Samenvatting Actuele Criminologie
Hoofdstuk 1. Criminologie: een terreinverkenning
Waar gebruik je als SJD’er je kennis over Criminologie?
Voor een SJD’er is het belangrijk om kennis van daders en slachtoffers te hebben, maar ook
van hoe criminaliteit plaatsvindt om een kader te kunnen vormen waarbinnen je deze
mensen kunt helpen. Waarom wordt iemand slachtoffer en wat is de kans dat iemand weer
slachtoffer wordt? Dit is informatie waar je rekening mee kunt houden en waarbij de
criminologie achtergrondinformatie kan bieden.
Onafhankelijkheid van rechter binnen het strafrecht
Omdat er vaak sprake is van morele verontwaardiging, vooral als slachtoffers weerloos en
onschuldig zijn, kunnen de emoties hoop oplopen in gesprekken over misdaad of
criminaliteit. Doordat veel mensen zich sterk emotioneel betrokken voelen bij een strafzaak,
worden strafzaken behandeld door onafhankelijke, professionele rechters. Dit wordt gedaan
om te voorkomen dat uitspraken en reacties op crimineel gedrag te veel door emoties
worden beheerst.
Er zijn verschillende redenen die verklaren waarom mensen zich zo emotioneel betrokken
voelen bij strafzaken en criminaliteit:
• identificatie slachtoffer (medeleven, sociale kenmerken gemeen)
• spannend en interessant (voor zover de eigen risico’s gering)
• leedvermaak en neerwaartse vergelijking (het plezierige gevoel er beter vanaf te
zijn gekomen dan slachtoffer → ‘Blaming the victim’
• afschuw en woede door lak aan normen
• vergeldingsbehoefte en wraak
• positieve sociale functie (Durkheim) → door gevoelens van morele
verontwaardiging te delen worden de groepsnormen bevestigd. En bovendien:
collectief besef morele superioriteit (“dat zouden wij nooit doen”).
• zondebokeffect
• identificatie dader
• schuldgevoelens: geweten laat niet toe dat men zich bewust in positieve zin met
dader identificeert
Definitie criminologie
De definitie van criminologie is als volgt:
De criminologie is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de aard en
achtergronden van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en
van de wijze waarop de overheid en de overige maatschappij daarop reageert.
Het is dus een wetenschap die bestudeert menselijke gedragingen die door de wetgever
strafbaar zijn gesteld en van de wijze waarop de overheid en de rest van de maatschappij
erop reageert.
Dus:
• Studie van menselijke gedragingen
• Studie van reactie van de overheid
• Studie van de reactie van de maatschappij
,Doel van de criminologie
Bonger (criminoloog en socioloog) stelde dat het doel van de criminologie is: “de criminologie
dient voor alles om de mensheid de weg te wijzen hoe zij de misdaad met goed gevolg
bestrijdt en vooral voorkomt.”
De meeste criminologen verzamelen dan ook wetenschappelijke kennis over criminaliteit met
de bedoeling om daarmee een bijdrage te kunnen leveren aan een betere (effectievere en
humanere) aanpak ervan. De criminoloog verzamelt daarnaast kennis over het tegengaan en
voorkomen van criminaliteit.
De criminologen leveren dus objectieve informatie over de crimineel en zijn achtergronden,
de effecten op slachtoffers en de betekenis van straffen voor de daders, slachtoffers en
maatschappij, wat oorzaken en gevolgen daarvan zijn en wat voor effect verschillende
soorten bestraffing hebben.
Een criminoloog zet zich dus in voor het streven naar objectieve (dus onderbouwde)
oordeelvorming in het strafproces, zodat alle relevante feiten en argumenten grondig in
beschouwing genomen worden. Hij besteedt aandacht verschillende aspecten rondom het
strafproces.
De relativiteit van het begrip criminaliteit
Wat onder strafbaar wordt verstaan, wordt bepaald door de wetgever en zal dus van tijd tot
tijd en van land tot land in bepaalde mate verschillen. Wat in de middeleeuwen strafbaar
was, is nu bijv. misschien niet meer strafbaar. Dit noem je ook wel de relativiteit van het
begrip criminaliteit. Wat als strafbaar wordt gezien, hangt dus af van verschillende factoren
zoals tijd en land.
Criminalisering en decriminalisering
Wanneer iets strafbaar wordt gesteld, dan is er sprake van criminalisering.
Decriminalisering is juist het níet meer strafbaar stellen van een bepaalde gedraging/ een
bepaald feit. Sommige strafbare feiten worden bijvoorbeeld aan het Wetboek van Strafrecht
toegevoegd, of er juist uit gehaald. Toch vindt de meeste (de)criminalisering plaats doordat
rechter door de jaren heen bepaald strafbaar gedrag anders gaan interpreteren.
Nieuwe richting en kritische criminologie
De criminologie kent verschillende stromingen en richtingen. Zo is ook de ‘kritische
criminologie’ ontstaan. Deze stroming vond dat er meer naar de delinquent als mens
gekeken moest worden en dat hij moest worden gerespecteerd. Volgens hen had de manier
waarop hij als delinquent werd gezien en behandeld, grote invloed op het wel of niet
terugvallen in crimineel gedrag.
Zij vonden ook dat er in de rechtspraktijk zowel van deterministische als niet-deterministische
factoren uitgegaan moest worden. Dat betekent dat er dus rekening mee gehouden moet
worden dat er aan de ene kant factoren in de aard van de delinquent zijn die zijn risico op
crimineel gedrag vergroten, maar dat er aan de andere kant ook omgevingsfactoren zijn die
een grote rol spelen. Zij vonden dat hier in de rechtspraak rekening mee moest worden
gehouden. Dit idee speelt nog steeds een grote rol in de huidige rechtspraak.
Deze richting houdt zich bezig met zaken als ‘wie bepaalt eigenlijk de inhoud van de
strafwetten’ en ‘welke belangen spelen daarbij een rol’. Vanuit de kritische criminologie wordt
dus gezegd dat er altijd bepaalde politieke belangen zijn om bepaald gedrag strafbaar te
stellen. De politiek bepaalt volgens hen onder invloed van de maatschappij wel gedrag als
crimineel gesteld moet worden. Criminaliteit is volgens hen dan ook een ‘sociale constructie’,
,dat wil zeggen dat mensen bepalen wat onder het begrip ‘criminaliteit’ moet worden
verstaan.
De belangrijkste begrippen binnen deze kritische crimonologie waren machtsongelijkheid,
labeling (stigmatisering) van delinquenten en secundaire deviantie (wordt later
uitgelegd).
Aandachtsgebieden binnen de criminologie
Er zijn verschillende soorten aandachtsgebieden binnen de criminologie:
1. Beschrijvende criminologie/ criminografie
De beschrijvende criminologie, ook wel criminografie genoemd, houdt zich bezig met de
statistieken van criminaliteit in een bepaalde tijd en ruimte. Met behulp van verschillende
studies wordt geprobeerd om een antwoord te krijgen op de vraag hoe het niveau van de
criminaliteit in een bepaald land of in een bepaalde stad is. Is het bijv. meer of minder dan in
een ander land? Is er een afname of toename? Ook houdt de beschrijvende criminologie
zich bezig met het beeld dat de bevolking heeft over de criminaliteit in een land en de
oordelen die men heeft over de poltie en het strafrecht.
2. Oorzaken van crimineel gedrag en criminaliteit (etiologie)
De etiologie houdt zich bezig met het onderzoek naar de oorzaken van crimineel gedrag en
criminaliteit. Binnen de etiologie zijn er twee hoofdstromingen te onderscheiden.
− De biologische en psychologische criminologie probeert te verklaren waarom
individuen met kenmerk X crimineel gedrag vertonen en individuen met kenmerk Y
niet.
− De economsiche en sociologische benadering probeert criminaliteit te verklaren als
maatschappelijk verschijnsel. Ze zoekt bijv. naar een antwoord waarom in land A de
criminaliteit veel hoger ligt dan in land B.
De psychologische criminologie zoekt dus naar de oorzaken van crimineel gedrag, de
sociologische richting probeert het niveau en de ontwikkelingen van de criminaliteit te
verklaren als een maatschappelijk verschijnsel.
3. Reacties op criminaliteit: penologie
Vanuit de maatschappij wordt op verschillende manieren gereageerd op criminaliteit. Zo heb
je de reacties van slachtoffers van delicten en van omstanders. Deze reacties worden
informele reacties op criminaliteit genoemd. Daarnaast heb je ook de formele reacties. Dit
zijn de reacties van de officiële instanties zoals de politie en justitie op criminaliteit. Zij
hebben verschillende manieren om op criminaliteit te reageren, zoals door een geldboete of
een vrijheidsstraf op te leggen. De penologie kijkt dan ook vooral naar ‘hoe ziet de praktijk
van deze formele reacties eruit? Hoe verhoudt die praktijk zich tot de wettelijke regels en wat
zijn de effecten hiervan? Penologie wordt dan ook wel gezien als ‘de studie van de
effectiviteit van formele straffen’.
4. Criminaliteitspreventie
Uit het bovengenoemde penologische onderzoek (onderzoek naar de effecten van de
getroffen maatregelen tegen criminaliteit) blijkt dat het effect van straffen vaak tegenvalt.
Veel delinquenten gaan opnieuw in de fout. Er wordt daarom ook veel onderzoek gedaan
naar het voorkomen van criminaliteit, ook wel criminaliteitspreventie genoemd.
Criminologen onderzoeken door middel van praktijkexperimenten de effectiviteit van
verschillende vormen van preventie. Hierbij kijken zij ook naar de gevoelens van
(on)veiligheid die mensen voelen door de getroffen maatregelenen (bijv. een veiliger gevoel
door het ophangen van bewakingscamera’s).
, 5. Victimologie
Het westerse strafrecht richt zich van oudsher vooral op de dader. In de afgelopen jaren is er
steeds meer belangstelling voor het slachtoffer. De tak die zich binnen de criminologie vooral
bezig houdt met het slachtoffer, staat ook wel bekend als de victimologie of
slachtofferkunde. Deze vorm van criminologie houdt zich bezig met vragen als: hebben
slachtoffers van misdrijven bepaalde kenmerken die hen eerder een slachtoffer maken?
Bestond er een conflict tussen de dader en het slachtoffer? Wat zijn psychische en materiële
gevolgen voor het slachtoffer? Hoe kunnen deze gevolgen het beste door middel van
hulpverlening of meer rechten in het strafproces worden verzacht of weggenomen en hoe
gaat dat op dit moment in de praktijk?
6. Niet-commune criminaliteit
De meeste criminologische theorieën zijn er vooral om de commune (veel voorkomende)
delicten zoals diefstal, roof, mishandeling of aanranding te verklaren.
Tot de niet-commune (niet veel voorkomende) criminaliteit worden dingen zoals
internationale misdrijven (oorlogsmisdrijven bijv.), terrorisme, witteboordencriminaliteit en
georganiseerde misdaad gerekend. Omdat zowel de oorzaken als de bestrijdingswijzen van
deze vormen van misdaad anders zijn dan die van veelvoorkomende misdaad, worden ze
apart behandeld door criminologen.
Indeling van de criminologie
• Beschrijvende criminologie (criminografie)
- Omvang en trend van criminaliteit
- Statistieken over het strafrecht
• Etiologie
- De oorzaken van crimineel gedrag/criminaliteit
- Ontstaan door de eigenschappen van de dader en/of zijn maatschappelijke achtergrond
en situatie
• Criminaliteitspreventie
- De praktijk en uitwerking van maatregelen ter voorkoming van misdrijven buiten de
strafrechtpleging
• Penologie
- De effectiviteit van oplegde straffen en maatregelen
• Victimologie
- Kenmerken van slachtoffers, de gevolgen van misdrijven voor slachtoffers en de praktijk
en uitwerking van slachtofferrechten en slachtofferhulp
• Niet-commune criminaliteit
- Kenmerken en bestrijding van internationale misdrijven, terrorisme, georganiseerde
misdaad en witteboordencriminaliteit
