarden, volgden er
enkele consequenties: Britse handel kwam in gevaar, Fransen konden profiteren van Britse
terugval en het deed een liberale wind door Europa waaien.
Revolutionaire bewegingen in Europa.
Terwijl de Britten druk met de
Amerikaanse opstand waren, kwamen er
ook problemen aan het thuisfront. De
Britten waren verdeeld over de kwestie
in Amerika en veel hadden het gevoel
dat het Britse beleid aldaar verkeerd
was. Daarnaast ontstond een
hervormingsbeweging in Ierland in
1779. Hun eisen waren meer autonomie
van GB. Ze voelden zich net als de
Amerikanen achtergesteld binnen het
Britse Rijk. Ze verzetten zich met name tegen Pro-Britse initiatieven. Deze oppositie tegen de
Britten kwam niet alleen naar voren in parlementaire vergaderingen, maar ook op militair
vlak. Zo werd er – net als in Amerika – een systeem van milities opgericht om de Britten
tegen te werken. Deze Volunteer Movement werd in 1782 opgeven, toen de Ieren meer
autonomie binnen het Britse Rijk ontvingen.
Ook vond er een politieke crisis plaats tegen de Republiek der zeven
Vereenigde Nederlanden. De Nederlanden werden geleid door een oligarchie aan families
met als militair leider: de Stadhouder. De oligarchie aan families en de stadhouder botsten
vaak met elkaar om de macht. De spanningen tussen de twee vergrootten ten tijde van de
Amerikaanse Revolutie (1775 – 1783), omdat de handel-families (staatsgezinden) met de
Amerikaanse kolonisten wilden blijven handelen en de Prins van Oranje (prinsgezinden)
met de Engelsen. Dit conflict verergerde toen een aantal representanten van de verschillende
steden in de Nederlanden hun positie gingen verdedigen. Deze Patriottenbeweging werd al
snel uitgedaagd door nieuwe welvarende handelaren. Deze uitdagers namen kort de
Patriottenbeweging over. Net zoals de Ieren concessies deden in 1782, verzetten de
patriottistische oligarchen zich ook niet tegen een invasie in 1787, die de macht van de
stadhouder weer zou herstellen.
In Polen kreeg het liberaal gedachtegoed ook veel aanhangers. Hervormingen werden
al snel goedgekeurd door de Poolse leiders omdat Polen tijdens de Eerste Poolse Deling in
1782 veel van zijn welvarende gebieden was kwijtgeraakt. In 1788 werd in de Sejm een
grondwet opgesteld naar Amerikaans voorbeeld. Deze 3-mei-Grondwet (1791) zou bekend
staan als de eerste vastgelegde grondwet in Europa. Polen veranderde in een constitutionele
monarchie met volksvertegenwoordiging. Ook werd het Liberum Veto, het recht van
,notabelen om Koninklijke macht te ondermijnen, afgeschaft. Dit schoot in het verkeerde
keelgat bij de huidige Keizerin van Rusland: Catherina de Grote. Ze kon er niet op toezien
dat een constitutionele monarchie, zo dicht bij haar autocratische systeem opereerde. Daarop
werd Polen in 1792 binnengevallen door de Russen. Polen zou verder verdeeld worden in de
Tweede Poolse Deling in 1794. Dit leidde echter tot een grote opstand, maar deze werd
zonder genade neergeslagen door Pruisische en Russische troepen.
De Amerikaanse revolutie en het Koninkrijk Frankrijk.
Ook Frankrijk werd meegezogen in het conflict tussen de Amerikanen en de Britten. In de
Zevenjarige Oorlog (1756 – 1763) had Frankrijk veel van zijn gebieden verloren aan de
Engelsen en de Amerikaanse revolutie bood een welkome oplossing. De Fransen begonnen
met geheime steun aan de Amerikanen in 1775 en ook erkende Frankrijk in 1777 de
onafhankelijkheid van de Verenigde Staten. Franse steun zou doorslaggevend blijken in het
conflict tussen de Britten en de Amerikanen. Toch waren er enkele consequenties van de
Franse steun aan de Amerikanen: 1 miljard livres staatsschuld en het zou een vonk zijn in het
vrijheidsgedachtegoed dat de Franse Revolutie zou veroorzaken.
Fransen werden niet alleen in Amerika blootgesteld aan het conflict, maar ook in
Frankrijk zelf. Op het Franse hof zouden Amerikanen – zoals Benjamin Franklin – geregeld
om steun komen vragen sinds 1775. De Amerikaanse grondwet, de Statelijke grondwetten en
het debat rond de ratificatie zouden allemaal in Parijs gepubliceerd worden. Amerika zou het
prototype worden van een rationele republiek: de belichaming van de Verlichtingsfilosofie.
In Frankrijk werd ook duidelijk dat er binnen het Franse regeringsbestel veranderingen
doorgevoerd zouden gaan worden: de vorm van deze hervormingen was alleen nog niet
duidelijk. Een ontevreden elite en een financiële crisis waren niet de enige factoren die tot de
revolutie zouden leiden. Waarom heeft de Franse overheid – het Ancien régime – niet beter
voor zichzelf gezorgd?
De crisis van het Ancien régime.
Het oude regime kwam in de problemen in de late jaren 1780 door drie factoren: #1 grote
schulden, die niet door het antieke belastingstelsel gedekt konden worden, #2 Institutionele
beperkingen aan de monarchie en #3 Publieke opinie die hervormingen voor ogen had en de
monarchie die richting in duwde. Een bijkomende oorzaak was de onbekwaamheid van de
zittende koning Louis XVI (1774 – 1793). Lodewijk was getrouwd met de Oostenrijkse
Marie Antoinette (1755 – 1793), die met veel bedachtzaamheid bekeken werd door deze
‘onnatuurlijke’ alliantie tussen Frankrijk en Oostenrijk. Ook zij was politiek onbekwaam en
was ook niet te zuinig met royale financiën.
De fiscale crisis van de monarchie zat er al langer aan te komen. Europa groeide
langzaam uit het systeem waarbij de grootste welvaart beschermd werd door traditionele
privileges. Dit was een nalatenschap van de nobiliteit uit middeleeuwse tijden. Deze
notabelen hoefden vaak ook geen belasting te betalen. Uniek in Frankrijk waren de instanties
die dit ‘oude’ systeem verdedigden. De Koninklijke rechtbank (Parlements) was een van de
belangrijkste verdedigers van dit systeem. Alle parlementariërs waren notabelen en wilden
om deze reden graag hun eigen rechten behouden. Louis XV probeerde de macht van deze
parlementariërs in te perken, maar dit werd uiteindelijk weer ongedaan gemaakt onder Louis
XVI.
Het regeren met een tekort was niet ongebruikelijk. Dit gebeurde al eeuwen namelijk.
Zo probeerde Louis XIV het tekort te vullen door overheidsposities in de verkoop te doen.
Dit leidde alleen maar tot een oneerlijker systeem. Engeland had destijds een succesvolle
bank opgericht, maar de Fransen kregen dit niet voor elkaar. Rond 1780 was een kwart van
de overheidsuitgaven geleend geld. De Koning stelde daarvoor nieuwe ministers aan om de
, problemen op te lossen. Zo kwam er een systeem van belastingen waar iedereen zijn steentje
bij moest dragen; ook de elite/notabelen. Ook werden handelstarieven in de ban gedaan. Dit
leidde tot veel verzet onder de bevolking: zeker ook omdat de hervormingen ten tijde van
graantekort kwamen. Het volk begon openlijk te debatteren over deze hervormingen.
In 1787 werd door de koning een ‘Assemblée des notables’ bijeengeroepen om met
de Notabelen tot een goede oplossing te komen. Tegenstanders vonden onder andere dat de
États généraux beslissingen moest nemen en niet de Koning. De drie staten kwamen samen
en stemden per klasse : kerkelijken, notabelen en gewone mensen.
De États généraux.
In 1788 zorgde toenemende druk van het hof en het volk voor een samenkomst van de États
généraux. Lodewijk verdubbelde het aantal afgevaardigden van de derde États om de
kerkelijken en notabelen angst aan te jagen. Tussen de eerste 2 États zaten ook mensen die
op hervormingen zaten te wachten, zoals de Markies de Lafayette. Toen de derde klasse en
het verzet uit de eerste en tweede klasse samenkwamen, volgde er een machtsgreep en brak er
een revolutie uit.
1789: De start van een revolutie.
Toen de drie États samenkwamen bij het koninklijk paleis Versailles kwamen de echte
conflicten aan de oppervlakte. De onbekwaamheid van de koning werd meteen zichtbaar. Op
de eerste dag van de bijeenkomsten kon niet eens een nieuwe set hervormingen gepresenteerd
worden. De politieke macht verschoof hiermee ook naar de Derde klasse. Afgevaardigden
van het volk eisten ook dat ze niet afgeschilderd werden als leden van de derde klasse, maar
als lid van de États généraux. Er kwam een beweging op stoom die een punt duidelijk wilde
maken : Frankrijk moest een grondwet krijgen.
Op 17 juni riep de Derde staat zich dan ook uit tot Assemblée nationale de
France. De Koning deed in eerste instantie niks, maar toen de afgevaardigden op 20 juni
bijeenkwamen om te vergaderen, merkten ze dat ze buitengesloten waren. Hier kwam deze
groep samen in een indoor-tenniszaal, waar ze een proto-grondwet opstelden : Serment du
court de tennis. De Koning zocht nog naar compromissen, maar merkte al snel dat hij steun
verloor. Hij vroeg loyale afgevaardigden om hem bij te blijven staan en stuurde daarnaast
troepen naar Parijs. Dit leidde tot verdenkingen van de Parijzenaren. Sommige zagen de
komst van deze troepen als een plot om de bevolking van Parijs uit te hongeren en de
Nationale Assemblee te vernietigen. Er was dan ook weinig voor nodig om demonstraties in
Parijs los te doen barsten. Een menigte bestormde het stadhuis en andere gebouwen van het
koningshuis. Daarnaast werd de Bastille bestormd op de morgen van 14 juli. Deze
overwinning van het volk was een blamage voor het koninklijk gezag. De koning kon ook
niet anders, dan dit te omarmen, door het rode en blauwe kledij dat het volk droeg ook aan te
trekken. Dit symbolische gebaar leek het einde te betekenen van het oude regime, en de start
van een nieuw bestuurssysteem gebasseerd op nieuwe principes.
De Assemblée nationale de France
moest hard werken aan de grondwet om de volksopstand te kunnen sussen. Op 4 augustus
werd de het ‘feodale’ stelsel afgeschaft in Frankrijk. Eind augustus bracht de raad de
Declaration of the Rights of Man and the Citizen uit. In September werd de rol van de
koning in deze nieuwe constitutionele overheid besproken. De Koning kreeg een iets grotere
rol dan in Engeland, met alsnog vetorecht. Lodewijk was het hier niet mee
eens en riep weer zijn troepen bijeen. Hij riep ze direct bijeen in Versailles waar de Raad zich
ook bevond. Dit leidde tot grote opstanden onder andere door de vrouwen in Parijs: ‘Wij
willen brood!’ Omdat zij verantwoordelijk waren voor het eten op tafel in vele huishoudens,
werden deze opstanden vaak gestart door vrouwen. Deze menigte vrouwen trok massaal naar
