Images of organization – Gareth Morgan
Hoofstuk 1 – An overview
Over de aard van een metafoor en zijn rol in het begrijpen van organisatie en management
Managers en professionals worden vaardig in het ‘lezen’ van situaties om te organiseren en te
managen. Ze zijn zich er bewust van dat nieuwe inzichten ontstaan wanneer een situatie vanuit
verschillende hoeken wordt bekeken. Dit boek ontdekt en ontwikkelt deze kunst van het ‘lezen’ en het
begrijpen van organisaties. We gebruiken metaforen wanneer we een element proberen te begrijpen
in termen van een andere. De metafoor vormt ons begrip op een bepaalde manier en laat andere
eigenschappen achter wege: ‘The man is a lion. He is brave and strong. And not covered in fur.’
Metaforen laten ons de gelijkenissen zien en negeren de verschillen.
Metaforen zijn géén theorie en zijn dus niet bindend. We kunnen er waardevolle inzichten mee
verkrijgen, maar tegelijkertijd brengen metaforen ook een incompleet, eenzijdig en misleidend beeld
met zich mee. De metaforen die aan bod komen:
- Organisatie als machine;
- Organisatie als organisme;
- Organisatie als hersenen;
- Organisatie als cultuur;
- Organisatie als politiek;
- Organisatie als psychische gevangenis;
- Organisatie als flux;
- Organisatie als instrument voor dominantie.
Dit boek geeft ons een ‘manier van denken’ om te begrijpen, managen en te ontwerpen van
organisaties.
Hoofdstuk 2 – Mechanisatie neemt de leiding ‘Organisaties als Machines’
De Chinese man Chuang-tzu reisde door de regio’s ter noorden van de rivier Han. Hij zag een oude
man in zijn groentetuin werken. Hij moest hard werken om zijn tuin te irrigeren, dus stelde Tzu een
irrigatiesysteem voor. De man antwoordde boos dat hij niet wilde werken als een machine omdat je
dan contact verliest met je ziel.
In de moderne wereld is tegenwoordig alles gemechaniseerd. De productie is duizenden malen
omhoog gebracht en elk aspect van onze levens is gevormd. De machinemetafoor zie je terug in de
mechanische precisie waarin organisaties moeten opereren. Een organisatie is vaak geroutineerd met
de precisie van de klok. Mensen worden op werk verwacht op een bepaalde tijd, om bepaalde
activiteiten uit te voeren, om te rusten op bepaalde uren en dan hun taken te vervullen tot het tijd is
om naar huis te gaan. Vaak is het werk mechanisch en herhalend en worden mensen afgelost in shifts
zodat het werk 24/7 doorgaat. De medewerkers zijn als het ware onderdeel van de machine, onderdeel
van de organisatie. Bij fastfoodrestaurants worden zelfs de persoonlijke sociale interacties geregeld
door instructies. Elke glimlach, begroeting of vraag is geprogrammeerd.
, Machines, mechanisch denken en de opkomst van de bureaucratische organisatie.
Organisaties die zijn ontworpen als machines, worden doorgaans bureaucratieën genoemd. De meeste
organisaties zijn voor een deel bureaucratisch. Als we praten over organisaties hebben we al een beeld
over mechanische relaties. Het hoeft niet expliciet te zijn, maar we verwachten dat organisaties als
machines werken: geroutineerd, efficiënt, betrouwbaar en voorspelbaar.
De oorsprong van de mechanistische organisatie.
Organisaties zijn zelden opgezet als doelstelling op zich. Het zijn instrumenten om andere doeleinden
te bereiken. Dit komt ook terug in de oorsprong van het woord ‘organisatie’. Het komt van het Griekse
organon, wat instrument betekent. Geen wonder dat ideeën over doelen, taken en doelstellingen zulke
fundamentele concepten zijn geworden. Instrumenten zijn mechanische hulpmiddelen, uitgevonden
en ontwikkeld om te helpen doel-georiënteerde activiteit uit te voeren.
Met de komst van de Industriële Revolutie moesten organisaties zich aanpassen aan de behoeften van
de machines. Als we kijken naar de veranderingen in organisaties met de komst van de Industriële
Revolutie, dan vinden we steeds meer bureaucratisering en routinisering van het leven in het
algemeen. Zelfvoorzienende ambachtslieden gaven hun baan op om te werken in een ongeschoolde
baan. Fabriekseigenaren beseften dat de effectiviteit van de nieuwe machines grotere veranderingen in
het ontwerp en de controle van het werk te weeg brachten.
De verdeling van werk (Adam Smith in ‘The Wealth of Nations’) werd geïntensiveerd en in toenemende
mate gespecialiseerd. Het verstand van de werknemers werd gereduceerd en gecontroleerd door hun
machines en supervisors.
Er werd veel geleerd van het leger: het prototype van mechanistische organisatie. Frederick de Grote
van Pruisen was gefascineerd door de werking van automatisch speelgoed, zoals mechanische
poppetjes. Hij wilde zijn leger ook zo vormen. De introductie van rangen en uniformen, de uitbreiding
en standaardisatie van regels, de specialisatie van taken, het gebruik van standaard uitrustig, de creatie
van commandotaal en systematisch trainen, maakte het leger een efficiënt mechanisme.
In een organisatie als machine kunnen onderdelen gemakkelijk vervangen worden. Frederick zorgde
ervoor dat het leger banger was voor de leiding dan voor zijn vijand, en maakte een verdeling tussen
adviserende functies en commandofuncties.
Veel van deze ideeën en praktijken waren relevant voor het probleem van ondernemers om
organisatorische vormen te vinden die pasten in de machinetechnologie. De nieuwe technologie
bracht een nieuwe manier van menselijk denken en menselijke actie met zich mee. Organisaties die
machines gebruikten, werden zelf steeds meer als machines.
e
Door de 19 eeuw waren er verschillende pogingen om werk efficiënt te organiseren en te managen:
- Adam Smith - de verdeling van werk;
- Eli Whiney - publieke demonstratie van massaproductie (geweren die in elkaar werden gezet vanuit
een berg van verwisselbare onderdelen);
- Charles Babbage - uitvinding mathematische computer (belang van planning en een goede verdeling
van het werk);
- Max Weber - observeren van de paralellen tussen de mechanisatie van industrie en de opleving van
bureaucratische vormen van organisatie. De bureaucratische vorm routineert het proces van
administratie precies zoals een machine de productie routineert. Zijn betekenis van bureaucratie: ‘een
vorm van organisatie dat precisie, snelheid, duidelijkheid, regulariteit, betrouwbaarheid en efficiëntie
benadrukt en bereikt door een gevestigde verdeling van taken, hiërarchische supervisie en gedetailleerde