Hoofdstuk één
Rehabilitatie en herstel
1.1 Inleiding
Aan de hand van de terminologie van de International Classification of Functioning,
Disability and Health (ICF) van de Wereldgezondheidsorganisatie zullen de definities van
rehabilitatie en herstel, de aard en de omvang van de doelgroep waarop rehabilitatie
zich richt en de maatschappelijke betekenis worden behandeld.
Met beperkingen en participatieproblemen doelt de ICF op beperkingen in het verrichten
van activiteiten en op beperkingen in het deelnemen aan de samenleving.
*Het geheel van stoornis, activiteiten en participatie wordt in de ICF aangeduid met het woord
‘functioneren’, moeilijkheden in het functioneren heten ‘functioneringsproblemen’.*
1.2 Definities
1.2.1 Rehabilitatie
De Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB):
- Ontwikkeld in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw in Amerika.
- Reactie op de grote de-institutionalisering in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw.
Veel cliënten kwamen na het sluiten van psychiatrische ziekenhuizen op straat terecht.
Hierdoor ontstond rehabilitatie als ‘missie gestuurd’ concept.
De meest geciteerde missie van de Individuele Rehabilitatiebenadering luidt: “Mensen
met een ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen helpen beter te
functioneren zodat ze met succes en tevredenheid kunnen wonen, werken, leren en
sociale contacten hebben in de omgeving van eigen keuze, met zo min mogelijk
professionele hulp.”
Definitie van rehabilitatie als hulpverlenersinterventie (Uitgangspunt van het boek):
“Rehabilitatie is mensen met ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen
ondersteunen bij het verkennen, kiezen, krijgen en behouden van hun activiteiten en
participatiedoelen.”
Binnen bovenstaande definitie staan vier fasen (verkennen, kiezen, verkrijgen en
behouden) van doelverwerking en de eigen doelen van mensen centraal.
Participatiedoelen: vervullen van rollen
Activiteiten doelen: verrichten van bepaalde activiteiten
Rehabilitatie funfacts:
- Richt zich op de mogelijkheden.
- Helpt mensen bij het ontdekken van hun mogelijkheden.
- Er is zowel individuele rehabilitatie als rehabilitatie via het milieu.
- Besteed vooral aandacht aan het overwinnen van belemmeringen in het uitvoeren van
alledaagse taken en activiteiten.
Individuele rehabilitatie: Overwinnen van de beperkingen en participatieproblemen van
individuen in het dagelijks leven staat centraal.
1
, Rehabilitatie richt zich in de praktijk op:
- Wonen en zelfzorg
- Werken, dagbesteding en vrije tijd
- Opleiding en leren
- Sociale en familiecontacten
- (Financieel-juridisch gebied, gebied van zingeving)
1.2.2 Herstel
Een definitie van herstel: “Een zeer persoonlijk en uniek proces waarin iemands
opvattingen, waarden gevoelens, doelen en rollen veranderen. Het leidt tot een leven
met meer voldoening, waarin hoop een plaats heeft en men kan geven en nemen
ondanks de beperkingen en participatieproblemen die met de aandoening gepaard
gaan. Herstel heeft te maken met het ontstaan van een nieuwe betekenis en zin in het
leven, terwijl men over de gevolgen van de aandoening heen groeit.”
Herstel haar vier aspecten:
- Herstel van persoon of identiteit; gaat over het herwinnen van zelfvertrouwen, van
grenzen en van zingeving.
(Voorbeeld: zelfhulpgroepen, herstelwerk groepen, psychotherapie)
- Herstel van dagelijks functioneren; gaat over dingen als op tijd uit bed komen, kamer
schoonmaken, de was doen, een vriend opbellen
(Voorbeeld: rehabilitatie)
- Herstel van rollen; weer naar school gaan, aan het werk gaan, een ouder zijn voor je
kinderen.
(Voorbeeld: rehabilitatie, stigmabestrijding, kwartiermaken)
- Herstel van gezondheid; minder symptomen, genezing, beter omgaan met symptomen
(Voorbeeld: bemoeizorg, behandeling, psychotherapie, zelfmanagement)
Herstel funfacts:
- Herstel doe je zelf en is een proces wat de betrokkene zelf doormaakt.
- De aspecten van herstel beïnvloeden elkaar voortdurend.
- Herstel betekent niet dat lijden en de symptomen verdwijnen.
- Herstel duidt het persoonlijke groeiproces aan van mensen die leren leven met een
lichamelijke of psychische ziekte, trauma, (niet aangeboren) hersenletsel of verslaving.
Begrip discovery voldoet beter als het gaat om het groeiproces van mensen met
beperkingen vanaf de geboorte of vroegere jeugd. Bij discovery ligt de nadruk op het
ontdekken van wat mogelijk is ondanks de altijd al aanwezige beperking.
Bij ouderen gaat het vaak om het zich steeds weer opnieuw instellen op zelfstandigheid
bij geleidelijk afnemende mogelijkheden en krachten.
2
, 1.2.3 Herstelondersteuning en herstel ondersteunende zorg
Herstelondersteuning: ondersteuning van herstel bij lichamelijke of psychische
aandoeningen.
Vindt voor het grootste deel plaats buiten de zorg. Door bijvoorbeeld lotgenoten, familie,
vrienden, collega’s en maatschappelijke instanties.
Herstel ondersteunende zorg: ondersteuning bij herstel geboden door de zorg.
Bij herstel ondersteunende zorg is het belangrijk dat professionele hulp terughoudend
wordt ingezet, omdat herstel bij voorkeur buiten de gezondheidszorg plaatsvindt.
Alle zorg kan herstel ondersteunend worden gebruikt. Of dat ook gebeurt is afhankelijk
van het waarom, wanneer en hoe van het gebruik.
Waarom → omdat de cliënt wil werken aan herstel
Wanneer → als de cliënt eraan toe is
Hoe → op een manier die aansluit en gebruikmaakt van het eigen verhaal, de
empowerment en de ervaringskennis van de cliënt.
Rehabilitatie zorgt ervoor dat de cliënt de regie over zijn herstelproces zoveel mogelijk zelf
in handen heeft. Als dit goed wordt toegepast, is het altijd een herstel ondersteunende
vorm van zorg.
Kenmerken van herstel ondersteunende zorg (de hulpverlener):
- Draagt hoop en optimisme uit
- Is aandachtig aanwezig
- Gebruikt haar professionele referentiekader op een terughoudende en bescheiden wijze
- Maakt ruimte voor, ondersteunt het maken van en sluit aan bij het eigen verhaal van de
cliënt
- Herkent en stimuleert het benutten van eigen kracht van de cliënt (empowerment) zowel
individueel als collectief
- Erkent, benut en stimuleert de ondersteuning van de cliënt door belangrijke anderen
- Is gericht op het verlichten van lijden en het vergroten van de eigen regie/ autonomie
1.2.4 Verschillen tussen herstel en rehabilitatie
REHABILITATIE HERSTEL
Hulpverleningsvorm Geen hulpverlening
Proces van cliënt en hulpverlener samen Proces van client
Gericht op eigen activiteiten- en Gericht op empowerment: weer
participatiedoelen inzake wonen, macht krijgen over je ziekte, jezelf en je
werken, leren en sociale contacten omstandigheden
Gericht op het herstel van activiteiten Gericht op wat de client belangrijk
(dagelijks functioneren) en participatie vindt in zijn leven.
(rol functioneren)
3
, 1.3 doelgroep en maatschappelijke betekenis van rehabilitatie
Hoewel rehabilitatie is ontwikkeld ten behoeve van mensen met fysieke, zintuiglijke,
verstandelijke en psychische beperkingen, kunnen rehabilitatietechnieken min of meer
onafhankelijk van de aard van de ziekte of achtergrondsituatie worden gebruikt.
Denk aan vluchtelingen, dak- en thuislozen, mensen met een verslaving, mensen met
een forensisch psychiatrische achtergrond en mensen met (ernstige) verstandelijke
beperkingen. Belangrijke nieuwe groepen zijn ouderen en jongeren.
Ouderen: behouden van zelfstandig leven.
Jongeren: vinden van levensinvulling en het verwerven van voldoende zelfstandigheid.
Rehabilitatie kan intramuraal, semimuraal en ambulant worden ingezet.
Intramuraal: zorg binnen de muren van zorginstelling plaatsvindt
Semimuraal: zorg niet volledig binnen de muren van zorginstelling plaatsvindt
Ambulant: zorg die niet binnen de muren van zorginstelling plaatsvindt
1.3.1 Omvang van de doelgroep
Doordat het niet duidelijk is wat er onder een beperking en participatieprobleem valt is
de omvang van de groep in Nederland onbekend.
1.3.2 De maatschappelijke betekenis van rehabilitatie
Maatschappelijke betekenis van rehabilitatie:
- Er is hoop voor mensen met ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen
- Herstel is mogelijk
- ‘Chroniciteit’ is niet hopeloos en is geen restpost
- Empowerment is een centrale factor
- Mensen met beperkingen en participatieproblemen kunnen hun ervaringen inzetten ten
behoeve van lotgenoten en anderen: ervaringsdeskundigheid
- Stigma’s, discriminatie en uitsluiting kunnen en moeten worden bestreden.
4
