Literatuur hoorcollege 1
De diagnostische cyclus (Hoofdstuk 3)
- Het diagnostisch proces bestaat in theorie uit 4 hoofdstappen, maar in de praktijk is het vaak
niet voldoende om deze stappen ‘rechtlijnig’ te doorlopen -> herhaaldelijk doorlopen -> cyclus
- Ook moet de diagnosticus in elke stap van het proces zijn veronderstellingen en ideeën
toetsen aan de feiten -> op deze manier voldoet hij aan de empirische cyclus (wetenschap)
- De cyclus is prescriptief: voorschrijven van de stappen en substappen die je moet doorlopen
- de diagnosticus bepaalt of de stappen moeten worden herhaald op basis van de zekerheid van
de info die een bepaalde stap oplevert -> elke stap maar 1 keer uitvoeren is vaak heel bijzonder
- De cyclus begint bij de aanmelding (Anm) en eindigt bij het advies (Adv). De ononderbroken
pijlen geven de grondfiguur van de diagnostische cyclus weer, de gestippelde lijnen zijn
mogelijke gebeurtenissen in de praktijk + het resultaat van elke stap is het uitgangspunt van
de daaropvolgende stap (dit is dus of dezelfde stap, of een eerdere stap of de volgende stap)
- Je herhaalt een eerdere stap als je bron van onzekerheid voortkomt uit deze bepaalde stap
- Klachtanalyse: klachten van de cliënt zijn de
natuurlijke ingang tot het diagnostisch proces
-> uitspraken die aangeven dat de situatie of
het gedrag van de cliënt als negatief worden
ervaren -> je gaat kijken wat de klachten zijn
en welke diagnostische hulpvraag aan de
klachten tegemoet zou kunnen komen
- Dit heet ook de verhelderende diagnose
- Probleemanalyse: het bekijken van situaties of
gedragingen van de cliënt die ervoor kunnen
zorgen dat de psychosociale aanpassing en
ontwikkeling van de cliënt verstoord zijn + de
problemen worden in verband gebracht met
de bekende klachten en beoordeelt op ernst
- Dit heet ook de onderkennende diagnose
- Verklaringsanalyse: hypotheses maken over
hoe het probleem (of de problemen) zijn ontstaan of in stand worden gehouden + deze
hypotheses toetsen. Hieruit volgen verschillende verklaringen: de verklarende diagnose
- Indicatie-analyse: het vormen van empirisch of theoretisch onderbouwde aanbevelingen
voor 1 of meer interventies (geen gespecificeerde plannen) -> de indicerende analyse
- De diagnostische cyclus staat vooral
door de laatste stap niet los van de
therapiecyclus (planning, uitvoering en
beoordeling van het effect) -> samen
vormen ze de klinische cyclus
- De 2 deelcycli bestaan wel degelijk
nog steeds los van elkaar, omdat
soms 1 van de 2 ontbreekt, of omdat
ze moeten functioneren als controle
op (elkaar adviseren) -> evaluatie
- Van Strien: in beide cycli moet de
hulpverlener gefocust zijn op het bewerkstelligen van verandering in een ongewenste situatie
- Je bent hierbij gefocust op normen (over hoe het zoekproces verloopt + over abnormaliteit)
- Maar: er is niet altijd verandering nodig binnen de diagnostische cyclus (weinig problemen)
- O.b.v. de diagnostische cyclus is ook de behandelingscyclus ontwikkeld (verkennende
behandelingsanalyse -> voorspellen van reacties -> toetsende behandeling -> evaluatie)
- In de praktijk wordt het model op verschillende manieren gebruikt: soms dient het als
referentiekader voor de diagnosticus (informeel en los) + soms wordt het gebruikt als een
vooraf vastgelegd stappenplan a.d.h.v. vooraf geformuleerde regels (formeel en strak)
- Ook is het gebruik van het model afhankelijk van wie de cliënt is (leeftijd, individu vs. gezin)
- Ook hoeft niet altijd de complete diagnostische cyclus te worden doorlopen (alleen als dit
noodzakelijk is én als de middelen ervoor aanwezig zijn) -> soms is een deel al genoeg
- Soms zijn er goede redenen waarom een bepaalde stap nodig is (dit is vooral het geval bij
de verklaringsanalyse, omdat het een goede voorspeller is van de indicatie-analyse)
- Het doorlopen van sommige stappen levert altijd info op, maar niet zoveel als de hele cyclus
, - Soms kan het model ook op een soepelere manier worden gebruikt (stappen niet helemaal
volgens de vooraf bepaalde volgorde uitvoeren of meer info verwerven dan eigenlijk nodig is)
De aanmelding (Hoofdstuk 4)
- Het aanmeldingstraject vormt de basis van de besluitvorming over de ontvankelijkheid van de
aanmelding (formeel-juridische beletselen) en over de eventuele voortgang van het onderzoek
- Allereerst worden enkele belangrijke betrokken personen rondom de aanmelding beschreven:
- Verwijzer: de persoon die de cliënt vanuit een professionele relatie heeft gewezen op het
belang van psycho-pedagogische hulpverlening (voorbeelden: huisarts en leerkracht)
- Aanmelder: de persoon die daadwerkelijk met de hulpverlener contact heeft opgenomen met
het verzoek om aandacht te besteden aan de problematiek van de desbetreffende cliënt
- Opdrachtgever: de persoon die volgens een wettelijk-professionele bevoegdheid de
opdracht heeft gegeven tot het uitvoeren van diagnostisch onderzoek (soms de cliënt zelf)
- Cliënt: de persoon op wie het diagnostisch onderzoek betrekking heeft (o.b.v. de hulpvraag)
- Cliëntsysteem: de groep van personen waarop het diagnostisch onderzoek betrekking heeft
(dit betreft vaak de ouders of professionele opvoeders van een kind of jongere (de cliënt))
- Betrokkenen: alle overige personen of instanties die zodanig aan de aanmelding en het
eventuele vervolgtraject zijn gerelateerd, dat ze op de hoogte moeten worden gesteld van de
uitkomsten van het diagnostische onderzoek (ouders, opvoeders, leerkrachten of artsen)
- Sommige mensen kunnen meerdere posities in het diagnostische proces innemen (bijv. ouders)
- De aanmelding kan pas worden afgesloten als de grenzen van de professionele relatie tussen
cliënt en diagnosticus duidelijk zijn. Deze relatie moet professioneel-ethisch verantwoord zijn.
- Professionele relatie: de formele positie die de betrokkenen ten opzichte van elkaar innemen
- Deze samenstelling van deze relatie hangt af van de leeftijd van de cliënt (< 12: wettelijke
vertegenwoordigers beslissen; 12-16: een combi van wettelijke vertegenwoordigers en het
kind zelf die beslissen; > 16: het kind gaat zelf de professionele relatie aan -> beslist zelf)
- Samenwerkingsrelatie: de kwaliteit van het contact dat tussen de betrokkenen plaatsvindt
- Er zijn ook nog enkele andere belangrijke begrippen die komen kijken bij de aanmelding:
- Aanmeldingstraject: de gang van zaken die tot de feitelijke aanmelding heeft geleid (wie heeft
het traject in gang gezet? Wie heeft de cliënt verwezen en wanneer? Wat was de aanleiding?)
- Voor het verzamelen van deze info is altijd schriftelijke toestemming nodig (van de cliënt)
- Vervolgtraject: de gang van zaken bij voortzetting van het contract -> verschillende soorten:
- Hulpverleningstraject: de opdrachtgever is de cliënt of diens wettelijke vertegenwoordiger
- Dienstverleningstraject: de opdrachtgever is extern -> de cliënt heeft zelf minder vrijheid
- In deze trajecten kan er gekozen worden voor verschillende maten van speelruimte:
- Procedurele vrijheid: er worden vooraf geen stappen uit de diagnostische cyclus
uitgesloten -> welke stappen worden gezet is afhankelijk van de klachtanalyse
- Inhoudelijke vrijheid: diagnosticus en cliënt kunnen in overleg bepalen waar het
onderzoek op gericht zal zijn -> als 1 van de 2 alleen bepaalt beperkt dit de vrijheid
- In een hulpverleningstraject is er meestal sprake van beide vrijheden -> in een
dienstverleningstraject moet worden voldaan aan de eisen van de opdrachtgever
- Verslag van de aanmeldingsfase: de relevante info die tijdens de aanmelding is opgedaan
- Startcontract: het expliciteren van de verwachtingen tussen cliënt en diagnosticus
- In de aanmeldingsfase gelden vooral professionele voorwaarden (eerste contact met de cliënt)
- Relationele voorwaarden: in staat zijn tot een luisterende, empathische, ondersteunende en
integere houding -> cliënten die zich fijn voelen, zullen waarschijnlijk beter samenwerken
- Zakelijke voorwaarden: het verschaffen van correcte informatie, afgestemd op de cliënt ->
het gaat hierbij om het goed kunnen verwoorden van de verwachtingen en het vervolgtraject
- De werkwijze rondom de aanmelding (in een hulpverleningstraject) bestaat vaak uit 4 stappen:
- Bepalen van het verloop van het aanmeldingstraject: zicht krijgen op het wie, wat en wanneer
- Je kan ook informatie verkrijgen over de motieven en de verwachtingen van de cliënt
- De concrete vragen die hierbij gesteld kunnen worden staan op blz. 63 + 64 in het boek
- Vaststellen van de formele posities van de betrokkenen -> dit is afhankelijk van de leeftijd van
de cliënt: < 12: ouders/opvoeders zijn de opdrachtgever; 12-16: ouders/opvoeders zijn nog
steeds de opdrachtgever, maar er wordt nu ook officieel toestemming voor medewerking van
de adolescent gevraagd; >16: de adolescent is cliënt én opdrachtgever (volwassen status)
- Ook als de adolescent ouder is dan 16, kunnen de ouders nog steeds een belangrijke rol
innemen in het diagnostisch proces (bijvoorbeeld als ze onderdeel zijn van het probleem)
- Ook wordt er gekeken naar alle eventuele betrokkenen en de mensen die op de hoogte
moeten zijn van de aanmelding of de resultaten van het diagnostisch onderzoek
, - Beslissen of het aanmeldingstraject voortgezet kan worden door jezelf 4 vragen te stellen:
- Zijn de formele posities niet in strijd met wettelijke bepalingen en beroepsvoorschriften?
- Er moet toestemming zijn van de ouders (0-16 jaar) of van de adolescent zelf (12+ jaar)
- Zijn de betrokkenen bereid om afspraken te maken over hun inbreng? -> afspraken maken
over deelname is nodig voor goede samenwerking (bijv.: ouders weigeren mee te doen)
- Er moet extra goed gelet worden op wat goed is voor het kind bij kindermishandeling
- Is er diagnostisch onderzoek nodig? -> dit wordt vooral bepaald door de ‘wat’ vragen
- Is dit specifieke onderzoek uit te voeren door de betreffende diagnosticus? -> verwijzing?
- Als het traject wordt beëindigd, moet dit mondeling + schriftelijk worden meegedeeld
- Het vervolgtraject bepalen, overdragen aan de betrokkenen en het maken van afspraken: het
beschrijven van concrete stappen die genomen zullen worden en wat dit betekent voor alle
betrokkenen -> er wordt duidelijk aangegeven dat alles af zal hangen van de klachtanalyse
- Als de betrokkenen hiermee akkoord gaan, wordt het verslag van de aanmeldingsfase
opgesteld -> informatie: de betrokkenen en hun wettelijke positionering, info uit het
aanmeldingstraject, reden van aanmelding, de klachten en wie van de betrokkenen deze
ervaart, de verwachtingen, de bereidheid van de ouders/opvoeders om als cliënt mee te
doen aan het onderzoek, afspraken over het vervolgtraject, de termijn waarbinnen dit
traject zal plaatsvinden, wie er wordt geïnformeerd door de diagnosticus en hoe dit
gebeurt, wie er betrokken is, bij wie externe info kan worden opgevraagd, hoe de
diagnostische gegevens worden overgedragen aan de betrokkenen + financiële afspraken
- Hierbij is er een voorkeur voor een startcontract, met daarin ook de verwachtingen
- Dit contract moet goed kunnen worden begrepen door de cliënt en de betrokkenen
- Dit is geen juridisch contract, het is alleen om de samenwerking te bevorderen
- Het is lang niet altijd het geval dat diagnosticus en cliënt beweegruimte hebben in het
diagnostische proces: in dienstverleningstrajecten en instituties zijn er bepaalde voorwaarden
- Het kan zo zijn dat een inperking van deze vrijheid zal leiden tot problemen in het proces,
vooral als de werkwijze of tijd/middelen niet goed genoeg aansluiten bij de betreffende cliënt
- Dit kan soms zelfs niet in overeenstemming zijn met de beroepscodes van het NIP…
- Het is hierbij handig om vooraf aan de cliënt uit te leggen hoeveel beweegruimte er zal zijn
- Er zijn enkele aandachtspunten bij het vaststellen van de formele posities van de betrokkenen:
- Overloop systematisch de ‘wie’-vragen en leg ook duidelijk uit waarom je deze vragen stelt
- Combineer eventueel de ‘wie’-vragen met de mogelijke posities van de ouders (ook cliënten)
- Maak een afspraak met beide gescheiden ouders (het liefst gezamenlijk, anders apart)
- Ze moeten namelijk allebei toestemming voor het onderzoek geven (tenzij 1 van de ouders
het ouderlijk gezag heeft, bijvoorbeeld als er sprake is geweest van kindermishandeling)
- Als een kind onder toezicht (OTS) staat door een maatregel van de Raad voor
Kinderbescherming, dan zal de gezinsvoogd van het kind ook toestemming moeten geven
- Houd rekening met de leeftijd van het kind (dit bepaalt namelijk zijn/haar formele positie)
- Vraag altijd schriftelijke toestemming aan de ouders voor het opvragen van externe info
- Er zijn ook enkele aandachtspunten bij het startcontract: maak het niet te zakelijk, stem de
inhoud van het contract af op het referentiekader van de cliënt + overweeg een tijdelijk contract
- Het vervolgtraject is niet mogelijk als: de posities van de direct betrokkenen niet conform de
wettelijke en beroepsvoorschriften zijn, de vereiste toestemming van de direct betrokkenen uit
het cliëntsysteem ontbreekt, de belangen van de direct betrokkenen tegenstrijdig zijn, de direct
betrokkenen niet akkoord gaan met hun rol of deze niet goed uit kunnen voeren, de kans op
succes laag is, de samenwerking niet constructief is, het onderzoek niet nodig is of als de
competentie van de diagnosticus niet genoeg blijkt te zijn voor de aard van de problematiek
De klachtanalyse (Hoofdstuk 5)
- In dit onderdeel van de diagnostische cyclus is er heel veel aandacht voor de subjectieve
beleving van de cliënt -> 3 redenen waarom dit nodig is: de cliënt is een verantwoordelijk
persoon en niet slechts een onderzoeksobject (ethische code ‘respect’ van het NIP/NVO), de
cliënt laat de diagnosticus toe in zijn/haar belevingswereld (goed voor de samenwerkingsrelatie,
omdat de cliënt het gevoel heeft dat er goed geluisterd wordt -> zal beter mee gaan werken) +
op deze manier worden de hulpvragen het beste duidelijk (een cliënt kan deze namelijk vaak
niet vooraf al formuleren -> de diagnosticus moet de klachten omzetten in een hulpvraag)
- Ook bij de klachtanalyse zijn er weer een aantal begrippen die eerst worden opgehelderd:
- Klacht: je beleeft ‘iets’ (een gedachte, een gedrag, een gevoel of een gebeurtenis) als
negatief (ongewenst, storend, afwijkend, belemmerend of zorgelijk) -> je maakt je zorgen
- Een klacht kan ook worden ervaren door iemand in de directe omgeving van de cliënt
