Leerstof Ethiek
Module 3
Hoofdstuk 8 tot 12 Kan IK daar wat aan doen
, Hoofdstuk 8 Bevestig mijn bestaan
Erkenning
Hoofdstuk 8
Erkennings versus uitsluiting en miskenning
Carl Rogers
Hannah Arendt
Annelies van Heist
Erkenning en vrijheid
Axel Honneth
Charles Taylor
Participatie paradox
Erkenning versus uitsluiting en miskenning
o Erkenning heeft te maken met rechten, met ‘serieus’ genomen worden en met ‘gezien’ worden.
o Het ideaal achter de participatiesamenleving duidt ook op een vorm van erkenning: iedereen doet ertoe,
iedereen hoort erbij
o Miskenning: is een vorm van onderdrukking en leidt tot uitsluiting en dit staat haaks op de idealen achter de
participatiesamenleving.
o Als sociale professional is het belangrijkom te weten welke uitsluitingsmechanismen het participeren van
bepaalde groepen moeilijk of onmogelijk maken en welke vormen van miskenning daaraan ten grondslag
liggen.
o Kip Williams: toonde in een beroemd onderzoek aan dat mensen zich significant ongelukkiger voelen als ze
denken dat ze genegeerd of overgeslagen worden.
o Overgeslagen worden en denken dat je niet gezien wordt leid tot negatieve gevoelens.
o Baumeister en Leary: toonden aan dat ook voor 5-jarige kinderen erkenning al belangrijk is.
o Onbeantwoorde erkenning: kan leiden tot lager zelfvertrouwen, onderwaardering, negatieve emoties,
verhoogd risico op vroegtijdige schooluitval, crimineel gedrag, angst gerelateerde stoornissen en depressie.
o Een belangrijke verklaring voor het vervelende gevoel na afwijzing is het feit dat mensen de aangeboren
behoefte hebben om samen te zijn en geaccepteerd te worden, volgens Williams een basisbehoefte.
o Erkenning: een levensbehoefte van de mens
o Erkenning: hem serieus nemen, hem zien, hem horen, hem respect geven.
Carl Rogers
o Carl Rogers: een van de belangrijkste grondleggers van de humanistische psychologie
o Wanneer je als persoon gecategoriseerd wordt tot een bepaalde groep, word je niet gezien in wie je bent: een
uniek individu met een eigen geschiedenis en persoonlijke ervaring = miskenning.
Hannah Arendt
o Hannah Arendt: nadenken over wat we doen, hier met elkaar over spreken en zeggen wat we wel en niet goed
vinden is handelen.
o De mogelijkheid om onszelf als individu uit te drukken maakt ons tot mensen
o Alleen de mens kan zijn individualiteit uitdrukken, alleen hij is in staat zichzelf te onderscheiden en zichzelf mee
te delen en niet louter iets – zoals honger en dorst, affectie, vijandigheid of vrees. En wat de mens door woord
en daad invoegt in het gezelschap van zijn gelijken is precies zijn uniekheid.
o Ageren: van het Latijnse werkwoord agere: iets in beweging zetten, volgens Arendt de betekenis voor het
handelen van mensen.
o Mensen zijn meer dan een ding, meer dan een fysieke gestalte of exemplaar van biologische soort, ze zijn
‘iemand’ een ‘persoon’ een ‘wie’ .
o Het publieke domein is het domein waarin mensen handelend optreden. Het is de ruimte binnen de wereld
zonder welke mensen eenvoudig niet als mensen kunnen verschijnen. Gemeenschappelijke domein en
openbaar; kan door iedereen worden waargenomen en vertegenwoordigt in het algemeen belang.
o Handelen is een politieke activiteit: omdat we gevormd zijn door historisch en cultureel gewortelde sociale
praktijken, maar door er handelend in op te treden, vormen en veranderen we ook.
o Zelfexpressie: verschijnen in de publieke ruimte als persoon. Hiermee hoge eisen aan wat het betekent om
iemand te zijn.
,o Aanklacht tegen Adolf Eichmann: Eichmann was verantwoordelijk voor de transporten van de joden naar de
kampen, hij droeg zich als een bureaucraat. Arendts aanklacht is wereldberoemd geworden omdat zij dit de
‘banaliteit van het kwaad’ noemde.
o Pas ten opzicht van anderen vind ik mijn menselijkheid, want als ik alleen in het handelen kan laten zien wie ik
ben en handelen alleen mogelijk is in de openbaarheid kan ik pas iemand zijn in ontmoeting of samenspraak
met de ander.
o Als je de ander niet als uniek persoon erkent, categoriseer je hem, dan wordt menselijk contact onpersoonlijk,
niet langer menselijk.
Aletta Jacobs
o Wenste zich niet neer te leggen bij haar opgelegde rol.
o Ze werd de eerste vrouw met een universitaire graad
o Ze verdiende haar eigen inkomen toen ze eenmaal werkzaam was als arts
o Ze legde zich niet neer bij het feit dat stemrecht alleen voor mannen was, maar was een voorvechtster in de
strijd voor stemrecht voor vrouwen.
Annelies van Heijst
o Hoogleraar zorgethiek die in haar boek Menslievende zorg het handelingsbegrip van Arendt om de essentie van
de zorgrelatie te analyseren gebruikt.
o Het is noodzakelijk dat mensen in een zorgrelatie handelend kunnen optreden, dus zichzelf kunnen tonen,
omdat contact een noodzakelijke voorwaarde is voor het leveren van goede zorg.
o Je zou kunnen zeggen dat een zorgveerlener die de ander niet ziet in wie hij is, de ander het handelen
onmogelijk maakt omdat deze dan niet kan verschijnen als individu.
o Annelies: wil je goede zorg geven, dan zul je jezelf in het contact moeten geven.
Subject – subject. Jezelf als subject en de cliënt als subject == het goede, Annelies
Subject – object: jezelf als subject en de cliënt als subject == neiging om de ander te objectiveren tot zijn
probleem, zijn incident. De mens verdwijnt achter de diagnose/incident wat er plaats vind.
Object-object : je bent zelf object (zakelijk) tegenover object (je bent zaak).
Erkenning en vrijheid:
o Je kunt niet volwaardig erkent worden door iets wat je zelf niet erkend, want erkenning is een wederzijds
proces. Als ik de ander niet als uniek persoon erken maar hem categoriseer, dan is ook de ‘wie’ die mij zou
kunnen erkennen immers verdwenen.
o Als heb je formeel macht om iemand te zeggen wat hij of zij moet doen, als de ander die macht niet erkent dan
ben je nergens.
o Erkenning kun je niet afdwingen.
o Erkenning kan alleen in vrijheid gegeven worden.
o Ik kan de ander alleen erkennen als ik ‘vrij’ ben om de ander die erkenning te onthouden, maar om zelf ‘vrij’ te
zijn als mens heb ik de erkenning van de ander nodig.
o Vrijheid en erkenning gaan hand in hand.
o Erkenning is dus paradoxaal genoeg alleen mogelijk omdat we elkaar die erkenning ook kunnen onthouden. Als
dat niet zou kunnen zou het begrip ook geen enkele inhoud hebben
o De wijze waarop mensen erkenning zoeken, toont dat de menselijke zelfontplooiing of zijn autonomie niet de
ultieme waardigheid van de mens uitdrukt. Bij uitbouw van onze autonomie en onze waardigheid zijn we
afhankelijk van elkaar.
Paul Cobben over erkenning en vrijheid:
o Erkenning van elkaar is noodzakelijk om van mens-zijn te kunnen spreken. Ik word pas mens onder de mensen,
mens-zijn kun je dus niet op zichzelf stellen.
o Als het enige betekenis heeft om het concrete individu vrij te noemen dan moet dit individu in staat zijn om
zich als persoon tot andere personen te verhouden.
o Dus ‘ik’ kan alleen maar bestaan in een wereld waarin ik als persoon erkend wordt.
o Elkaar erkennen als persoon betekent dus elkaar erkennen als ‘vrij’. Als ik niet als ‘ik’ kan verschijnen zonder
anderen, dan kan ik dus ook niet vrij zijn zonder anderen.
o Vrijheid is een relatiebegrip; individuen zijn niet zonder meer vrij, maar ze zijn slechts vrij in zoverre ze elkaar
als vrij en gelijk erkennen. En dat is wat het wil zeggen om een mens te zijn.
, Axel Honneth
o Werd bekend door zijn inzicht dat de sociale strijd van onderdrukten niet alleen voortkomt uit hun ongenoegen
over de ongelijke verdeling van middelen of economische achterstand, maar ook gevoed werd door en andere
belangrijke component: de ervaring van gebrek aan erkenning.
o Wederzijdse erkenning: ia niet alleen een psychologische voorwaarde die van belang is om onze
persoonlijkheid te ontwikkelen, maar vooral ook een morele cliam.
o Erkenning: de ervaring dat de ander er mag zijn en dat de ander in eigen behoeften serieus genomen moet
worden.
o We hebben zelfvertrouwen nodig om zonder angst voor uitsluiting onze behoeften en wensen kenbaar te
maken, om te onthullen ‘wie’ we zijn. Zelfvertrouwen verwerven we niet vanzelf, maar ontstaat via
erkenningsrelaties met belangrijke anderen.
o Erkenning is een noodzakelijke voorwaarde voor het ontwikkelen van zelfvertrouwen, zelfrespect en
zelfwaardering die op hun beurt noodzakelijk zijn voor autonomie en zelfbepaling.
Honneth en drie niveuas van erkenning
1. Liefdevolle relaties
o Onze eerste relatie is de relaties met ouders of verzorgers en het fundament van deze relatie is liefde.
o Mensen die als kind veilig gehecht zijn, voelen zich op hun gemak in sociale en intieme relaties en zijn niet
snel bezorgd dat ze in de steek gelaten zullen worden.
o Liefde is erkenning van de noden en de emotionele afhankelijkheid van een concrete ander.
o Liefde is noodzakelijk om ons meest elementaire gevoel van zelfvertrouwen te ontwikkelen.
o Liefde kan niet afgedwongen worden.
o Wettelijke bescherming in Nederland omdat kinderen niet voor zichzelf kunnen opkomen. Bij het uit de
ouderlijke macht ontzetten is er altijd een keuze tussen twee kwaden.
- Het is schadelijk als een kind zich niet veilig kan hechten aan ouders of verzorgers
- Maar een kind dat lichamelijk of geestelijk wordt mishandeld wordt miskend op de meest fundamentele
manier die er bestaat.
o Physical abuse represents a type of disrespect that does lasting damage to one’s basic confidence that one
can autonomously coordinate one’s body.
Carin Wevers schrijft: Rogers en andere hebben laten zien dat succesvolle sociale professionals zich
voornamelijk onderscheiden door hun houding van onvoorwaardelijke positieve aanvaarding, de
vooroordelen terzijde stellen en de cliënt aanvaarden zoals hij is, een van de moeilijkste kwaliteit, agapè,
liefde waar je voor kiest en die zich richt op de behoefte vn de ander. Sociale professionals kunnen nooit de
ouderliefde vervangen, maar wel een eind komen. Ze proberen de ouders te ondersteunen in het herstellen
van de emotionele band.
2. Elkaar respecteren
o Respect: dat we iedereen erkennen als een autonoom en moreel wezen.
o We zijn allemaal vrij ten opzichte van elkaar en eigenaar van ons eigen lichaam, wezenlijk kenmerk dat we
delen.
o Deze vorm van erkenning komt tot uiting in de juridische relatie tussen personen en houdt in dat iedereen
gelijk is voor de wet en we allemaal dezelfde rechten en plichten hebben. Erkenningsvorm geldt
onvoorwaardelijk voor iedereen.
o Respect komt voort uit onze Grondwet in eerste artikel, waarin het principe van non-discriminatie staat.
o Alle mensen bezitten een onaantastbare warde die door een ieder gerespecteerd en zo nodig door de staat
beschermd dient te worden.
o Iemand zijn rechten onthouden betekent hem niet beschouwen als rationeel en moreel autonoom wezen,
daarom is het onthouden van respect in de vorm van gelijke rechten een aantasting van de menselijke
waardigheid.
o Gelijke rechte zijn een voorwaarde voor het verwerven van zelfrespect: het besef rechten te hebben die je op
gelijke voet met anderen plaatsen en waardoor je je gelijkwaardig kunt voelen aan de ander.
Carin wevers schrijft:
Pas in 1919 trad de eerste vrouw, Suze Groeneweg toe tot de Staten-Generaal, maar daartegen bestond nog
veel verzet.
Homoseksualiteit is nog niet officieel of risicovol.
