The World’s Legal Systems – Religious Legal Systems (Hoorcollege 3) en daarna Civil Law: French
Legal Tradition
Vorige week hebben we het over religieuze rechtssystemen gehad, en het islamitische systeem in het
bijzonder. Het is belangrijk om iets van Islamitisch recht te weten aangezien Islamic Finance onze
financiële markt binnendringt. Seculiere rechtssystemen nemen ook delen van dit recht over.
ISLAMIC FINANCE (stof Sharia law van vorige week!)
Door de economische crisis gaan mensen, politica en economen, nadenken over het westerse
economische systeem (dat ontwikkeld is sinds 1970). Veel banken gaan failliet en landen zijn niet
gezond omdat ze de banken moeten redden. In zo’n situatie ga je nadenken over de vraag of het
systeem wel goed is, en hoe men het elders doet.
Christine Lagarde (hoofd van het international monetary fund - 2008): “We zijn vastbesloten
om Parijs als grote haven voor Islamic Finance te maken”
Vatican: de ethische principes waarop Islamic finance is gebaseerd kunnen banken dichter bij
hun klanten en de ware geest brengen die elke financiële dienst moet karakteriseren.
David Cameron (Engelse premier - 2013): “Ik wil niet alleen dat Londen een groots Islamic
Finance stad is in het westen, ik wil dat Londen naast Dubai staat als een van de grootste
Islamic finance landen van de wereld”
Islamic finance = “Halal” finance, wat wil zeggen dat het een type van financiering moet zijn die in
overeenstemming is met de belangrijke principes van Sharia law, namelijk het religieuze recht van de
Islam (Shari’a-compliant finance). Het is dus bankieren dat gebaseerd is op het Islamitische geloof,
en de finance moet op een lijn zijn met de Sharia.
Algemene principes (verboden):
- Riba: Er is een verbod op rente (prohibition of interest). Als je geld uitleent aan iemand mag
je hier geen rente voor vragen. Riba betekent in het Arabisch namelijk groei (growth)
waarmee rente wordt bedoeld. Je mag dus geen rente vragen!
- Maysir: verbod op gokken en speculerende financiële activiteiten want je mag niet onnodig
risico’s nemen!
- Gharar: onzekerheden in contracten zijn verboden. Contracten waarin details nog onzeker
zijn of ontbreken brengen namelijk risico’s met zich mee.
- Investeren in Haram producten mag niet: Men mag niet investeren in objecten die niet in
overeenstemming zijn met de principes van de Islam, zoals prostitutie, pornografie,
varkensvlees, alcohol of wapens. Deze objecten kunnen geen legitiem object zijn van een
contract. Haram betekent onrein of verboden.
Een ander standaard principe is dat iedereen in de markt blootgesteld zou moeten worden aan het
maken van grote winst en het lijden van grote verliezen. Verzekeringen zijn niet goed, en je moet
vertrouwen op god. Verzekeren is een belediging tot god, dat je hem niet vertrouwt (profit-and-loss-
sharing).
Je mag winst maken en rijk worden, want tegelijkertijd stelt men zich bloot voor verliezen. Het is
echter niet de bedoeling dat je winst probeert te maken, en je je tegelijkertijd verzekert voor
verliezen.
Asset-based financing: Finance moet altijd in contact zijn met de echte economie (wat er gebeurt in
de industrie, etc). Er moet altijd een link zijn met de echte economie. Bij het Westen heb je dit niet,
, waardoor het een beetje uit de hand is gelopen. Financiering moet gebaseerd zijn op tastbare activa
(Scheepvaart, wagenpark, vliegtuigen, goederen, machines) en niet op financiële activa. Er is een
nieuwe wereld gecreëerd, die niet meer in dienst staat van de echte wereld, namelijk voor een
ondernemer die bijvoorbeeld een textielfabriek op wil zetten. Daarom is de uitspraak hierboven
(Vaticaan) redelijk dat Ilamic finance de klanten dichter bij de banken zou kunnen brengen.
Al deze standaard waarden en principes leiden tot een morele economie (moral economy of Islam).
Oorsprong van het moderne Islamitische financieren:
Stamt al vanaf de middeleeuwen, maar de explosie van Islamic finance was in de jaren 70. In de jaren
’70 had je de oliecrisis (crisis vanuit perspectief westerse landen), maar dit was olie welvaart (Oil
Bonanza) voor de landen die olie exporteerden (Arabische landen). Ze verdienden hier veel geld mee,
en moesten een manier vinden om dit te investeren, en door de bezorgdheid omtrent sharia
compiance, hebben ze Islamic finance ontwikkeld (nieuw leven in geblazen!). Een belangrijke rol
hierbij had koning Faisal van Saoedi-Arabië (waar de stroming wahabism heerst, de meest
conservatieve stroming binnen Sunni (onderdeel Hanbali), die normaal alleen de Koran als
regelgeving accepteren, namelijk de goddelijke openbaring). Dit land had een groot aandeel in het
ontwikkelen van financiële wetgeving die overeenkomt met het Sharia recht (Sharia compliant).
Dit alles was namelijk ook een reactie op de “World bank”, na de 2e WO werd dit opgericht zodat
vrienden van westerse landen makkelijk leningen (loans) konden krijgen met lage rentes (lagere
rentes dan normaal op de markt, dit was initiatief van westerse landen), zodat ze zich konden
ontwikkelen, maar de voorwaarde was dat ze ook westerse politieke en rechtelijke ideeën
overnamen (zoals democratie). Om deze groeiende invloed van het westen te vermijden kwam de
koning van Saoedi-Arabië, Faisal, met een Islamitisch alternatief, de Inter-Governemental Islamic
Development Bank (1974), zodat hij leningen kon verstrekken aan Arabische landen en deze landen
Islamitisch kon houden.
Het was dus:
a) om controle te houden over de politiek en economie van de Arabische landen, en
b) om financiering overeenkomstig het Sharia recht te laten geschieden.
Deze bank kreeg al het geld wat de mensen met het verkopen van olie aan het westen verdienden,
en ze moesten een Islamitische manier (halal) vinden om dit geld te investeren. Later zie je ook
private islamitische banken ontstaan (1975), en het dus niet meer alleen om staatsbanken gaat.
We zijn nu 40 jaar verder, en de Islamitische markt is nog steeds relatief klein. Zo bankiert slechts
12% van de moslimbanken in overeenstemming met de sharia principes. De markt groeit echter heel
erg snel (15% per jaar)! Dit komt mede door het grote aantal moslims op de wereld, en de Islam is de
snelst groeiende religie (in 2030 zal 1/3 van de wereldbevolking Moslim zijn). Het geografische
centrum van de Islamitische markt ligt in het midden oosten en Maleisië. De markt is nu dan nog
relatief klein, maar de markt heeft grote potentie! Zoals al gezegd is de Islam de snelst groeiende
religie, maar daarnaast groeit de welvaart en rijkdom van de Moslims ook het snelst, denk maar eens
aan de Arabische miljonairs die de vele voetbalclubs opkopen. Men verwacht dat de Islamitische
banken 40 tot 50% van het totale spaargeld van de moslim populatie zullen beheren in de komende
10 jaar.
Murabaha
Bij religieuze rechtssystemen heb je altijd basisprincipes en uitzonderingen. Je hebt het principe van
het verbod op rente (interests) bij leningen (riba-prohibition in loans), maar er zijn verschillende
juridische systemen en technieken ontwikkeld zodat het toch mogelijk is een soort rente te vragen.
Men probeert dus creatief de verboden te omzeilen.
Een manier is een Murabaha-contract (een credit-sale-contract):