POSITIEVE PSYCHOLOGIE IN DE
PRAKTIJK – SAMENVATTING VAN
H1 TOT H13
HOOFDSTUK 1 – WAT IS POSITIEVE PSYCHOLOGIE?
1.1 Aandacht voor de sterke kanten
De positieve psychologie is de stroming die uitgaat van de sterkste kanten van de mens en de veronderstelling dat
geluk niet het gevolg is van alleen de juiste genen of toeval, maar te vinden is door het identificeren en
gebruikmaken van de sterke kanten die iemand als bezit. Dit wordt door Seligman ook wel het Nikki-principe
genoemd, vernoemd naar zijn dochter.
Het was de missie van Seligman om positieve psychologie op de kaart te zetten toen hij in 1998 voorzitter werd
van de American Pscyhological Association. Het doel van Seligman en zijn collega’s is niet om alles wat er
inmiddels bekend is over menselijk lijden en ziekten te vervangen, maar juist aan te vullen en te komen tot een
beter balans in de aandacht voor de pieken en dalen van het menselijke bestaan.
Gezondheid is niet hetzelfde als afwezigheid van lichamelijke en/of geestelijke ziekte. Keyes en Lopez stellen dan
ook dat mental health niet hetzelfde is als de afwezigheid van mental illness. Mental health is meer dan dat,
namelijk: het is de aanwezigheid van welbevinden.
1.2 Klachtgericht of krachtgericht
Sinds recent was er in de psychologie weinig aandacht voor de sterke kanten en hulpbronnen van cliënten. Zij
hield zich voornamelijk bezig met problemen, klachten en symptomen als angst en depressie, en hoe deze klachten
verminderd konden worden. Uit onderzoek blijkt dat in de periode tussen 1970-2000 er maar liefst 54.000
abstracts (onderzoek samenvattingen) zijn geschreven, waarvan er slechts 400 spraken over het woord ‘’vreugde’’,
de rest had allen te maken met depressie en angst.
In plaats van stil te staan bij wat niet goed gaat, verplaatst men de aandacht naar wat wel goed gaat en welke
factoren de draagkracht van de client kunnen bevorderen. Daarmee doelt men op positieve, functionele en
gezondheidsbevorderende factoren. Voorheen focuste psychotherapeuten dus vooral op angst of depressie
richten zij nu de aandacht op de momenten waarop de klachten minder of niet voorkomen en hoe de client dat
voor elkaar krijgt.
Daarnaast is er veel onderzoek gedaan naar positieve psychologie en de constructen die daarin centraal staan,
zoals betrokkenheid, coping, tevredenheid, zelfvertrouwen, persoonlijke ontwikkeling en motivatie. Als onderdeel
hiervan formuleerde Seligman een lijst van 24 persoonlijke kwaliteiten. Hij ontwikkelde ook een zelftest om deze
kwaliteiten te meten (die je via zijn website kan maken). De 24 persoonlijke kwaliteiten zijn onderverdeeld in 5
domeinen, namelijk:
1
, 1. Wijsheid en kennis (cognitieve vaardigheden die het verwerven en gebruiken van kennis bevorderen):
Creatief zijn;
Nieuwsgierig zijn;
Een open houding hebben en dingen van alle kanten kunnen bekijken;
Leergierig zijn;
Perspectief zien en goed advies aan anderen kunnen geven.
2. Moed (emotionele kwaliteiten die ervoor zorgen dat het doel ondanks tegenwerking wordt behaald):
Moedig zijn;
Volhardend zijn ondanks obstakels;
Integer zijn en verantwoordelijkheid nemen voor eigen emoties en gedrag;
Levendig zijn, energiek en vitaal;
Liefdevol zijn en waardering uiten in relaties met anderen;
Vriendelijke zijn en goede dingen doen voor anderen;
Sociaal intelligent zijn en je kunnen inleven in de motieven en emoties van anderen.
3. Rechtvaardigheid (kwaliteiten die zorgen voor een gezond sociaal leven):
Rechtschapen zijn en loyaal zijn aan de groep waartoe iemand behoort;
Eerlijk en fair zijn en iedereen gelijk behandelen;
Leiderschapskwaliteiten hebben en anderen aanmoedigen.
4. Zelfbeheersing (kwaliteiten die beschermen tegen excessen):
Vergevingsgezind zijn en accepteren dat anderen tekortkomingen hebben;
Bescheiden zijn;
Voorzichtig zijn en geen onnodige risico’s nemen;
Zelfcontrole hebben over emoties en gedrag.
5. Transcendentie (kwaliteiten die verbinden met het universum en zorgen voor zingeving):
Kunnen genieten van de mooie en bijzondere dingen van het leven;
Dankbaar zijn en de tijd nemen om dit uit te drukken;
Hoop hebben, het beste van de toekomst verwachten en daaraan werken;
Humor hebben en de lichte kant van dingen kunnen zien;
Spiritueel zijn en geloven in een hoger doel en de zin van het bestaan.
1.3 Mag ik even voorstellen: de positieve psychologie familie
De termen ‘’familie en familieleden’’ worden gebruikt om aan te geven dat iets een onderdeel is van de brede
stroming binnen positieve psychologie. Hiervan zijn bijv. de familieleden ‘’optimisme, hoop, vertrouwen in eigen
effectiviteit, zelfrespect, positieve emoties en veerkracht etc.’’ een belangrijk onderdeel. Zij zullen aan bod komen
in de volgende hoofdstukken.
HOOFDSTUK 2 - OPTIMISME
2.1 Optimisme is te leren
Een belangrijk lid van de positieve psychologie-familie is Optimisme. Seligman deed in anno 1970 onderzoek naar
het concept van ‘’aangeleerde hulpeloosheid’’. Hij stelde honden bloot aan oncontroleerbare schokken, waardoor
zij passief werden, symptomen ontwikkelde die leken op depressie en lichamelijke klachten. Zelfs nadat de
2
, schokken stopte, bleef de passiviteit en hulpeloosheid bestaan. Pas na een tijd ging Seligman ook letten op de
honden die naar een uitweg bleven zoeken en niet depressief werden, waardoor hij vanaf dat moment
‘’aangeleerd optimisme’’ ging bestuderen.
Dit fenomeen is ook op mensen toepasbaar. De verklaring hiervoor is dat mensen verwachtingen ontwikkelen
over het optreden van tegenslag in hun leven. Deze verwachtingen zijn voorspellers van het gedrag. Bijvoorbeeld
de verwachting dat tegenslag zal aanhouden en dat er niets aan te doen valt creëert passiviteit, vermijding, angst,
depressie en zelfs lichamelijke klachten. Daarentegen leidt verwachtingen van controle juist tot volhouden en
veerkracht, zoals bijv. bij een topsporter die tweemaal verliest, maar vanuit zijn optimistische verwachtingen
vervolgens drie keer goud wint.
2.2 De rol van verwachtingen
Een ogenschijnlijk onschuldige en neutrale vraag kan ons gedrag negatief beïnvloeden. Dit bleek uit onderzoek van
Fitzsimons en collega’s m.b.t. verwachtingen. Zij ontdekte dat als mensen gevraagd werd hoe vaak zij verwachtten
de komende tijd aan een slechte gewoonte te zullen toegeven, de kans groter werd dat zij daadwerkelijk toegaven
aan de verleiding. Wanneer men iets verwacht, is de kans groter dat het uit komt.
Seligman deed ook onderzoek naar de factoren waaraan mensen goede en slechte gebeurtenissen toeschrijven en
welke verklaringen ze ervoor geven. Pessimistische mensen schrijven negatieve gebeurtenissen toe aan stabiele,
globale en interne factoren. Daarnaast schrijven zij positieve gebeurtenissen toe aan tijdelijke, specifieke en
externe factoren. Optimistische personen doen dit proces exact andersom.
Een pessimist heeft bij negatieve gebeurtenissen de instelling dat: ‘’Het gaat ook nooit goed met mij’’ (stabiel). ‘’Ik
kan niks echt goed’’ (globaal) en ‘’ik deug nergens voor’’ (intern). Een optimist zal stellen: ‘’Ik kon die deadline niet
halen, want die was onredelijk’’ (globaal).
Tevens toont onderzoek aan dat mensen met een pessimistische denkstijl meer risico lopen om een depressie te
ontwikkelen dan mensen met een optimistische denkstijl. Soms pessimistisch denken kan geen kwaad, doordat het
mensen dwingt de confrontatie aan te gaan met de werkelijkheid. Depressieve personen hebben doorgaans een
realistische blik op de wereld, namelijk dat zekerheid en veiligheid niet bestaan en dat iedere dag je laatste kan zijn
echter maakt dat personen niet gelukkig. Als men de illusie van veiligheid en zekerheid wel in stand houden, dan
hebben zij een gelukkiger leven. Onder advocaten is gebleken dat het overgrote gedeelte pessimistisch is vanwege
hun werk, doordat zij beter in hun werk zijn dan optimisten. Een pessimistische advocaat ziet overal problemen en
valkuilen die een optimist niet zal zien. Echter beschouwt meer dan de helft van de advocaten in de VS zichzelf als
ongelukkig en vele veranderen dan ook van baan, raken depressief of gaan zelfs scheiden.
2.3 Optimisme en geluk
Er is een duidelijk positief verband tussen geluk en optimisme. Optimisme en pessimisme zijn relatief stabiele
persoonlijkheidskenmerken, maar ze kunnen beïnvloed worden door de manier waarop iemand zich gedraagt en
waar iemand zijn aandacht op richt. Seligman toonde aan dat indien personen onderstaande opdrachten hadden
gedaan, zij zich 6 maanden later nog gelukkiger voelde. Mensen die zich van nature pessimistisch voelen kunnen
zich gelukkiger voelen als zij een van onderstaande opdrachten doen:
Een hele week zoveel mogelijk noteren over wanneer ze in het verleden op hun best waren;
Een week lang elke dag iets over hun sterke kanten opschrijven;
Dankbaarheid tonen aan iemand die ze nog niet goed bedankt hadden;
Een week lang die goede dingen noteren die er in hun leven gebeurden.
3
