Psychodiagnostiek
Week 1
De diagnostische cyclus
- Een optimaal diagnostisch beslissingsproces dwingt in de regel tot een cyclisch verloop,
waarbij onderdelen van het scenario (of het gehele scenario) worden herhaald
- De cyclus is prescriptief hij schrijft de stappen en substappen voor die de diagnosticus
moet doorlopen
- Het onderzoek start bij de aanmelding (Anm) van de cliënt en eindigt bij het advies (Adv)
- VA
verklaringsanalyse
- PA probleemanalyse
- KA klachtanalyse
- IA indicatieanalyse
- Anm aanmelding
- Adv advies (je kan niet meer terug, je hebt consensus bereikt)
- Van KA naar VA en van PA naar IA zijn ‘shortcuts’ die je kan nemen, waarbij je stappen
overslaat. Bijvoorbeeld wanneer je hulpvraag redelijk makkelijk is
- Wanneer stopt deze cyclus?
- Na advies komt er een hele therapeutische cyclus, waarbij de patiënt wordt geholpen
Doelen
Twee competentiegebieden:
1. Psychologisch handelen
a. Over systematische, onderbouwde diagnostiek
2. Communicatie en professionele attitude
a. Over gespreksvoering en behandelrelaties in de diagnostische context
Klachtanalyse en aanmelding
,- Klachten zijn uitspraken die aangeven dat de situatie of het gedrag van de cliënt, of de
gevolgen daarvan, door de cliënt als negatief ervaren worden (subjectief en negatief)
- In de klachtenanalyse verzamelt de diagnosticus de klachten en gaat hij na of de verwoording
ervan door de cliënt ook daadwerkelijk overeenkomt met wat deze bedoelt
- De verhelderende diagnose een ordening van de klachten die door de cliënt
onderschreven en herkend worden
- Goed ons te realiseren
- Invulling kan sterk wisselen tussen instellingen
- Soms is aanmelding geen taak van de psycholoog
- Context (huidige tijd)
- Minder tijd voor meer zorg finance driven vs. Quality driven
Finance driven we geven meer om geld momenteel dan om de kwaliteit
van de zorg
- Focaal behandelen in de norm
Alles moet zo efficiënt mogelijk. Er is weinig ruimte voor rapportage en veel
werkdruk voor psychologen
Focale diagnostiek je moet je richten specifiek tot de vraag die er is en
niet op dingen die eromheen zitten. Psychologen moeten zich dus beperken
tot een afgebakende zorgvraag
Wanneer de hulpvraag uiteindelijk complexer blijkt dan in eerste instantie
blijkt:
Gebruik het intakegesprek om in te schatten of de complexiteit van
de vraag matched met het type zorg dat jij levert (POH, GBGGZ,
SGGZ)
Als iemand een andere vraag hebt dan er in eerste instantie
aangegeven werd, dan vraag je wat je centraal gaat stellen
(ernsttaxatie)
- Stepped care = psycholoog zit later
Stepped care er wordt langzaamaan opgeschaald naar mate de ernst van
het probleem
SGGZ specialistische
GGZ
GBGGZ basisGGZ
POH
praktijkondersteunend
huisarts
- Je vraagt om basisinformatie; hou dit
kort:
- Personalia
- Wat is de reden tot aanmelding?
- Wat is de aanleiding tot hulp zoeken?
- Wat is de hulpverleningsgeschiedenis?
- Wat is de aard van de problematiek?
- Wat wil de cliënt weten en waarom
- Wat zijn de verwachtingen van de client over het diagnostische traject?
- Na aanmelding:
- Rapportage = vastleggen belangrijkste contactdetails houd rekening met AVG
, - Nodig gericht mensen uit voor het intakegesprek (misschien naasten er niet bij
hebben)
- Soms al gegevensverzameling vóór het intakegesprek lees het dan ook! (mocht
het niet lukken, wees dan transparant)
- Bij de klachtenanalyse staat het verhaal van de cliënt centraal
Probleemanalyse
- Problemen zijn situaties of gedragingen van de cliënt waarover de diagnosticus van mening is
dat ze ongunstig zijn voor het welzijn van de cliënt
- In de probleemanalyse legt de diagnosticus een verband tussen klachten en problemen,
groepeert deze en taxeert hij de ernst ervan
- De onderkennende diagnose een benoeming van het probleem
Verklaringsanalyse
- Verklaringen zijn getoetste uitspraken over condities, die afzonderlijk of in samenhang met
het probleem ontstaan en/of in stand houden
- In de verklaringsanalyse maakt de diagnosticus hypothesen, toetst hij deze en stelt hij een
beeld op
- De verklarende diagnose een samenhangend beeld, waarin één of meerdere condities als
verklaring voor het probleem gelden
Indicatieanalyse
- Indicaties zijn empirisch onderbouwde aanbevelingen voor één of meerdere interventies
- In de indicatieanalyse formuleert de diagnosticus een globaal interventiedoel, kijkt hij naar
de mogelijke alternatieven en formuleert hij een uiteindelijke aanbeveling
- De indicerende diagnose een lijst van indicaties in de zin van aanbevelingen voor
mogelijke interventies
De diagnostische cyclus als onderdeel van de klinische cyclus
- Na de indicatieanalyse wordt een nieuwe empirische cyclus doorlopen: de interventie-,
behandelings- of therapiecyclus
- De koppeling van de diagnostische cyclus (DC) aan de therapiecyclus (TC) leidt tot een
volledige klinische cyclus (KC)
- INVOEGEN FIGUUR 3.2
- Voordelen twee aparte cycli:
- Er zijn problemen waarvoor geen interventie bekend, beschikbaar of nodig is
- Er zijn gevallen waarbij de diagnostische informatie ontbreekt of onbekend is
- Als er wél een volledige klinische cyclus mogelijk is, dan vormt de ene deelcyclus een
controle op de andere
- De behandelingscyclus bestaat uit de stappen:
- Verkennende behandelingsanalyse (VBA)
- Voorspellen van reacties (VR)
- Toetsende behandeling (TB)
- Evaluatie ten opzichte van het globale doel (EGD)
- Er zijn twee soorten normen te onderscheiden:
- Normen die bepalen of het zoekproces als empirisch-analytische onderneming
correct verloopt
, - Normen die bepalen wat als afwijkend en dientengevolge als behandelingswaardig
beschouwd kan worden
Model en praktijk
- Het diagnostische model kan op verschillende manieren in de praktijk gebracht worden, die
allemaal variëren van strakheid (minst: aanhouden als referentiekader)
- Een misvatting die bij diagnostici nogal eens voorkomt, is dat elk diagnostisch onderzoek
moet beantwoorden aan de structuur van de volledige diagnostische cylus
- Soms ontbreekt het namelijk de diagnosticus aan tijd en middelen om het volledige
scenario in een concrete procedure om te zetten
- Soms geeft een gedeeltelijke cyclus ook al genoeg informatie
- De verklaringsanalyse is juist wél belangrijk want:
- Naarmate een onderkend probleem hardnekkiger is en er al een weinig succesvolle
hulpverleningsgeschiedenis bestaat, neemt de behoefte toe aan verklarende
gegevens die een meer gerichte indicatieanalyse mogelijk maken
- Bij de afwikkeling van de cyclus bestaat steeds de mogelijkheid dat de diagnosticus ervoor
kiest, of gedwongen wordt, de cyclus voortijdig af te breken of gefragmenteerd uit te voeren
Begrippen (aanmelding)
Verwijzer, aanmelder, opdrachtgever, cliënt, cliëntsysteem, betrokkenen
- Cliënt de persoon met wie de psycholoog een professionele relatie aangaat, onderhoudt
of onderhouden heeft
- Cliëntsysteem de groep van meer personen in hun onderling functioneren met wie de
psycholoog een professionele relatie aangaat, onderhoudt of onderhouden heeft
- Externe opdrachtgever de persoon of rechtspersoon die de opdracht tot beroepsmatig
handelen heeft gegeven, niet zijnde de cliënt, het cliëntsysteem of de verwijzer
- Betrokkene elke persoon die direct of indirect betrokken is bij het beroepsmatig handelen
van de psycholoog, of die daardoor in zijn belangen wordt geraakt
- Verwijzer de persoon die de cliënt vanuit een professionele relatie met die cliënt heeft
gewezen op het belang van psychopedagogische hulpverlening
- Aanmelder de persoon die daadwerkelijk met de hulpverlener contact heeft opgenomen
met het verzoek aandacht te besteden aan de problematiek van de cliënt
- In de praktijk lopen deze rollen soms door elkaar en zijn ze niet altijd even duidelijk
Professionele relatie en samenwerkingsrelatie
- Een diagnosticus dient een professionele relatie met de cliënt alleen aan te gaan, of voort te
zetten, als dit professioneel-ethisch verantwoord is
- Professionele relatie de formele positie die de betrokkenen ten opzichte van elkaar
innemen
- Samenwerkingsrelatie verwijst naar de kwaliteit van het contact zoals dat tussen
diagnosticus en betrokkenen feitelijk plaatsvindt
Aanmeldingstraject, vervolgtraject, hulpverlenings- en dienstverleningstraject, procedurele en
inhoudelijke vrijheid (beslisruimte), verslag van de aanmelding, startcontract
- Aanmeldingstraject de gang van zaken zoals die tot de feitelijke aanmelding heeft geleid
- Vervolgtraject de gang van zaken bij voortzetting van het contract
, - Hulpverleningstraject als de opdrachtgever samenvalt met de cliënt of diens wettelijke
vertegenwoordiger – aanmelding is op initiatief of minstens met vrije instemming van de
cliënt tot stand gekomen
- Dienstverleningstraject als de opdrachtgever extern is, dus iemand anders dan de cliënt
of diens wettelijke vertegenwoordiger. In dit geval schikt de cliënt zicht in het meewerken
aan het onderzoek ten behoeve van de opdrachtgever (weinig speelruimte)
- Procedurele vrijheid als bij voorbaat geen stappen uit de diagnostische cyclus worden
uitgesloten
- Inhoudelijke vrijheid heeft betrekking op de mate van beslissingsvrijheid wat de inhoud
betreft van wat wordt onderzocht
- Verslag van aanmeldingsfase vat de relevante informatie die tijdens de aanmelding is
verzameld, samen
- Startcontract hierin expliciteert de diagnosticus de verwachtingen over en weer: het geeft
de cliënt zicht op wat de diagnosticus van hem verwacht
Voorwaarden in de aanmeldingsfase: professionele voorwaarden
- Relationele voorwaarden in staat zijn tot een luisterende, empathische, ondersteunende
en integere houding
- Zakelijke voorwaarden verschaffen van correcte informatie, afgestemd op de cliënt
Werkwijze
- Omvat in principe vier stappen:
- (1) Bepalen van het verloop van het aanmeldingstraject (wie, wat en wanneer)
- (2) Vaststellen van de formele posities van betrokkenen
- (3) Beslissen of het aanmeldingstraject voortgezet kan worden, door:
Na te gaan of de posities niet in strijd zijn met wettelijke bepalingen en
beroepsvoorschriften
Na te gaan of de betrokkenen bereid zijn om afspraken te maken over hun
inbreng
Vast te stellen of diagnostisch onderzoek nodig is
Vast te stellen of dit onderzoek door de diagnosticus uit te voeren is
- (4) Het vervolgtraject bepalen, overdragen aan de betrokkenen en het maken van
afspraken (indien gewenst in de vorm van een samenwerkingscontract)
Wat is het verloop van het aanmeldingstraject?
- ‘Wie, wat en wanneer?’
- Door het stellen van gerichte vragen krijgt de diagnosticus zicht op de motieven en
verwachtingen van de cliënt
Wie zijn de betrokkenen en wat zijn hun formele posities?
- De leeftijd van het aangemelde kind is hét criterium om de formele positie van de direct
betrokkenen te bepalen
- Kind jonger dan 12 jaar ouders zijn de opdrachtgevers
- 12 tot 16 jaar ouder/opvoeder is de opdrachtgever – kind wordt om toestemming
gevraagd om het diagnostische traject in te gaan
- 16-18 jaar kind is zowel cliënt als opdrachtgever en heeft in principe dezelfde
status als een volwassene
,Kan het aanmeldingstraject voortgezet worden?
- Men kan een aanmelding voortzetten als:
- De posities van de betrokkenen niet in strijd zijn met wettelijke bepalingen en
beroepsvoorschriften;
- De betrokkenen bereid en in staat zijn om afspraken te maken over hun inbreng;
- Diagnostisch onderzoek nodig is;
- De diagnosticus de competentie bezit om het onderzoek goed uit te voeren
Wat is het vervolgtraject? Welke afspraken zijn er gemaakt?
- De afmelding wordt afgerond met het op schrift stellen van de tot dusver gemaakte
vaststellingen en afspraken in verband met het vervolgtraject
- Het verslag van de aanmeldingsfase bevat de volgende informatie:
- De betrokkenen en hun wettelijke positionering
- Informatie uit het aanmeldingstraject (wie, wat en wanneer)
- De reden van aanmelding
- De klachten en wie van de betrokkenen ze ervaart
- De verwachtingen van de cliënt(en) en van de diagnosticus
- De bereidheid van de ouders de rol van cliënt te accepteren
- Afspraken over het vervolg van het diagnostisch traject
- De termijn waarbinnen dit traject zal plaatsvinden
- Wie er wordt geïnformeerd door de diagnosticus en hoe dit gebeurt
- Wie bij het overleg met de diagnosticus wordt betrokken en wat hun positie is
- Bij wie zo nodig – met toestemming van de cliënt/ouders – externe informatie kan
worden opgevraagd
- De wijze waarop de diagnostische gegevens worden overgedragen aan de
betrokkenen
- Financiële aspecten betreffende de vergoeding
Valkuilen en aandachtspunten
Een valkuil: de diagnosticus of cliënt veronderstelt dat er beslisruimte is qua procedures en/of
inhoud, maar deze ruimte is er niet
- In instituten zijn vaak een groot aantal zaken voorgeschreven, de diagnosticus moet hierover
de cliënt informeren
Aandachtspunten bij het vaststellen van de formele posities van de betrokkenen
- Overloop systematisch de wie-vragen
- Combineer eventueel de wie-vragen met de mogelijke posities van ouders
- Houd rekening met de leeftijd van het kind
- Vraag altijd schriftelijke toestemming aan de ouders voor het opvragen van informatie van
andere diagnostici of hulpverleners
Aandachtspunten bij het startcontract
- Maak het startcontract niet te zakelijk
- Stem de inhoud af op het referentiekader van de cliënt
- Overweeg in sommige gevallen een voorlopig contract
Aandachtspunten bij het bepalen of een vervolgtraject mogelijk is
, - Een aanmeldingstraject kan niet voortgezet worden als:
- De posities van de direct betrokkenen niet conform de wettelijke en
beroepsvoorschriften zijn;
- De vereiste in- en toestemming van de direct betrokkenen uit het cliëntsysteem
ontbreken;
- De belangen van de direct betrokkenen tegenstrijdig zijn;
- De direct betrokkenen de rol van opdrachtgever en/of cliënt niet goed kunnen of
willen vervullen;
- De mogelijkheid en bereidheid van de opdrachtgever en/of cliënt om goed te
rapporteren ontbreekt;
- Het onwaarschijnlijk is dat de samenwerking diagnosticus-cliënt constructief zal
verlopen;
- De diagnosticus inschat dat het onderzoek niet met succes kan worden uitgevoerd;
- De diagnosticus van mening is dat het onderzoek niet nodig is;
- De competentie van de diagnosticus onvoldoende is gezien de aard van de
problematiek
Valkuilen voor de diagnosticus:
1. Te snel tevreden met de informatie die is gegeven – je vraagt te weinig door
2. Te veel doorvragen op oppervlakkige details
3. Te compleet willen zijn
4. Meteen denken in termen van oplossingen
5. Meteen klachten duiden of interpreteren (snel in tunnelvisie)
Het maken
van een onderzoeksplan is het diagnostisch scenario. Dit is een tussenstap tussen de klachtenanalyse
Verantwoording (klachtanalyse)
- Persoonsgerichte benadering de cliënt is een persoon, geen onderzoeksobject (ethisch
van aard)
- Luisteren naar en begrijpen van de cliënt bevordert de samenwerkingsrelatie
- Klachten leiden naar hulpvragen
Begrippen (klachtanalyse)
- Klacht men ervaart iets als negatief
- Klachtanalyse het proces van verhelderen van klachten, met het oog op het formuleren
van expliciete hulpvragen die het aanknopingspunt vormen voor verder onderzoek
- Hulpvraag de vraag naar het soort hulp waar de cliënt of diens omgeving – in de context
van de klachtervaring – behoefte aan heeft (staat GEEN JARGON in)
- Hulpvraag als funderend beginsel verwijst naar de veronderstelde relatie tussen
de ervaring van een discrepantie enerzijds en de behoefte van de persoon of diens
omgeving om hierin een positieve verandering te brengen anderzijds
