Huid en huidderivaten
Blok 8 van 2019-2020, tentamen op 26 juni
Opbouw en structuur
De huid bestaat uit twee lagen, de dermis en de epidermis. Vaak wordt de subcutis ook tot de huid
meegerekend, al is deze structuur officieel geen onderdeel van de huid. De epidermis is van
ectodermale oorsprong, terwijl de cellen in de dermis van het mesenchymale deel van het embryo
komen (behalve de dermis op het hoofd, dit ontstaat uit de craniaal neurale lijstcellen). De structuren
in de huid (haar) ontstaan meestal uit het epidermis.
De huid heeft meerdere functies:
⠂ Bescherming → barrièrefunctie, camouflage, hemostase (vochtbalans, temperatuur);
⠂ Interactie met omgeving → tast, vertoning, communicatie;
⠂ Metabole functies → opslag vet, productie vit D;
⠂ Secretie → talg, zweet, melk;
⠂ Thermoregulatie.
Epidermis
De epidermis, ook wel de opperhuid genoemd, is het deel van de huid dat aan de buitenwereld bloot
staat. De structuur bestaat uit meerlagig, mogelijk verhoornd plaveiselepitheel, de keratinocyten. De
dikte van de epidermis is afhankelijk van de diersoort (neushoorn vs een roodborstje) en locatie
(oogleden vs voetzolen). Meestal is de epidermis aanzienlijk minder dik dan de dermis er onder.
De epidermis groeit van mediaal
naar distaal. Helemaal mediaal,
tegen de dermis gelegen, zitten de
“stamcellen” van het epidermis.
Deze cellen kunnen zichzelf
(autocrien) stimuleren om te delen,
maar ze kunnen ook gestimuleerd
worden door het contact met de
mesenchymale cellen van de
dermis (paracrien). Door de
delingsdruk worden de cellen boven de stamcellen, de keratinocyten, naar distaal gedrukt. Hoe verder
van de dermis af, hoe verder de cel zich differentieert totdat het, als een dode keratinocyt, aan het
oppervlak van de huid terecht komt. De levende cellaag is ongeveer 3-4 lagen dik.
Van mediaal naar distaal bevat het epidermis de volgende lagen:
Stratum basale → bevat de “stamcellen”. De cellen zijn niet plat,
maar meer vierkantig. De cellen zitten vast aan het
basaalmembraan vast met behulp van hemidesmosomen. In
deze laag zitten ook de melanocyten. Melanocyten zelf migreren
niet, maar zij geven hun product (pigment) af aan nieuwe cellen,
waardoor het kan lijken alsof zij wel migreren.
,Stratum spinosum → de cellen zijn hier al iets platter. In histologische
preparaten lijkt het alsof de cellen een soort stekels bevatten. Dit
komt omdat de cellen in deze regio aan elkaar vast zitten met behulp
van desmosomen (om trekkrachten te weerstaan, zie pijl in de
afbeelding), die blijven zitten wanneer de cel door het
prepareerproces krimpt. Bij hyperplasie van het stratum spinosum
spreken we van acanthose.
Stratum granulosum → de cellen hier kunnen zichtbaar de bruine
pigmenten van melanocyten in zich dragen. Ze zijn niet rond meer, en
vertonen een iets neutrofieler karakter. De naam “granulosum” komt voort uit het feit dat de cellen
hier korrelige granules vertonen. Deze granules zijn gevuld met keratohyaline eiwitten of lamellaire
granules (lipiden). De keratine zorgt er voor dat de cel gekeratiniseerd raakt, terwijl de lipiden als
een soort lijm tussen de cellen werkt om deze aan elkaar te hechten. Deze laag heeft verder nog veel
tight-junctions, waardoor er geen water door deze barrière heen kan. De cellen van Langerhans
kunnen echter door deze tight junctions heen breken, om zo de buitenwereld te “proeven” voor
antigenen (en allergenen!).
Stratum lucidum → niet standaard aanwezig (alleen erg dikke, niet-behaarde
huid). Het oogt translucent door de aanwezigheid van het eiwit eleidine, dat een
product is van het transformeren van keratohyaline.
Stratum corneum → vormt de verhoornde laag en is 45-52 cellagen dik. De cellen (corneocyten) zijn
dood en gevuld met keratine. Ze worden bij elkaar gehouden door de lipiden, maar schilferen
langzamerhand af. Deze cellen kleuren eosinofieler. De dikte varieert per lichaamsdeel, maar kan ook
door hoge slijting dikker worden (rokerslongen, eelt). Deze laag is afwezig bij vochtige lagen
(mucosale overgangen). Bij hyperplasie van het stratum corneum spreken we van hyperkeratose.
Stratum disjunctivum → bevat de loszittende dode cellen. Bij delen van het lichaam die veel
schrapen (voetzolen) is er geen tijd om deze te vormen, dus is het niet aanwezig.
Reptielen hebben een harde huid, met een hoge mate van keratinisatie. Bij amfibieën is er slechts
beperkte keratinisatie van het stratum corneum. Meestal bestaat de laag slechts uit enkele cellen. Bij
vissen is er helemaal geen sprake van keratinisatie.
De mate van proliferatie van het epidermis wordt strikt gereguleerd.
Het dermis en het epidermis werken hier aan mee, met de
“paracriene cross-talk”. De normale turnover tijd van keratinocyt tot
dode cel duurt bij de hond 22 dagen.
Om de dermis goed aan de epidermis te hechten zijn er dermale
papillen aanwezig. De twee lagen zijn zodanig geplooid dat het
oppervlak (en daarmee het aantal aanhechtingspunten) sterk
toeneemt. In de epidermale papillen kunnen huidstructuren zoals
haren gevormd worden.
, Dermis
De dermis is een bindweefsel dat, dankzij een
hoog aandeel collageen, goed bestand is
tegen trekkrachten. Het is op te delen in het
stratum papillare en het stratum reticulare,
dat mediaal ligt. Er bevinden zich hier vooral
adipocyten en fibroblasten, met migrerende
cellen zoals granulocyten of andere
afweercellen.
Dit weefsel wordt sterk doorbloed met een netwerk van
bloedvaten. Ook het bovengelegen epidermis ontvangt hier zijn
voedingsstoffen vandaan, aangezien er in de epidermis geen
bloedvaten zitten. De nutriënten diffunderen naar het epidermis
vanuit capillaire lussen. In de dermis zijn de vaten gerangschikt
in twee hoofd lagen, de subpapillaire plexus vlak onder de
dermis en de cutane plexus aan de mediale kant, bij de
adipocyten.
Subcutis
De scheiding tussen dermis en subcutis is niet heel duidelijk. Er bevinden zich hier vooral adipocyten
en fibroblasten.
Oppervlakkige bloedvaten
De vena jugularis (externa) kan worden
gevonden in de halsregio en wordt gebruikt
voor het afnemen van bloed en, bij het rund, om
de bloeddruk te controleren. De vena cephalica
wordt ook gebruikt om bloed op te nemen en
om een infuus toe te dienen.
De vena saphena wordt gebruikt voor bloedafname, infuustoediening en om
de bloeddruk te bepalen bij kleinere dieren. Wanneer het dier op de grond
licht wordt deze vene gestuwd. Bij een gezonde bloeddruk hoort de druk af
te nemen tot normaal wanneer de poot wordt opgetild om op hart niveau te
komen. Als de druk hoog blijft is er sprake van een hoge bloeddruk. De
arteria femoralis, die langs de vena femoralis loopt, wordt gebruikt om de
pols op te nemen bij gezelschapsdieren.
De vogelhuid
Vogels hebben, afgezien van de stuitklier bij watervogels, geen klieren in
hun huid zitten. Talg-achtige stoffen (lipiden) worden gevormd in deze klier
of door de sebokeratinocyten in de huid.
, De subcutis is meestal dun en de huid is dus minder bestand tegen scheuren dan
de huid van zoogdieren. Bij migrerende vogels, watervogels en vogels die in
extreem koude omstandigheden leven wordt in de subcutis vet opgeslagen en zal
deze dus dikker zijn.
De veren groeien uit veerfollikels en bestaan uit gekeratiniseerd epidermis. De
dermale papil (lichtblauw) zal uiteindelijk de veer gaan vormen. Tijdens de groei
van de veer wordt deze schacht voorzien van bloed en, zou deze schacht
beschadigd worden, kan deze erg hard gaan bloeden. De gekeratiniseerde laag van het epidermis
(grijs) zal de veerschede vormen.
De vleugels bevatten de grote slagpennen
waarmee de vogel vliegt en de
broekpennen die de slagpennen
beschermen. De slagpennen die aan de
distale metacarpalia vastzitten wijzen van de
vogel af en zijn de primaire slagpennen. De
slagpennen dichter bij het lichaam en ook
wijzend naar het lichaam zijn de secundaire
pennen. Slagpennen zijn belangrijker voor
het opstijgen van de vogel, broekpennen
zijn er voor de landing/het remmen.
De veren zelf bestaan uit een lange, holle schacht. Het proximale
deel dat vastzit aan de vogel heet de calamus (A), het meer
distale deel is de rachis (B). De vlag (C) van de veer is
opgebouwd uit baarden (D) die aan elkaar vastzitten met kleine
haakjes (E).
De reptielenhuid
Reptielen hebben overlappende hoornplaten (baardagamen) of platen (krokodillen). De nagels van
deze dieren zijn identiek aan die van zoogdieren. De huid zelf bevat, op uitzonderingen na, geen
klierweefsel.
De huid van reptielen bestaat uit drie lagen (mediaal naar distaal):
⠂ Stratum germinatum → soort stratum basale;
⠂ Stratum intermediare → lipidenfilm om vochtverlies te voorkomen;
⠂ Stratum corneum → dode, sterk gekeratiniseerde cellen.
Reptielen hebben, in tegenstelling tot andere diersoorten, twee soorten keratine: α-keratine en
β-keratine. Het α-keratine is zachter en zorgt voor flexibiliteit (bijvoorbeeld tussen schubben in),
terwijl het β-keratine de schubben zelf vormt.
Kleuren worden geproduceerd door chromatophore cellen in de dermis. De cellen die grijstinten
produceren heten melanoforen.
