1. De wetenschap van de geest
De omvang van cognitieve psychologie
Toen het veld van de cognitieve psychologie ontstond, stond het bekend als de wetenschappelijke
studie van het verkrijgen, behouden en gebruiken van kennis. Cognitieve psychologie gaat niet alleen
over ons functioneren als intellectuelen - het is veel breder, omdat veel van onze handelingen,
gedachtes en gevoelens afhankelijk zijn van kennis. De meeste (en misschien wel alle) ervaringen in
de wereld hangen af van de kennis die je ‘meeneemt’ naar een situatie om je ervaring aan te vullen
en te begrijpen.
Geschiedenis van de cognitieve psychologie
De moderne vorm van cognitieve psychologie is zo’n vijftig jaar oud. Hoewel het veld jong is, heeft
het een enorme invloed gehad binnen de psychologie, wat ook wel de ‘cognitieve revolutie’ wordt
genoemd. Een nieuwe vorm van onderzoek doen en een nieuwe theoretische benadering werden
overgedragen naar andere domeinen verandering in de ‘intellectuele map’ van het veld.
Introspectie
Wundt en Titchener waren de eersten die (onderzoeks-)psychologie definieerden als een veld dat
gescheiden was van andere disciplines zoals biologie en filosofie. Ze stelden dat psychologie zich
bezig moest houden met het bestuderen van bewuste mentale processen, zoals gedachtes,
gevoelens, percepties en herinneringen. Omdat het onmogelijk is om deze processen van een ander
te ervaren, wordt introspectie gebruikt: je ‘kijkt’ naar binnen om de inhoud van je mentale leven te
observeren en vast te leggen. Introspectie kon niet zomaar gedaan worden: je moest goed getraind
zijn om alles zo objectief mogelijk te rapporteren, zonder al te veel eigen interpretatie. Er zijn echter
een aantal problemen met introspectie. In de eerste plaats zijn niet alle mentale processen bewust.
In de tweede plaats kun je met introspectie niet testen of bepaalde claims juist zijn. Als wetenschap
zich wil ontwikkelen moet je deze claims kunnen testen, anders heb je geen middelen om echte en
foutieve beweringen te onderscheiden. Om de werkelijkheid te kunnen begrijpen, zijn objectieve
observaties nodig, die niet afhankelijk zijn van een bepaald gezichtspunt of een beschrijvende stijl.
Behaviorisme
De bovengenoemde bezwaren zorgden ervoor dat veel wetenschappers introspectie als een
wetenschappelijke methode verwierpen. In plaats daarvan wilden ze de nadruk leggen op data die
geobserveerd kon worden, zoals gedrag, stimuli en iemands leergeschiedenis. Overtuigingen,
wensen, doelen en verwachtingen zijn daarentegen dingen die niet direct geobserveerd kunnen
worden. Dit perspectief leidde tot het behaviorisme, een stroming die de psychologie domineerde in
de eerste helft van de 20e eeuw. Deze stroming was succesvol en leidde tot de ontdekking van
verschillende principes die te maken hebben met veranderingen in gedrag als reactie op
verschillende stimuli. Veel van deze principes zijn ook voor de hedendaagse psychologie van belang
en vormen de basis voor ‘learning theory’. Rond 1950 waren veel psychologen er echter van
overtuigd dat veel gedragingen niet alleen konden worden verklaard met behulp van stimuli en
responses. De gedachtes, gevoelens en handelingen van mensen worden beïnvloed door de manier
waarop ze een situatie interpreteren of begrijpen, en niet door de objectieve situatie zelf. Om gedrag
te kunnen begrijpen, moet je dus ook subjectieve entiteiten onderzoeken.
De wortels van cognitieve psychologie
Lang geleden stelde Immanuel Kant een vorm van theoretiseren voor die gebruikt kan worden om
mentale processen te bestuderen: de transcendentale methode. Om deze methode te gebruiken,
,moet je eerst observeren wat de effecten en/of consequenties van een proces zijn en je dan
afvragen: hoe moet het proces zijn om zulke effecten tot stand te brengen? Deze methode, die ook
wel ‘gevolgtrekking naar de beste verklaring’ wordt genoemd, is van belang voor de meeste
hedendaagse wetenschappen. Op deze manier worden mentale processen indirect bestudeerd:
processen zijn misschien wel onzichtbaar, maar hebben zichtbare consequenties die wel gemeten
kunnen worden, zoals accuratesse, fouten en reactietijden. Door deze effecten te onderzoeken,
kunnen we hypotheses ontwikkelen en testen over wat de mentale processen geweest moeten zijn.
Met experimenten kun je hypotheses grondig testen, wat ervoor zorgt dat wetenschappers de
overtuiging krijgen dat bepaalde theorieën correct zijn.
Onderzoek binnen de cognitieve psychologie: een voorbeeld
Als onderzoeker wil je niet zomaar een verklaring vinden die past bij de data, je bent op zoek naar de
beste manier om de data te beschrijven en verklaren. Daarom verzamel je nieuwe data om je
hypothese te toetsen. Je maakt nieuwe voorspellingen gebaseerd op wat je al van de data weet en
als deze voorspellingen uitkomen, wijst dat erop dat de hypothese juist was.
Werkgeheugen
Werkgeheugen is een opslagsysteem waarin informatie wordt vastgehouden terwijl er met diezelfde
informatie gewerkt wordt. De beschikbaarheid van deze informatie wordt mogelijk gemaakt door
verschillende factoren, zoals de grootte van het werkgeheugen. Over het algemeen wordt
aangenomen dat het werkgeheugen een beperkte capaciteit heeft. Een manier om dit voorstel te
toetsen is door middel van een span test (letters herhalen). Uit deze test blijkt niet alleen dat de
werkgeheugencapaciteit beperkt is, maar ook dat mensen regelmatig fouten maken. Deze andere
aanwijzing over de natuur van het werkgeheugen kan worden verklaard met behulp van een model
van Baddely en Hitch. Volgens dit model is het werkgeheugen geen enkele entiteit, maar kan het
gezien worden als een werkgeheugensysteem met verschillende paden. Een belangrijk onderdeel
van dit systeem is de central executive. De central executive wordt bijgestaan door een aantal lagere
niveau ‘assistenten’, die zelf geen informatie kunnen verwerken of interpreteren, maar wel
opslagruimte bieden, waardoor de central executive meer mogelijkheid heeft voor andere taken. De
belangrijkste van deze assistenten is de articulatory rehearsal loop. Deze loop heeft twee processen
nodig: subvocalisatie (“inner voice”) en de phonological buffer (“inner ear”). Aan de hand van dit
model zou je kunnen zeggen dat mensen aan geluid-gerelateerde fouten maken, omdat ze gebruik
maken van de rehearsal loop.
Wanneer je mensen een span test laat doen en ze tegelijkertijd een concurrent articulation taak laat
uitvoeren, kunnen ze spraakmechanismen niet langer gebruiken voor subvocalisation. Waar de span
test de gecombineerde capaciteiten van de central executive en rehearsal loop testte, wordt door
het toevoegen van de concurrent articulation test de capaciteit van het werkgeheugen zonder de
rehearsal loop gemeten. Zoals verwacht neemt de capaciteit van het werkgeheugen zonder de
rehearsal loop drastisch af. Als er visuele stimuli worden gepresenteerd in plaats van auditieve
stimuli, worden bovendien minder geluid-gerelateerde fouten gemaakt. Als je complexe visuele
stimuli gebruikt, vind je ook geen effect van concurrent articulation.
De laatste voorspelling, dat andere operaties niet gehinderd moeten worden als de rehearsal loop
niet beschikbaar is, is ook correct.
De claims die we maken moeten niet alleen accuraat zijn (leiden tot juiste voorspellingen), maar ook
nuttig (leiden tot nieuwe observaties). Om ondersteuning voor een verklaring te vinden, kunnen we
verschillende datavormen gebruiken. Ook kunnen we data verzamelen van verschillende bronnen.
, We kunnen bijvoorbeeld informatie verkrijgen door onderzoek uit de cognitieve
neurowetenschap te gebruiken (de studie van de biologische basis van cognitief functioneren).
Ook kunnen we observaties uit de neuropsychologie gebruiken, een vakgebied dat zich bezighoudt
met de manier waarop het disfunctioneren van de hersenen prestaties kan beïnvloeden. Wanneer
mensen een onvermogen hebben om openlijk te spreken (anarthria), kan dat iets te maken hebben
met bepaalde delen van het werkgeheugen. Daarnaast kunnen we nieuwe inzichten verwerven door
verschillende groepen met elkaar te vergelijken. Tenslotte is het van belang dat we meerdere
onderzoeksresultaten combineren en verschillende delen van de hersenen in relatie tot elkaar
bestuderen.
