Leerpsychologie
Wat is leren?
Er zijn veel verschillende opvattingen over leren. Een (te) smalle opvatting: expliciet bestuderen van
teksten/boeken of ‘onderwezen worden’.
Leren is een complex proces.
Formeel leren of intentioneel leren: binnen de scholen, leerdoelen, leeftijd, diploma.
Informeel leren of incidenteel leren: buiten de school, geen diploma.
Hier valt expliciet of impliciet ook nog aan te koppelen!
Leren is:
- het opnemen van informatie;
- is op actieve wijze verwerven van inzicht;
- speelt zich af in een bepaalde omgeving, situatie of context;
- levert een leerresultaat van min of meer blijvende aard (herhaalbaar, reproduceerbaar)
- is een hypothetisch proces (‘black box’). Het is onzichtbaar.
Bolhuis (2000) wijst erop dat formeel leren niet per se intentioneel hoeft te zijn. De bedoeling iets
te willen leren (en een bewuste planning en sturing van het leerproces) gaat vaak uit van de
leerkracht i.p.v. de leerling.
Het meest essentiële verschil tussen formeel en informeel leren is de mate waarin leren door
anderen (=formeel) of door de leerling zelf (=informeel) wordt aangestuurd.
Bij leren is altijd sprake van activiteit. Het gaat altijd om actieve processen van verwerving van
kennis, inzichten en vaardigheden.
De kwaliteit van het leerproces is af te meten aan de mate van betrokkenheid en zelfstandigheid die
een leerling tijdens het werk laat blijken.
De sleutel tot leren is: actief interacteren met de leerstof.
De aard van leren als proces heeft belangrijke gevolgen voor het werk van de leraar. Wat maakt een
leraar tot een ‘goede leraar’?
Voor een goede leerkracht doet elke leerling ertoe;
Is niet bang om zijn lesplanning aan te passen;
Hoge verwachtingen hebben van hun leerling/ ambitieus zijn: ze stellen hoge doelen.
Het onderwijs aan jonge kinderen richt zich traditiegetrouw op ontwikkelingsprocessen en minder
op leerinhouden.
Bij een focus op ontwikkelingsprocessen realiseren we ons dat voornamelijk het kind zelf de
inspanning moet leveren. De rol van de leerkracht is die van stimulator en begeleider.
Filosoferen over leren
Dikwijls wordt leren alleen gedefinieerd in termen van de uitkomsten van leren zonder het proces
zelf te omschrijven. Ook wordt leren soms gelijkgesteld met het verwerven van kennis.
,Uitkomsten van leren betreffen veranderingen in houdingen, kennis en vaardigheden. Daarnaast
vorm ook het vermogen van mensen om te leren een belangrijke uitkomst van leren. Door te leren
kunnen mensen leren te leren.
Leren gebeurt niet alleen door individuen. Kinderen leren veel van anderen. Ook groepen kunnen
leren. Dit is het geval wanneer de genoemde veranderingen bij twee of meer personen gezamenlijk
plaatsvinden. Er is dan sprake van collectief leren.
Leren kan worden gedefinieerd als: Het ontstaan of tot stand brengen van relatief duurzame
veranderingen in kennis, houding en vaardigheden en/of in het vermogen om te leren, door middel
van het selecteren, opnemen, verwerken, integreren, vastleggen en gebruiken van het betekenis
geven aan informatie door individuen, groepen.
Leren in 8 dimensies:
Dimensie/ Loopt van: Via: Naar:
categorie
Plaats school, opleiding werkplek elders
Bewustzijn (bij de onbewust leren, bewust van werkdoel, bewust van leerdoelen
lerende) impliciet leren alleen vagelijk bewust en leerprocessen
van leren
Sturing externe sturing gedeelde sturing door zelfsturing
lerende en externe
instantie
Inhoud gestructureerd en er half gestructureerd, niet/slecht
bestaat consensus half ongestructureerd gedefinieerde,
over ongestructureerde
problemen
Aansluiting leren als aanbouwen leren als verbouwen leren als afbreken en
referentiekader opbouwen
Aanzet tot leren uit eigen beweging vanuit de sociale door een sturende
omgeving, vanuit instantie
problemen
Door wie individu groep (deel)organisatie
Voor wie persoon (leren als tool groep, organisatie en groep, organisatie
of personal persoon zelf (leren als tool of
development) management)
De leerinhoud kan ingedeeld worden op meerdere manieren. Een veel gebruikte globale indeling is
die van kennis, inzicht, vaardigheden en houdingen of attituden.
Een andere deling:
- Onder declaratieve kennis wordt kennis verstaan van feiten, begrippen, regels, principes etc.
Het is veelal geabstraheerde kennis in taal uitgedrukt, die in ons geheugen is opgeslagen.
Declaratieve kennis is vooral knowing what en why.
- Onder procedurele kennis worden (mentale) handelingen of (cognitieve) vaardigheden
verstaan die volgens bepaalde regels/voorschriften dienen te worden verricht om het
gewenste resultaat te bereiken. Procedurele kennis is vooral knowing how.
Een derde indeling op basis van de inhoudsdimensie is de indeling cognitieve, sociaal-affectieve en
psychomotorische vaardigheden, ook wel de hoofdsoorten van leren.
, Bij cognitief leren gaat het om memoriseren, feitenkennis, inzicht bevorderend leren en
automatismen van cognitieve handelingen.
Bij sociaal-affectief leren gaat het om het ontwikkelen van emoties/gevoelens,
houdingen/attituden en communicatieve vaardigheden. Romiszowski onderscheidt reactieve
vaardigheden (houdingen, gevoelens) en interactieve vaardigheden (goede manieren).
Bij het psychomotorisch leren gaat het vaak om automatismen. Deze zijn verworven door
veelvuldig oefenen. de handeling verloopt nu zonder bewuste controle.
Tot slot is er nog competentieleren. Kenmerken van competenties of bekwaamheden zijn:
integrativiteit (ondeelbaarheid), duurzaamheid, leerbaarheid, contextgebondenheid en
handelingsgerichtheid.
Competenties hebben altijd een persoonlijke ‘kleur’, want competenties omvatten ook persoonlijke
kwaliteiten.
Niet het verwerven van kennis maar vooral het op adequate manier handelen in beroepssituaties
staat centraal bij het competentieleren. Belangrijk is reflectie!
Leerstijlen
Uit de leerstijltest van Kolb blijkt dat er behalve een wetenschappelijk antwoord op de vraag ‘wat is
leren?’ ook een meer persoonlijke opvatting bestaat. Het is als leerkracht belangrijk dat je je bewust
bent van je eigen voorkeurstijl van leren.
De leerstijlentest van Vermunt bestaat uit verschillende stellingen waarbij de leerlingen aan moet
geven of deze helemaal, een beetje of niet van toepassing zijn. Vermunt onderscheidt in zijn
Inventory of Learning Styles de volgende drie leerstijlen: reproductieve stijl, betekenisgerichte stijl
en toepassingsgerichte stijl. De leerlingen die onder geen van deze stijlen vallen, hebben een
ongerichte leerstijl.
ongerichte reproductiev toepassingsger betekenisgeri
leerstijl e leerstijl ichte leerstijl chte leerstijl
leeropvatting anderen alles kennen en voorbeelden uit ik bouw zelf mijn
moeten mij herhalen het dagelijks leven kennis op
stimuleren
leeroriëntatie onzekerheid scoren!!! zoeken naar persoonlijke
praktische interesse, leren is
bruikbaarheid verrijkend
regulatiestrateg tips helpen tips welkom, blij met oefeningen zelf het leren in
ie niet dan weet je en toepassingen handen nemen
(metacognitief) wat belangrijk
is
verwerkingsstra beperkte memoriseren alles moet kritische omgang
tegie (cognitief) verwerking, concreet blijven met leerstof
geen selectie
De theorie van Kolb is waarschijnlijk de meest bekende theorie
over leerstijlen. Hij heeft vier voorkeursstijlen: de doener, de
beslisser, de denken of de dromer. De doener houdt van
uitproberen en experimenteren, de beslisser plant een taak en
voert deze uit, de denker kan goed logisch nadenken en
redeneren en de dromer kijkt eerst hoe anderen de opdracht
aanpakken en denkt goed na voor hij of zij begint.
