Samenvatting van Taal & didactiek Aanvankelijk en technisch lezen. Auteur: H. Huizenga. 4e druk. Hoofdstukken 2, 4, 5, 6, 7, 8 en 9.
Nederlands als 2e taal in het basisonderwijs. Auteur: F. Kuiken. 2e druk.
Hoofdstuk 5.
Hoofdstuk 2: Het leerproces
2.1 Lezen als informatieverwerking
Informatieniveaus
- Visueel niveau
- Morfologisch niveau
- Semantisch niveau
- Syntactisch niveau
Visueel niveau:
Het belangrijkste niveau van informatieverwerking is het visuele niveau. Daarbij gaat het om
speciale kenmerken van letters en woorden. Het herkennen van de visuele informatie van
letters en lettercombinaties wordt bepaald door ons schriftsysteem. In het Nederlands
maken we gebruik van het alfabetisch schriftsysteem. Dit wil zeggen dat elke spraakklank in
principe wordt weergegeven door 1 teken. In het woord maan onderscheiden we 3
spraakklanken. Het alfabetische schriftsysteem is de efficiënte manier om de gesproken taal
weer te geven. Maar toch geeft het bij het lezen en schrijven de nodige problemen.
- Een eerste probleem heeft te maken met het herkennen van spraakklanken in een woord.
- Een tweede moeilijkheid van ons schriftsysteem is dat er niet genoeg letters zijn om alle
fonemen te geven. We kennen in het Nederlands 36 fonemen.
- Een derde moeilijkheid van ons schriftsysteem is dat de koppeling tussen grafeem en
foneem niet eenduidig is. Sommige fonemen kunnen door meer dan een grafeem worden
weergegeven en omgekeerd kan een bepaald grafeem verwijzen naar twee verschillende
fonemen. Bij het aanvankelijk lezen probeert men dit te ondervangen door kinderen in het
begin alleen woorden aan te bieden waar de koppeling tussen foneem en grafeem wel
eenduidig is. We noemen dit klankzuivere woorden.
- herkennen van letters en dan een klank kunnen koppelen aan het teken. En dat je weet wat
de letters betekenen. Problemen: p, b, d lijken erg op elkaar. Kinderen halen dit vaak door
elkaar. Ze herkennen de letters wel maar koppelen hier de verkeerde betekenis aan.
Morfologisch niveau:
Een tweede niveau van informatieverwerking is het morfologisch niveau. De morfologie van
een woord is de manier waarop een woord is opgebouwd. Bij het lezen maak je ook gebruik
van je kennis van de opbouw van woorden. Een lezer zal het woord ‘vertrouwelijk’ sneller
kunnen lezen als hij hierin het woordje trouw herkent. Als je voorvoegsels als be, ge en ver
of achtervoegsels als -tje en -lijk in 1 keer herkent, zal het leerproces sneller verlopen.
Semantisch niveau:
Het derde niveau van informatieverwerking heeft te maken met de betekenis. Dit noemen
we het semantisch niveau. Als je de zin ‘geef hem een schop’ moet lezen, kun je niet alleen
afgaan op de visuele informatie. Om tot een goede interpretatie te komen moet je ook de
betekenis van de woorden erbij betrekken. Als je deze zin leest is de betekenis heel anders
als een tuinman of een voetballer dit zegt. Semantisch: betekenis van woorden.
,Syntactisch niveau:
Het vierde niveau van informatieverwerking is het syntactisch niveau. Het gaat om de
relaties tussen woorden, woordgroepen en zinnen. De volgende orde van woorden in een
zin is soms bepalend voor de betekenis. Zo heb je bijvoorbeeld: ‘Zo is het fijn’ en ‘Het is zo
fijn’. Het gaat hier om dezelfde woorden, maar door de volgorde is de betekenis van de
zinnen toch verschillend. Als je kijkt naar de zinnen ‘Natasja huilt. Haar poes is dood’ kun je
het woord haar alleen maar interpreteren door het in verband te brengen met Natasja. Een
lezer maakt dus voortdurend gebruik van syntactische informatie en is steeds bezig om
verbanden te leggen binnen een zin en binnen een tekst.
Modellen over lezen
Over de manier waarop de verschillende niveaus van informatieverwerking bij het lezen een
rol spelen, bestaan verschillende opvattingen en modellen. We bespreken de volgende
modellen over het verloop van het leesproces.
- Bottom-upmodel
- Top-downmodel
- Interactiemodel
- Fonologisch coherentiemodel
Bottom-upmodel
Volgens het bottom-upmodel of opbouwmodel begint een lezer met het waarnemen op het
visuele niveau. Eerst herkent hij de letters, daarna de opbouw van woorden en
woordgroepen en als laatste stap wordt er betekenis aan de zin toegekend. Hoe meer
ervaring iemand heeft met lezen hoe sneller deze stappen gaan.
Top-downmodel
Een andere verklaring voor het leesproces geeft het top-downmodel. Volgens dit model
starten de leesprocessen juist op de hoge informatieniveuas. De waarnemen van de
afzonderlijke letters en woorden wordt sterk beïnvloed door de verwachting die een lezer
heeft op grond van zijn kennis van de taal en de werkelijkheid. Een lezer kijkt heel globaal en
maakt relatief weinig gebruik van alle informatie op het visuele niveau. Pas als er iets staat
wat de lezer niet verwacht zal hij zich gedwongen voelen om heel precies te kijken welke
woorden er staan.
Interactiemodel
Tegenwoordig beschouwt men het leesproces meer als een interactie van top-down- en
bottom-upprocessen. Er is een afwisseling russen voorspellend lezen en woord voor woord
lezen. Een tekst over een onderwerp waar je veel vanaf weet, zal je in eerste instantie
voorspellend lezen. Maar je zult overschakelen op woord voor woord lezen als je
voorspelling niet klopt of als je een moeilijk gedeelte tegen komt. Bij het lezen is er zo een
wisselwerking tussen de visuele informatie die een lezer krijgt aan de ene kant en zijn kennis
van de taal aan de andere kant.
Fonologisch coherentiemodel
Een andere recente theorie over hoe de verschillende informatieniveaus van de taal een rol
spelen bij het leesproces is het fonologisch coherentiemodel. Dit model geeft aan hoe het
geheugen werkt bij het leren lezen. In ons geheugen ligt verschillende informatie opgeslagen
,in zenuwcellen die met elkaar verbonden zijn en een soort netwerk vormen. De informatie
ligt opgeslagen in eenheden of knopen. Namelijk tussen de foneemknopen, de semantische
knopen en de letterknopen.
Foneemknopen
(kennis van spraakklanken) Semantisch knopen
(betekenis woorden)
Letterknopen
(kennis van letters)
De pijlen in dit figuur geven aan dat er een voortdurende wisselwerking is tussen de knopen.
De dikte van de pijlen geeft de sterkte van de verbindingen aan.
De relaties tussen de verschillende knopen zijn niet allemaal even sterk. De sterkste
verbindingen zijn die tussen de foneemknopen en de letterknopen. Dat hangt samen met
het feit dat er in het Nederlands een behoorlijke eenduidige relatie is tussen letter en klank.
De letter r correspondeert vrijwel altijd met de klank /r/. Hoe sterker de verbindingen zijn
tussen de foneemknopen en de letterknopen, hoe gemakkelijker het leesproces verloopt.
Geoefende lezers gaan uit van de letters, koppelen daar eerst de klank aan en vervolgens de
betekenis. Dat wordt ook wel de fonologische route genoemd. Bij het leren lezen komt het
erop aan dat een kind leert om snel een relatie te leggen tussen de letter en de bijhorende
klank. Hoe sterker de re relaties is tussen letterknopen en foneemknopen hoe sneller
kinderen woorden kunnen lezen.
2.2 Leesstrategieën
- De elementaire leeshandeling (visueel niveau)
- Lezen met behulp van clusters en spellingspatronen (visueel niveau)
- Lezen met behulp van de visuele woordvorm (visueel niveau)
- Lezen met behulp van de morfologische analyse (morfologisch niveau)
- Lezen met behulp van de context (semantisch en syntactisch niveau)
De elementaire leeshandeling (visueel niveau)
Als een kind letter voor letter leest maakt het gebruik van de elementaire leeshandeling. Dit
is de basistechniek binnen het leren lezen elementair. Deze leesstrategie bestaat uit drie
stappen.
1. Het van links naar rechts koppelen van fonemen aan grafemen.
2. Auditieve synthese.
3. Betekenis geven.
De elementaire leeshandeling: maan /m/ /aa/ /n/
, Lezen met behulp van clusters en spellingspatronen (visueel niveau)
Na het gebruik maken van de elementaire leeshandeling zie je dat kinderen al vrij snel tot
een verkorting van de elementaire leeshandeling komen. Ze herkennen bepaalde
lettercombinaties in een keer en lezen bijvoorbeeld: /z/ /eep/. Een cluster is een combinatie
van medeklinkers zoals: spr, kl. Een patroon is een combinatie van zowel klinkers als
medeklinkers zoals: ak, open, aan. Ook het lezen van aai, ooi en eeuw rekenen we als deze
strategie.
Lezen met behulp van de visuele woordvorm (visueel niveau)
Voordat kinderen beginnen met het aanvankelijk leesonderwijs, kunnen ze vaak al enkele
woorden lezen. Ze herkennen hun naam, de P van parkeren of waarden uit hun omgeving.
Ze herkennen woorden aan de visuele woordvorm, aan de speciale volgorde van letters.
Voor kinderen die beginnen met leren lezen, is het herkennen van een woord e vergelijken
met het herkennen van een plaatje. Ze kennen nog geen letters en lezen woorden op grond
van visuele eigenaardigheden.
Lezen met behulp van morfologische analyse (morfologisch niveau)
De leesstrategie lezen met behulp van morfologische analyse lijkt veel op het lezen van
clusters en spellingspatronen. Bij beide strategieën gaat het om het herkennen van
lettercombinaties. Lezen met behulp van clusters en spellingspatronen heeft betrekking op
het herkennen van lettercombinaties die geen betekenis hebben, terwijl het bij lezen met
behulp van morfologische analyse gaat om het herkennen van morfemen. Morfemen: Als
een letter of een combinatie van letters betekenis heeft, noemen we het een morfeem.
Sommige morfemen hebben een concrete betekenis en kunnen ook als los woord
voorkomen, andere morfemen hebben een vage betekenis en komen niet als los woord
voor, maar alleen als voorvoegsel of achtervoegsel. Zo geeft de -en in treinen aan dat het om
een meervoud gaat en geeft de -t in plakt alleen maar aan dat we met de tweede of derde
persoon enkelvoud van doen hebben.
Lezen met behulp van de context (semantisch en syntactisch niveau)
De leesstrategieën er tot nu toe besproken zijn hebben betrekking tot het lezen van
afzonderlijke woorden. Meestal lees je geen losse woorden, maar complete zinnen en
teksten. Bij en lezen van zinnen maken wij gebruik van onze kennis van de syntactische
structuur van een zin: de volgorde van woorden in een zin. Bij het lezen met behulp van de
context schakelen we niet alleen onze kennis van zinsstructuren in, maar maken we ook
gebruik van de betekenis van woorden en zinnen. Bij het lezen van de zin ‘Er viel geen drop’
weet je op grond van de context hoe je her woordje drop moet interpreteren.
2.3 Flexibel gebruik van leesstrategieën
Voor sommige kinderen is de overgang van de elementaire leeshandeling (letter voor letter)
naar het herkennen van grotere gehelen problematisch. Meestal verdeelt men deze
kinderen in twee groepen: spellende en radende lezers. Kinderen die grote moeite hebben
met het direct herkennen van woorden, noemen we de spellende lezers. Het zijn kinderen
die te lang blijven vasthouden aan de elementaire leeshandeling of aan het lezen van
clusters en spellingspatronen. Er zijn ook kinderen die te vlug van de elementaire
leeshandeling afstappen en overschakelen op de lees strategieën: lezen met behulp van de
visuele woordvorm of lezen met behulp van de context. Op basis van visuele informatie
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper roosschooneman. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
