Samenvatting blok 8
Taak 1- Komt een vrouw bij de dokter
Leerdoel 1. De student benoemt en analyseert het ziektebeeld
mammacarcinoom
Borstkanker (mammacarcinoom) is een kwaadaardige tumor die zich in het borstweefsel ontwikkelt.
Het kan op alle plaatsen in de borst ontstaan. De borsten kunnen er anders uitzien of anders
aanvoelen dan normaal. Soms is er een knobbeltje te voelen, maar dat hoeft niet altijd!
Borstkanker is de meest voorkomende kankersoort bij vrouwen (komt voor bij 1 op de 8 vrouwen),
en komt met meest voor bij vrouwen tussen de 50-70 jaar. Heel soms komt het ook bij mannen voor.
Kanker ontstaat doordat een cel zich ongecontroleerd begint te delen. Factoren die de kans op
borstkanker kunnen vergroten zijn:
- Leeftijd!
- Erfelijkheid; in 5-10% van de gevallen. Meestal ontstaat de kanker dan al voor het 50 e
levensjaar, bij meerdere familieleden en vaker in beide borsten. De bekendste genen die
betrokken zijn bij de erfelijke aanleg zijn BRCA1 en BRCA2
- Hormonen: langdurige, constante blootstelling aan oestrogeen verhoogt de kans op
borstkanker. Dit kan door vroeg beginnen met menstrueren of laat in de overgang komen, na
35e kinderen krijgen of weinig of geen kinderen hebben, de pil gebruiken, geen of korst
borstvoeding geven, overgewicht tijdens en na de overgang, hormoonpreparaten
- Exogene factoren: roken, overmatig alcoholgebruik, te weinig lichaamsbeweging, slecht
voedingspatroon, onverstandig zongedrag, overgewicht, ioniserende straling, beroepsrisico
met blootstelling aan teer of asbest, verpleegkundigen bij de omgang met cytostatica
(chemotherapie) en radioactieve straling, geneesmiddelen (tamofixen), infecties, milieu
- Komt vooral voor bij vrouwen van 50+ in Westerse landen
- Op jonge leeftijd (-40) op de borst zijn bestraald
- Gevolg van andere ziekten; bijv. na hepatitis, levercirrose of ziekte van Crohn
o Oorzaak van borstkanker is vaak heel lastig te stellen, bij 80% onduidelijke oorzaak
Veranderingen aan de borst die kunnen wijzen op borstkanker
- Ongewoon knobbeltje in de borst
- Pijnlijke, anders aanvoelende plek in de borst
- Veranderingen aan of rond de tepel; ingetrokken tepel, afscheiding uit de tepel, verandering
van de tepel zoals zwelling, roodheid, vervelling of schilfertjes
- Veranderingen aan de huid van de borst; deukjes of kuiltjes in de huid, wondje dat niet
geneest, verdikte huid waar putjes inzitten (soort sinaasappelschil)
- Andere veranderingen; borst die warm en rood is, zwelling in de oksel, pijn in borst, voelbare
afwijking, huidintrekking, eczeem van de tepel, ontstekingsverschijnselen, ulceratie
Een knobbeltje is opgezet klierweefsel of een holte die gevuld is met vocht = cyste (goedaardig). Een
goedaardige verandering in de borst kan ook aanvoelen als een zwelling of knobbel = mastopathie.
Alle Nederlandse vrouwen tussen de 50 en 75 jaar krijgen iedere 2 jaar een uitnodiging voor
deelname aan het bevolkingsonderzoek borstkanker, waarbij er een mammografie wordt gemaakt.
1
,Door de borsten eens in de 2 jaar te onderzoeken, probeert men borstkanker in een zo vroeg
mogelijk stadium te ontdekken zodat de prognose het gunstigst is.
Patiënten komen voor screening buiten het bevolkingsonderzoek in aanmerking indien er sprake is
van verhoogd risico op borstkanker op basis van de familieanamnese, dragerschap van BRCA-1 of
BRCA-2-mutatie, invasief borstkanker in de voorgeschiedenis, DCIS (ductaal carcinoom in situ =
voorstadium borstkanker) of thoraxbestraling voor 40 e levensjaar in voorgeschiedenis.
Diagnose
De huisarts onderzoekt de borst en kijkt of de lymfeklieren in de oksel en hals gezwollen zijn. Op de
mammapoli in het ziekenhuis kunnen vervolgonderzoeken gedaan worden, zoals;
- Mammografie: röntgenfoto van de borst
- Echografie: met geluidsgolven beeld van de borst maken en naar okselklieren kijken
- Punctie: cellen worden weggezogen met een dunne naald
- Biospie: verdacht borstweefsel wordt weggehaald. Nodig om definitieve diagnose te stellen
Wanneer de afwijking kwaadaardig blijkt te zijn zullen er verschillende onderzoeken plaatsvinden om
uit te zoeken hoe groot de tumor is en of het omringend weefsel aangetast is = uitzaaiingen
Incidentie
- Na 25 jaar stijgt de incidentie met de leeftijd
- 75% van de vrouwen bij wij borstkanker is ontdekt is 50+
- Incidentie zal in de loop van de jaren stijgen + toegenomen overlevingskans = meer patiënt
zullen met de gevolgen van de medische behandeling om moeten gaan
- Veel patiënten nemen nog deel aan het arbeidsproces actieve levensfase
- Vijfjaarsoverleving bij borstkanker= 85% en tienjaarsoverleving = 75%
- Bij vrouwen tussen de 35-50 jaar is borstkanker de meest voorkomende doodsoorzaak
Algemeen
- Sinds 2009 is kanker de eerste doodsoorzaak in Nederland
- 1/3 mensen in Nederland krijgt kanker
- Kanker ontstaat als gevolg van genetische veranderingen in lichaamscellen, die daardoor
veranderen in tumorcellen.
- Jaarlijks wordt bij ongeveer 75.000 mensen kanker vastgesteld (2/3 is 60+)
- In totaal zijn ongeveer 400.000 mensen in behandeling of onder controle voor kanker
Borst vrouw
Een vrouwenborst vanaf
de zijkant. In de borst
zitten melkklieren (1).
Elke melkklier is via een
melkbuisje (2)
verbonden met de tepel
(3). Het vetweefsel (4)
vormt een
2
,beschermende laag voor de melkklieren en -buisjes. Achter de borst zitten de borstspier (5) en de
ribben (6).
Verder zitten er in de borst bloedvaten op de borsten van zuurstof en voedingsstoffen te voorzien en
lymfevaten die afvalstoffen en eventuele ziekteverwekkers afvoeren naar de lymfeknopen waar
ziekteverwekkers onschadelijk gemaakt worden.
Soorten borstkanker
Er zijn verschillende soorten borstkanker. De indeling is gebaseerd op:
- Waar in de borst kanker ontstaat
o Ductaal: kanker is ontstaan in een melkgang (2), dit is meestal het geval
o Lobulair: kanker is ontstaan in de melkklier (1), dit is maar soms het geval
- Of de tumor kan doorgroeien
- Of behandeling met hormonale therapie of doelgerichte therapie mogelijk is
In situ carcinoom: wanneer de arts alleen een voorstadium van borstkanker vindt. Er bestaan 2
vormen van in situ carcinoom: ductaal en lobulair
Borstkanker wordt onderverdeeld in:
- Hormoon gevoelige of hormoon ongevoelige borstkanker
- HER2-positieve borstkanker en HER2-negatieve borstkanker
- Triple negatieve borstkanker
HER-2: Humaan Epidermale groeifactor Receptor 2
- HER2-positieve tumor: er is overmatig veel HER2-eiwit op de tumor aanwezig
- HER2-eiwit stimuleert de tumorgroei
- Het verschil tussen HER2-positief en HER2-negatief is van belang voor de behandeling. Alleen
HER2-positieve tumoren kunnen behandeld worden met doelgerichte therapie
- Bij ongeveer 10% van de mannen is borstkanker HER2-positief (aanwezig)
Triple negatieve borstkanker
- De tumor groei niet onder invloed van oestrogeen, progesteron en HER2
- Kan niet behandeld worden met hormonale therapie of doelgerichte therapie
- Standaardbehandeling is vaak operatie, chemotherapie en bestraling
- Kan bij mannen en vrouwen voorkomen, bij mannen echter zeldzaam want die hebben
meestal een hormoongevoelige tumor
Invasief borstkanker: tumor in vet- en steunweefsel van de borst
DCIS (ductaal carcinoma in situ): tumor blijft beperkt tot klierbuizen of -kwabjes in de borst. Dit is
zichtbaar als kalkspatjes (calcificaties) op een mammogram
- Van alle tumoren die ontdekt worden is circa 85% invasief borstkanker en 15% DCIS
- DCIS kan niet metastaseren; wordt behandeld als invasief carcinoom om eventuele
progressie voor te zijn
LCIS (lobulair carcino in situ): Meestal niet gepaard met calcificatie en wordt vaak als
toevalsbevinding gevonden. Risicofactor voor ontwikkelen van borstkanker
3
, Borstkanker met metastasen op afstand is ongeneselijk. Na 10 jaar is ongeveer 10% van de patiënten
nog in leven. Van de vrouwen met metastasen heeft circa 85% uitzaaiingen in het skelet en circa 50%
levermetastasen, in mindere mate uitzaaiingen in de longen en hersenen.
Vrouwen hebben na een curatieve behandeling voor borstkanker een kans van ongeveer 5% dat zij
binnen 5 jaar na de operatie een lokaal of regionaal recidief of 2 e primaire borsttumor krijgen.
Prognose is aanzienlijk verbeterd door vervroegde ontdekking van tumoren bij vrouwen van 50-75
jaar, verbeterde stadiëring en toepassing van radio-, chemo-, immuno- en antihormonale therapie.
Bij een invasief carcinoom kan doorgroei plaatsvinden in lymfebanen waardoor lymfogene
metastasering naar locoregionale klierstations ontstaat.
- Lymfogene metastasering naar de oksel komt het vaakst voor, maar het is ook mogelijk dat
de parasternale klieren worden aangetast.
- Hematogene metastasering (via het bloed) van het mammacarcinoom kan in principe naar
elk weefsel maar vindt voornamelijk plaats naar de longen, de lever en het skelet
Preventie: bevorderen van gezondheid en voorkomen van ziekmakende invloeden
- Primaire preventie: gericht op het voorkomen van het ontstaan van kanker
- Secundaire preventie: gericht op het zo vroeg mogelijk ontdekken van kanker en het geven
van een adequate behandeling
- Tertiaire preventie: gericht om de gevolgen van de aandoening zo veel mogelijk te beperken
en het risico van een tweede tumor te voorkomen
Verschillende soorten kanker
- Colorectaalcarcinoom: darmkanker
- Oesfaguscarcinoom: slokdarmkanker
- Hepatocellulair carcinoom (leverkanker)
- Cervixcarcinoom: baarmoederhalskanker
- Endometriumcarcinoom: baarmoederkanker
- Ovariumcarcinoom: eierstokkanker
Leerdoel 2. Beschrijft het evidence statement borstkanker en legt de
inhoud uit
Screening
Rode vlaggen
- Plotseling ontstaan heftige pijn: kan duiden op metastasen
- Verergering van bestaande pijn: kan duiden op metastasen
- Plotseling ontstaan dikke arm: kan duiden op infectie/trombose
Anamnese
- Aard van de klacht of afwijking (pijn, knobbeltje) en lokalisatie (VAS/NPRS)
- Mobiliteit van de schouder
- Litteken (hoe is de wond genezen?)
- Oedeem meten met de ULL-27
- Tijdstip van ontdekking, invloed van de cyclus
- Voorgeschiedenis van borstklachten of borstkanker
- Eventuele thoraxbestraling
- Familiaire belasting
4
