Inhoudsopgave
Hoorcollege 1: de menstruele cyclus, conceptie, embryogenese en fertiliteitsproblematiek............................2
Hoorcollege 2: de normale zwangerschap.................................................................................................... 14
Hoorcollege 3: de gecompliceerde zwangerschap.........................................................................................29
Hoorcollege 4: afwijkende zwangerschappen en complicaties 2....................................................................43
Hoorcollege 5: de baring.............................................................................................................................. 55
Hoorcollege 6: de kraamperiode.................................................................................................................. 68
Hoorcollege 7: Verpleegkundige zorg op een kraamafdeling – Een oriëntatie................................................91
Hoorcollege 8: Verpleegkundige zorg op een kraamafdeling – Een oriëntatie................................................93
.................................................................................................................................................................... 93
,Hoorcollege 1: de menstruele cyclus, conceptie, embryogenese en fertiliteitsproblematiek
De menstruele cyclus
Kort gezegd, bestaat de menstruele cyclus uit:
Het uitrijpingsproces van een eicel tot een Graafs follikel, waarna de eisprong (ovulatie)
plaatsvindt
Uit het uitrijpingsproces van het baarmoederslijmvlies (endometrium) tot een goede
voedingsbodem voor innesteling van een bevruchte eicel.
Als geen bevruchting plaatsvindt, vindt ook geen innesteling plaats en wordt het opgebouwde
slijmvlies afgestoten: de menstruatie.
De eerste menstruatie heet de menarche (rondom de puberteit, tussen de 10 en 16 jaar). De laatste
menstruatie heet de menopauze. De periode rondom de laatste menstruatie, wordt de peri
menopauze genoemd, of het climacterium of de overgang. Tijdens deze periode raken de eicellen,
die al bij de geboorte in aanleg aanwezig zijn, op, waardoor de oestrogeen en progesteron spiegels
minder stabiel worden.
De menstruele cyclus is het best uit te leggen als je kijkt naar twee verschillende niveaus:
Die van het endocriene systeem, het hormoonstelsel;
Die van de uterus zelf.
Bij het endocriene systeem onderscheiden we de hypothalamus, dat het GnrH produceert. Zoals de
naam al zegt, zorgt dit hormoon voor vrijmaking van Gonadotropines. Gonade is een ander woord
voor geslachtsorgaan, of geslachtsklier. Bij vrouwen zijn de gonaden dus de eierstokken (ovaria). Bij
mannen de testes (zaadballen). Gonadotroop betekent: dat wat de werking van de gonaden, de
geslachtsklieren, stimuleert.
GnRH stimuleert dan ook een andere klier, de hypofyse, om die gonadotrope hormonen af te geven.
Wat zijn nou die gonadotrope hormonen? Dat zijn FSH en LH. FSH en LH hebben dus een
stimulerende werking op het ovarium. FSH zorgt daarbij voor uitrijping van follikels, tot een Graafs
follikel. LH stimuleert voornamelijk de ovulatie.
Binnen het ovarium (eierstok) zijn er twee fases:
1. Folliculaire fase (oestrogeen) de hypofyse geeft FSH af dit zal de follikels stimuleren tot
groei.
2. Luteale fase (oestrogeen, progesteron) begint op het moment wanneer de follikel
gesprongen is en de eicel eruit gesprongen is.
Binnen de uterus (baarmoeder) zijn er drie fases:
1. Menses (dag 1-5)
2. Prolifeatie fase (dag 6-14)
3. Secretoire fase (dag 16-28)
De menstruele cyclus: endocrien
Tijdens de folliculaire fase geeft de hypofyse (in de hersenen) follikel stimulerend hormoon (FSH) af
dat follikels zal stimuleren tot groei. In de eierstok (ovarium) liggen meerdere follikels (een
zogenaamd cohort), bevatten elk een eicel (oöcyt). FSH zorgt ervoor dat deze follikels oestrogeen
gaan produceren. Zodra de oestrogeenconcentratie boven een bepaalde waarde komt, wordt door
de hypofysevoorkwab een toenemende mate ook het luteïniserend hormoon (LH) aan de circulatie
afgegeven.
,Als de grootste follikel ongeveer een diameter van 17-20 mm
bereikt, is ie verworden tot de Graafse follikel. Dan zal de hypofyse
piekgewijs LH produceren, waarna de follikel ongeveer 24 tot 36
uur later zal springen (ovulatie, zie verder bij de eicel).
Het geproduceerde oestrogeen zorgt voor groei (= proliferatie) van
het endometrium in de baarmoeder (uterus). Deze periode van
menstruele cyclus heet daarom ook proliferatieve fase.
De tweede fase wordt luteale fase genoemd en begint op het
moment dat de follikel gesprongen is, en de eicel er uit verdwenen
is. Het follikel zonder eicel wordt geel lichaam (corpus luteum)
genoemd.
Onder invloed van het LH zal het corpus luteum progesteron gaan produceren. Onder invloed van
progesteron (en ook oestrogenen) verandert het baarmoederslijmvlies waarbij de slijmklieren
secreet produceren en afgeven, en zo klaargemaakt wordt voor de innesteling van het embryo. Deze
fase heet daarom ook wel de secretoire fase. Het oestrogeen en progesteron tezamen verhinderen
in deze fase dat een tweede follikel uitrijpt, door een negatieve terugkoppeling naar de
hypothalamus, waardoor tijdelijk geen GnRH wordt afgegeven.
Als er geen bevruchting en innesteling plaatsvindt, zal het gele lichaam, het corpus luteum, enkele
dagen later stoppen met de productie van voornamelijk progesteron. Het baarmoederslijmvlies zal
dan te gronde gaan en afgestoten worden, de menstruatie. En dan begint de hele cyclus weer
opnieuw
De menstruele cyclus: uterus
In de eerste helft van de menstruele cyclus, de folliculaire fase, zal het baarmoederslijmvlies, het
endometrium, groeien onder invloed van oestrogeen.
Het endometrium wordt dikker door celgroei (proliferatie). Deze fase heet daarom ook wel de
proliferatieve fase. Het maakt zich klaar voor innesteling van een embryo. Na de eisprong zal het
corpus luteum (geel lichaam) eveneens oestrogeen produceren, maar voornamelijk progesteron.
Progesteron zorgt ervoor dat de klieren in het endometrium hun secreet uitstorten. Daarom heet
deze fase ook wel de secretoire fase. Va de 5e dag na de eisprong (ovulatie) is het endometrium
optimaal voor een innesteling. Waarschijnlijk zit in het secreet stoffen die dit innestelingsproces
reguleren.
Indien een embryo innestelt zal het zelf een hormoon produceren, het zwangerschapshormoon hCG.
Dit zorgt ervoor dat het corpus luteum (geel lichaam) nog tijdelijk blijft bestaan waardoor
progesteron geproduceerd blijft worden tot ongeveer de 8e week van de zwangerschap. Hierna
neemt de placenta de productie van progesteron over. Als een zwangerschap uitblijft zal het corpus
luteum te gronde gaan en de productie van
progesteron stoppen. Daling van progesteron
zorgt voor verval van endometrium, en dan
uiteindelijk afstoting gevolgd door een vaginale
menstruele bloeding. Deze bloeding verschilt
van vrouw tot vrouw en van cyclus tot cyclus,
maar duurt normaal 3 tot 7 dagen waarbij er
een totaal bloedverlies is van rond de tien
centiliter (vergelijkbaar met een half kopje).
, Conceptie (bevruchting)
Bij de ovulatie barst de Graafs follikel en vangen de fimbriae van de
tuba (de eileider), de eicel op. De eicel wordt vervolgens door
trilhaarbeweging van het slijmvlies en door peristaltiek vervoerd
naar het meer beide laterale deel van de tuba (de eileider), dat deel
heet de ampulla van de tuba. De zaadcel bereikt dezelfde plaats
doordat hij zich op eigen kracht voortbeweegt, namelijk met zijn
staart en door contracties van de uterus (baarmoeder) en die van de
tuba (de eileider). In de ampulla tuba vindt de bevruchting plaats. De
zaadcel dringt de eicel binnen en de celkernen versmelten.
Eicellen en zaadcellen hebben beide een haploïde aantal cellen,
namelijk een set van 23 chromosomen. Door de bevruchting ontstaat
een diploïde aantal chromosomen, namelijk 46 chromosomen.
Bij de mens wordt een zygote gevormd wanneer een zaadcel en eicel
elkaar ontmoeten in de eileider.
De meest vruchtbare periode bij de vrouw
De eisprong vindt plaats ongeveer 14 dagen voor de eerste dag van de
volgende te verwachten menstruatie. Bij een regulaire cyclus van 28 dagen
is dat ongeveer op dag 14 na de eerste dag van de voorafgaande
menstruatie.
Eicellen zijn 12-24 uur in leven, spermacellen verliezen na 48 uur hun
bevruchtend vermogen. Zij kunnen 4 tot 7 dagen in de baarmoeder
overleven. Bij een regulaire cyclus van 28 dagen ontstaan vrijwel alle
zwangerschappen door een coïtus (geslachtsgemeenschap) op dag 8 tot 15
van de cyclus (de 6 dagen voorafgaand aan de eisprong). Een
coïtusfrequentie van 2 tot 3 keer per week in deze periode is voldoende
voor een goede zwangerschapskans.
Cervixslijm is slijm dat wordt geproduceerd door de klieren in je
baarmoederhals en vagina. De consistentie en helderheid van het
cervixslijm geven een goede indicatie voor de vruchtbare periode. Normaal
preovulatoir cervixslijm is kristalhelder en heeft een hoge rekbaarheid, spinnbarkeit (van 10 cm of
meer). Rondom de ovulatie stijgt de basale lichaamstemperatuur van de vrouw. Een
temperatuurcurve of een LH-test kan eventueel gebruikt worden om het moment van ovulatie en de
vruchtbare periode inzichtelijk te maken.
Embryogenese
De embryogenese is de vorming van een bevruchte eicel tot het de
foetale fase heeft bereikt. De embryogenese is in de periode vanaf
de ovulatie tot 12 weken, de periode waarin het embryo gevormd
wordt. De verschillende stappen van embryogenese zijn:
- Zygote
- Morula
- Blastula
- Implantatie
- Vorming twee laag kiemschijf
- Gastrulatie = vorming van drielagige kiemschijf
