MEDIA EN COMMUNICATIERECHT
HOORCOLLEGE 1.1
Het recht op vrijheid van meningsuiting vs het recht op vrije informatievergaring (recht op
informatie);
Journalistiek neemt een belangrijke rol in in een democratische vrijstaat door diens
controlerende taak;
Journalistieke vrijheid staat voorop;
Het recht op informatie (vrije nieuwvergaring) vs privacy en andere belangen;
Vrijheid van meningsuiting vs satire;
Trollen en fake news.
Wettenbundel aanschaffen Ars Aequi (privacy- en telecommunicatierecht 2019).
Paper:
Het werkstuk met uit minimaal 10 bronnen bestaan, mag ook de extra literatuur van Canvas
gebruiken.
Drie opdrachten bestaande uit vragen (voldoende inspanning), tijdig inleveren Canvas,
verschaft toegang tot de eindopdracht (paper). Max. 1 A4, kort en bondig, maar duidelijk met
aandacht geschreven en tijdig ingeleverd.
Min. 1800-max. 2000 woorden.
Suggesties voor onderwerpen (college 9), maar mag ook zelf een onderwerp aandragen.
Zelfbeoordeling: je geeft je eigen werkstuk een cijfer (je krijgt geen beoordeling over je eigen
beoordeling).
Criteria zijn kwaliteit van de gebruikte bronnen, taal, structuur, academisch niveau,
originaliteit en de onderbouwing van de eigen mening.
Maandag 28 oktober 2019 eerste kans paper (voor 9:00 uur).
Communicatie: informatie-uitwisseling (uitwisseling van betekenissen/inhoud = boodschap) tussen
individuele mensen door middel van (medium, drager) een gemeenschappelijk systeem van symbolen.
Inhoud (boodschap) en proces (medium).
Ruis (communicatiestoring).
Encoderen en decoderen.
Communicatie gaat over menselijk verkeer.
Soorten: Verbaal of non-verbaal, etc. Het vak ziet op het handelen in het communicatieproces.
Communicatie-settings:
1. Intermenselijke communicatie in persoon: particulier (face-to-face, prive communicatie, geen
onderwerp van deze module)
2. Intermenselijke communicatie d.m.v. een technisch hulpmiddel (medium, bv. telefoon, fax,
email, etc.): particulier (telecommunicatie, niet face-to-face, communicatie op afstand)
Telecommunicatie (= mededelen): Is het overbrengen van informatie van de ene plek
naar een andere zonder dat iets of iemand zich fysiek daarnaartoe verplaatst.
Telcommunicatiewet (Tw). ACM is toezichthouder.
3. Massacommunicatie door tussenkomst van massamedia (vb. krant/dagblad, televisie, omroep):
publiek (openbare communicatie, onbepaald (ongedifferentieerd) publiek)
Massacommunicatie: Heeft in beginsel een georganiseerd sociaal verband
(journalisten) en een technisch hulpmiddel nodig (programma, zendmast, kabel).
Die communicatie waarbij de zender zich tot een in beginsel onbepaald publiek richt.
Medium = vorm (sociaal criterium: krant) en middel (technisch criterium: drukpers).
Valt onder de Mediawet 2008 (Mw). Commissariaat van de Media is toezichthouder.
1
, Modellen zijn achterhaald door de sociale media.
Convergentie: particuliere en publieke communicatie (2 en 3) lopen (technisch) steeds meer door
elkaar heen ten gevolge van een geïntegreerde telecommunicatie-infrastructuur (bv. email-verkeer via
internet).
Met het technisch naar elkaar toegroeien van telecommunicatie, internet en televisie krijg je
ook een sociaal samenvallen van communicatievormen en -media als telefonie, e-mail en
omroep en ook een vervagen van de grenzen tussen genres.
De wetgever loopt achter op technologische ontwikkelingen.
Sinds 2014 is het gebruik van mobiel internet groter van vast internet.
Telecommunicatiewet (Tw):
Eu regelgeving
Ziet op de infrastructuur (dus niet de inhoud), eindgebruikersbelangen
Telecommunicatie = elektronische communicatie: de overdracht, uitzending of ontvangst van
signalen d.m.v. kabels, radiogolven, optische middelen of andere elektromagnetische
middelen (art. 1.1 sub e en f Tw).
De ACM (autoriteit Consument & Markt) is de toezichthouder.
Media- en communicatierecht:
Het rechtsgebied heeft in beginsel betrekking op openbare communicatie d.m.v. massamedia
en behandelt het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op die openbare communicatie
en massamedia.
Boek: Communicatiekaart van Nederland.
Massamedia: de vorm waarin (krant, televisieprogramma) en het middel waarmee (drukpers,
kabel) een zender (de uitgever, de omroep) (in beginsel ongericht) communiceert met zijn
(grote publiek).
Massamedia = vorm en middel
Kenmerken van die vormen en middelen en hoe zij zijn georganiseerd zijn:
Complexe en formele structuur;
Gecontroleerde omgeving;
Financiële investeringen;
Concurrentieverhoudingen;
Ondernemingsgewijs geëxploiteerd met winstoogmerk.
Functie:
Informatie en mobilisatie;
Interpretatie en opiniëring;
Controle en kritiek;
Ontspanning en amusement.
Mediabeleid OCW (overheid):
Overheidsbemoeienis (zie art. 2.1 lid 2 Mediawet 2008)
Wil doelstellingen bereiken door eisen te stellen en te toetsen:
Verscheidenheid en pluriformiteit;
Spreiding (zowel geografische spreiding als toegankelijkheid);
Kwaliteit;
Onafhankelijkheid.
Mediawet 2008 is het juridisch kader voor het publieke/commerciële omroep
Toezichthouder: Commissariaat voor de Media
Art. 7 GW, art. 10 EVRM, Handvest EU.
HOORCOLLEGE 1.2 INFORMATIONELE GRONDRECHTEN I
Boodschap (content):
Vrij van overheidsbemoeienis.
2
, Geen voorafgaand verlof wegens de inhoud.
Geen preventieve censuur (vooraf gegeven verbod), wel repressief (achter gegeven verbod
door schadevergoeding of rectificatie) (art. 7 Gw).
Uitingsvrijheid is wel begrensd door de wet.
Onrechtmatige perspublicaties: rechten van anderen (privacy, nationale vrijheid)
(belangenafweging).
Schadelijke content geclassificeerd of strafbaar.
Reclame: ja maar gereguleerd (mediawet, toezicht CvdM, sanctie, zelfregulering:
SocialCode YouTubers).
Informationele grondrechten:
Verankering uitingsvrijheid, meest universeel erkenede mensenrecht (meer dan
folteringsverbod).
Art. 10 EVRM, art. 19 Universele Rechten van de Mens.
Ratio van de bescherming van de uitingsvrijheid:
1. Instrumentele functie: publieke debat is nuttig om sociale doelstellingen te bereiken (middel
om een ander doel te bereiken).
a. Ontdekken van de waarheid, kennis (free marketplace of ideas);
b. Waarde voor de representatieve democratie (streitbare Demokratie).
2. Intrinsieke functie: persoonlijke meningsuiting als menselijk doel op zichzelf (ontwikkeling).
Vrije pers van essentieel belang voor democratie (public watchdog):
Informeren;
Controleren;
Platform voor discussie en opinie;
Duiden en analyseren;
Agenderen.
Overheidsbeleid (massacommunicatie-)media:
Spreiding: zowel geografische spreiding als toegankelijkheid (infrastructuur);
Verscheidenheid en pluriformiteit: waaier van standpunten en opinies moeten aanbod kunnen
komen;
Kwaliteit: voldoen aan normen van fatsoen en waardigheid, tegengaan van ongewenste en
ongeoorloofde informatie;
Onafhankelijkheid: geen verplichting om propaganda uit te zenden of verbod om
onwelgevallig nieuws uit te zenden.
Vrije pers van essentieel belang voor democratie: pers moet beschermd worden tegen
regulering en censuur.
Informationele grondrechten/communicatievrijheden:
Art. 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 Gw.
Vrijheid van meningsuiting (art. 7 Gw), maar toetsingsverbod.
Verouderde inhoud: drukpers, openbaren, informatievergaring.
Toetsingsverbod: de rechter mag niet rechtstreeks toetsen aan de Gw. Maar wel aan
eenieder verbindende verdragen (art. 93 en 94 Gw).
Vrijheid van meningsuiting: art. 10 EVRM, art. 19 IVBPR, art 11 Handvest rondrechten
EU, art. 19 Universele Verklaring Rechten van de Mens.
Art. 10 lid 2 EVRM: rechtvaardigingsgronden (niet-absoluut recht) in de vorm van
formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties (“in het belang…macht te
waarborgen”).
EHRM jurisprudentie:
Reikwijdte/definitie:
i. Valt de klacht binnen de reikwijdte van het recht?
ii. Is er inderdaad sprake van een inmenging/inbreuk (interference)?
Rechtvaardigingsgronden:
3
, a. Zo ja, berust die inbreuk op een wettelijke grondslag (prescribed by law)?
Toegankelijk en kenbaar voor de burger en voorzienbaarheid (is de strafbaarheid
duidelijk voor de burger).
b. Strekt de inbreuk tot bescherming van een legitieme doelstelling (legitimate aim)?
c. Vereiste van noodzakelijkheid (necessary in an democratic society) (proportioneel
t.o.v. het doel (fair balance)).
Noodzakelijkheid in een democratische samenleving: Beperkingen van grondrechten
moeten noodzakelijk zijn om het nagestreefde legitieme doel te kunnen realiseren en
er moet een redelijke verhouding bestaan tussen het maatschappelijke belang dat
wordt gediend met de beperking en het recht dat daardoor wordt aangetast.
Beoordelingsruimte aan de lidstaat, maar niet ongelimiteerd. Er is geen consensus
tussen Staten nodig (margin of appreciation).
o Wat noodzakelijk is om een bepaald legitiem doel te bereiken kan variëren
per staat, zelfs in een democratische samenleving.
o Regeringen (overheden) – die per definitie in contact staan met de vital forces
in hun eigen land – zijn beter in staat om die noodzakelijkheid vast te stellen.
Afwegen van twee botsende grondrechten:
Horizontale verhoudingen/werking.
Fair balance (i.p.v. rechtvaardigingsbeoordeling): positieve verplichting overheid.
Media-theorieën (psychologisch en communicatiewetenschappelijk onderzoek):
Dit geeft een ander (niet-juridisch) perspectief op hoe mensen media gebruiken, hoe ze keuzes
maken voor bepaalde informatie en wat voor effect nieuws op mensen kan hebben.
Cognitieve dissonantie (negeren wat je niet uitkomt, ridiculiseren);
Motiveert mensen te veranderen;
Twee tegenovergestelde cognities, mening of gedrag;
Bv. rookwaarschuwingen voor rokers (opties: stoppen met roken,
rookwaarschuwingen negeren).
Selectieve blootstelling (je afsluiten van andere meningen, bepaalde bronnen);
Sluit je af voor dissonantie, afsluiten voor andere meningen, welcome tot the filter
bubble.
Je sluit je sneller af voor dingen waar je het niet mee eens bent.
Brongeloofwaardigheid (hoe en door wie word je overtuigd, oude/nieuwe media);
Hoe beoordeel je wat dissonant is?
Verwachtingen en ideeën bij bepaalde bronnen.
Wie het zegt doet ertoe (expert, willekeurige expert (niet-terzake doende expert) t.o.v.
van een willekeurig persoon).
Andere geloofwaardige bronnen: vrienden (peers (behorend tot dezelfde groep)),
autoriteiten, kwaliteitsjournalistiek.
Vrienden en peers (belangrijke bron, invloed op jouw mening);
Cultivatietheorie (beïnvloeding door het nieuws):
Televisiekijken heeft een langetermijneffect;
Televisiekijken levert een vertekend beeld van de werkelijkheid;
Hoe vaak ben je getuige van moord in het dagelijkse leven?
Agendasetting (media-agenda):
Publiek neemt op langere termijn aandacht van media voor bepaalde issues over
(#MeToo).
Nieuwswaarden: impact (elite/ramp), conflict (oorlog/ruzie), het ongewone, human
interest, recentheid, nabijheid.
Agendasetting + nieuwswaarden = vertekend beeld van de werkelijkheid.
U&G: Uses & Gratifications (opzoek naar behoeftebevrediging/voldoening: selectie van
media).
De behoefte/voldoening kan bestaan uit vermaak, (geen) verveling, kennis opdoen,
houding bepalen, contact maken, ergernis, verdriet, agressie, routine, verslaving, etc.
4
