Samenvatting van de twee hoofdstukken over nadeelcompensatie en schadevergoeding bij overheidsdaden, eerder verschenen in Bestuursrecht I van L.J.A. Damen.
10 Nadeelcompensatie wegens rechtmatige overheidsdaad
10.1 Inleiding
Van nadeelcompensatie en een dergelijke aansprakelijkheid van de overheid bij een
rechtmatige overheidsdaad kan alleen sprake zijn als het recht in een grondslag voorziet.
10.2 Grondslag voor vergoeding
10.2.1 Inleiding
De aard van de uitoefening van een bestuursbevoegdheid is belangrijk bij de vraag of er een
rechtsregel aan te wijzen is die voorziet in de vergoeding van de rechtmatig veroorzaakte
schade. Het bestuur behartigt algemeen belang, waarvoor vaak individuele belangen wijken,
zie art. 3:4 lid 2. De nadelige gevolgen van een besluit mogen niet onevenredig zijn in
verhouding tot de met dat besluit te dienen doelen. Het is een belangenafweging. Bij
nadeelcompensatie is er sprake van een vergoeding van financiële consequenties van een
rechtmatige overheidsdaad, maar hierbij hoeft niet noodzakelijk sprake te zijn van volledige
vergoeding.
10.2.2 Egalitebeginsel
De schadevergoedingsplicht is gebaseerd op het egalitebeginsel: het beginsel van de
gelijkheid voor de publieke lasten. Het beginsel heeft de strekking om een onevenredige
verdeling in de lasten die verbonden zijn met een specifieke overheidshandeling, te
verbieden, althans te compenseren. Slechts als de last die een enkeling moet dragen
onevenredig is, buiten het normaal maatschappelijk risico valt, is er reden voor vergoeding
van de schade. Het evenredigheidsbeginsel is echter geen grondslag voor
nadeelcompensatie:
Als er een verzoek tot nadeelcompensatie wordt gedaan, moet het bestuursorgaan
op grond van het egalitebeginsel beoordelen of er sprake is van onevenredige
schade die voor vergoeding in aanmerking komt.
Het evenredigheidsbeginsel houdt een bestuurlijke gedragsnorm bij
belangenafwegingen in, het egalitebeginsel niet. Het egalitebeginsel vestigt een
aanspraak op vergoeding van door een rechtmatig besluit veroorzaakte schade, als
die schade voor een enkeling onevenredig uitpakt.
10.2.3 Andere beginselen als grondslag voor nadeelcompensatie?
10.2.3.1 Inleiding
Het rechtszekerheidsbeginsel en vertrouwensbeginsel kunnen ook dienen als grondslag voor
nadeelcompensatie.
10.2.3.2 Rechtszekerheidsbeginsel
Het rechtszekerheidsbeginsel dient als grondslag in de volgende twee gevallen:
1. Schade als gevolg van onteigening: men hoeft er geen rekening mee te houden dat
hem de eigendom over een onroerende zaak kan worden afgenomen. Bij
onvermijdelijke onteigening dient het financiële nadeel volledig te worden vergoed.
2. Schade als gevolg van de wijziging van bestemmingsplannen: aan de zekerheid die
een bestemmingsplan biedt, werd zo’n zwaar gewicht toegekend, dat de
rechtszekerheid eiste dat de schade als gevolg van de wijziging van een
bestemmingsplan volledig vergoed diende te worden.
10.2.3.3 Vertrouwensbeginsel
Het vertrouwensbeginsel dient als grondslag in de volgende gevallen:
1. Intrekkingsbesluiten die voor betrokkenen financieel nadelig uitpakken doordat hij in
vertrouwen op de subsidie anders heeft gehandeld dan hij zonder subsidieverlening
zou hebben gedaan, zie art. 4:50 lid 2 Awb. Intrekking is geoorloofd bij compensatie
van zijn dispositieschade.
2. Bij totstandkoming van een besluit is er gerechtvaardigd vertrouwen gewekt dat een
ander besluit zou worden genomen dan het bestuur uiteindelijk heeft genomen.
Alleen het egalitebeginsel is expliciet erkend als bevoegdheidsgrondslag om een zelfstandig
nadeelcompensatiebesluit te nemen. Biedt dat beginsel geen uitkomst, dan kan de
benadeelde niets anders dan procederen tegen het schadeveroorzakende besluit met als
argument dat dit niet rechtmatig is zonder zijn nadeel te compenseren.
, 10.3 Korte schets van de historische ontwikkeling van de rechtmatige
overheidsdaad
10.3.1 Inleiding
Er is een driedeling te zien in het systeem van criteria ter bepaling van het recht op
nadeelcompensatie:
1. Gevallen dat de wetgever of bestuursorganen voorzieningen hebben getroffen voor
de schade die burgers kunnen lijden door rechtmatig overheidshandelen.
2. Gevallen waarbij de civiele rechter betrokken is.
3. Gevallen waarbij de bestuursrechter betrokken is.
10.3.2 Wettelijke regels en beleidsregels
10.3.2.1 Inleiding
Als men kijkt naar de regelgeving over nadeelcompensatie, kan er een tweedeling worden
gemaakt:
1. Regelgeving die aanspraak biedt op volledige vergoeding van schade die het gevolg
is van rechtmatig overheidshandelen. Meestal op grond van het
rechtszekerheidsbeginsel.
a. Belangrijkste voorbeeld: de Onteigeningswet.
2. Regelgeving waarin de aanspraak op schadevergoeding beperkt is tot compensatie
van de onevenredige schade. Meestal op grond van het egalitebeginsel.
a. Belangrijkste voorbeelden: regeling over de vergoeding van planschade in de
Wet Ruimtelijke Ordening, avv’s en beleidsregels.
10.3.2.2 Onteigening
Onteigening is mogelijk als is voldaan aan de volgende twee voorwaarden:
1. Het te onteigenen perceel moet volgens een zorgvuldige wettelijk geregelde
procedure zijn aangewezen;
2. Er moet volledige schadeloosstelling plaatsvinden, zie art. 14 Grondwet.
Daarnaast bestaat de in de wet geregelde onteigeningsprocedure uit drie fasen:
1. Een minnelijke regeling sluiten met de te onteigenen eigenaar. Lukt dat niet, dan fase
2.
2. Het nemen van een koninklijk besluit.
3. Het bekrachtigen van het onteigeningsbesluit en het vaststellen van de
schadevergoeding door de rechtbank.
10.3.2.3 Planschadevergoeding
Art. 6.1 Wro neemt als uitgangspunt dat alleen schade die boven het normaal
maatschappelijk risico uitstijgt, voor vergoeding in aanmerking komt. Hierbij is het
egalitebeginsel de grondslag.
10.3.2.4 Beleidsregels
Beslissingen op grond van beleidsregels moeten worden aangemerkt als bij de
bestuursrechter appellabele beschikkingen, ook als het een beslissing betreft over de
vergoeding van nadeel dat niet is veroorzaakt door een appellabel besluit, maar door feitelijk
handelen. Voldoende is dat het gaat om een beslissing over compensatie van nadeel dat is
veroorzaakt in het kader van de uitvoering van een overheidstaak.
10.3.3 Jurisprudentie van de burgerlijke rechter
Schadevergoeding bij de burgerlijke rechter kan alleen aan de orde zijn bij onrechtmatig
handelen. De benadeelde zal moeten stellen dat de overheid een onrechtmatige daad heeft
gepleegd en dat zij de daaruit voortvloeiende schade moet vergoeden ingevolge art. 6:162
BW. Het Haagse duinwaterleidingarrest zorgde voor discussie over de vraag of
overheidshandelen ter behartiging van het algemene belang wel onrechtmatig kan zijn. In HR
Voorste Stroom VII is bepaald dat schadeveroorzakend handelen rechtvaardig geacht wordt,
omdat daarmee een algemeen belang wordt behartigd. Dit kan echter onrechtmatig worden,
tenzij degenen die er schade van ondervinden, worden gecompenseerd. In HR Lavrijssen
wordt bepaald dat het toebrengen van onevenredige schade bij een op zichzelf rechtmatig
overheidshandelen onrechtmatig wordt geacht. Vergoeding van de onevenredige schade kan
ervoor zorgen dat de handeling alsnog rechtmatig wordt.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Boom. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
