Persoonlijke documenten en de
constructie van de levensloop
College 1 – achtergrond van de cursus
Doelstellingen van de cursus
De rol van persoonlijke documenten in de psychologie benadrukken
Mensen produceren heel veel persoonlijke documenten (van dagboeken naar
boodschappenbriefjes) en deze zeggen in feite allemaal iets over het persoon die deze heeft
geproduceerd. Hierdoor kan je heel dicht bij een persoon komen. En toch worden deze
documenten maar heel weinig gebruikt in de psychologie. Dit is zonde want er valt heel veel
te leren van deze documenten.
Je zit bij het schijven van een dagboek bijvoorbeeld eigenlijk bovenop de dag en op de
ervaringen van dat moment, en dat je dit vastlegt in het document. Als je dan ook een
dagboek van iemand over een bepaalde periode volgt, betekent dit dat je enorme
wisselingen van stemmingen tegenkomt of gezichtspunten op bepaalde onderwerpen.
Het is al interessant om te zien dat in de manier waarop personen over zichzelf schrijven een
enorme fluctuatie kan zitten. Dit is heel interessant omdat we hierdoor voorkomen dat we
personen als een soort constante zien (wat wel vaak gebeurt wanneer we vragenlijsten
afnemen bijv.)
Dit een van de kenmerken van persoonlijke documenten; het persoon die deze documenten
over zichzelf schrijft, beschrijft het op zo’n manier dat de dingen die hij doet betekenis
hebben / belang hebben. Vaak kunnen persoonlijke documenten ook wel opgevat worden als
een soort verzet tegen betekenisloosheid; heel veel mensen beginnen dan ook te schrijven
over zichzelf in een poging om zichzelf weer op de rails te krijgen. Vaak wordt er dan ook in
dagboeken geschreven wanneer het minder goed gaat. Het is vaak een onderneming om
zichzelf in de hand te houden. Vaak wordt dan ook in therapie de opdracht gegeven om een
dagboek bij te gaan houden. Dit om de zelfreflectie in gang te zetten.
Psychologie van de persoonlijkheidsontwikkeling (zelf, identiteit, etc.)
We kijken natuurlijk naar de persoonlijkheidsontwikkeling omdat we kijken naar persoonlijke
documenten. Door te kijken naar deze persoonlijke documenten kunnen we ook een bijdrage
leveren aan de persoonlijkheidsontwikkeling.
, Mensen gaan juist door dat schrijven nadenken over zichzelf en ze helpen zo de zelfbezinning
ook vorm te geven en gaande te houden.
De persoonlijke geschiedenis staat dus niet los van de grotere geschiedenis maar is hier
onderdeel van. We komen hier straks nog op terug; hoe geschiedenis en psychologie elkaar
versterkt als het gaat om de rol van de persoonlijke documenten.
Inzicht in het denken over de samenhang in de levensloop
o Kinder- en jeugdigen
De klassieke ontwikkelingspsychologie is ontstaan vanuit de interesse voor de ontwikkeling van het
kind. Hoe wordt het kind volwassen was een belangrijke vraag. De veronderstelling was vaak dat
wanneer de volwassenheid bereikt was, dat de kindertijd ook achter je werd gelaten. Hier gaat een
deel van de ontwikkelingspsychologie dan ook vanuit; we hebben de kindertijd nodig om daar te
komen waar we moeten zijn (goed functioneren etc.). op het moment dat je dit bent, heb je de
kindertijd achter je gelaten.
Maar dit verhaal is lastig vol te houden, omdat er een grote link is tussen wat er in de volwassenheid
gebeurt naar de kindertijd. Denk ook aan Freud die denkt dat alles wat er gebeurt in ons leven terug
te leiden is naar de eerste fase van ons leven, en daarna moeten we het doen met de bagage die we
in die periode hebben verzameld. We blijven het product van onze kindertijd.
Vaak kijken wij dan ook op een retrospectieve manier naar het leven. We kijken terug naar hoe we
het persoon zijn geworden die we zijn. Kinderen kijken ook wel op een prospectieve manier omdat zij
meer kijken naar de toekomst en er naar uit zien volwassen te worden (wat willen ze worden als ze
groot zijn bijvoorbeeld). Kinderen kunnen hier vaak een heel duidelijk antwoord op geven, en
dergelijke uitspraken kunnen uiteindelijk misschien wel stuurbaar zijn voor de rest van het leven.
o Volwassenheid en ouderdom
Er is dus een samenhang tussen de kindertijd en de volwassenheid/ouderdom, en dit is ook een
belangrijke inkijk in deze cursus. Er is dan ook de vraag van continuïteit/discontinuïteit. Wanneer we
bijvoorbeeld kijken naar dat dagboek, zien we heel sterk een discontinuïteit naar voren komen.
Mensen denken in een korte tijd heel verschillend over zaken (wie vind je aardig, stemming, etc.
Maar wanneer we bijvoorbeeld kijken naar een autobiografie zien we veel meer continuïteit. Het lijkt
alsof wat iemand bereikt heeft, voortgekomen is uit een plan. En dat alle toevalligheden hierbij
weggevaagd worden. Dus beide zijn belangrijk in het nadenken over de levensloop.
Verandering en continuïteit zijn dus beide aanwezig in een persoon. Het is zelfs belangrijk om te
veranderen om je persoon te blijven.
, o Theorie en praktijk van de ontwikkeling
Wat wij weten over de mensenlijke levensloop heeft een praktische en een theoretische kant.
Ontwikkeling werkt in fasen bijvoorbeeld is heel theoretisch, want de praktijk is vaak niet exact
volgens dit plan. Mensen vinden vaak dat ze amper grip hebben op wat hen overkomt.
Aan de ene kant dus als een theoretische constructie – wat zijn nou eigenlijk de bouwstenen die
daarvoor zijn aangereikt? Maar ook de levensloop als een domein waarover mensen verhalen
vertellen, dus meer praktisch. Dus hoe praten mensen over hun eigen levensloop? (door film en
documenten).
Door film en documenten te bestuderen krijgen we antwoord op de vraag hoe mensen praten over
hun levensloop. Hoe gaan mensen om met vragen over henzelf en hoe verantwoorden ze zichzelf
hierin? Bijvoorbeeld door te kijken naar fragmenten waarin mensen worden gevolgd en mensen
vragen moeten beantwoorden over zichzelf (ieder jaar weer). Ze kijken hierbij ook terug naar
voorgaande jaren, en te zien is dan ook dat mensen in positie veranderen ten opzichte van hun eigen
leven door de tijd heen. Vanaf volgende week zullen we gaan kijken naar deze filmfragmenten.
Bouwstenen van de levensloop
De constructie van de levensloop bestaat eigenlijk uit meerdere lagen die nauw met
elkaar samenhangen, maar die als geheel bepalen hoe onze levensloop eruit ziet. Dit is
eigenlijk de achtergrond van waaruit je steeds moet gaan kijken naar het hele domein van
uitspraken die mensen over zichzelf doen.
o Biologisch/psychologisch
Genen, opvoeding, temperament, hechting, zelfbeeld, identiteit, psychosociale
crisis, veroudering
Op deze aspecten wordt dan ook veel psychologisch onderzoek verricht. Vooral ook als
het gaat om de kinderlijke ontwikkeling. Omdat we er vanuit gaan dat bijvoorbeeld de
invloed van genen en de invloed van opvoeding hele belangrijke factoren zijn in de
vroegkinderlijke ontwikkeling.
Maar ook een andere laag is hierin van belang:
o Sociaal/historisch
Afkomst, sociaal economische status, onderwijs en opleiding, beroep, generatie,
gezondheid
Ook deze factoren zijn belang als we gaan kijken naar hoe de expressie van de levensloop eruit ziet.
Als je bijvoorbeeld kijkt naar het effect van onderwijs (wat eigenlijk pas in de 20 e eeuw beschikbaar
gekomen is voor alle burgerij), dit heeft een heel ander perspectief gegeven op de kansen die je hebt
en op hoe je naar jezelf kijkt. Het is dus in de levensloop ook belangrijk om over dit soort aspecten na
te denken.
Bijvoorbeeld de kinderen uit het filmpje die we zagen, waarin ze iets over zichzelf vertellen, verraden
al heel veel van hun economische afkomst. Ze waren heel keurig gekleed, de bibliotheek waarin het
, was opgenomen, de toekomst dromen die ze hebben.
Een laatste aspect:
o Ideologisch/levensbeschouwelijk
doelen, verwachtingen, idealen, eisen
Dit is minder direct grijpbaar, maar niet minder belangrijk voor de ontwikkeling. Bijvoorbeeld een
religieuze achtergrond hebben, of een humanistische achtergrond. Speelt de politiek een rol in de
opvoeding. Zijn er bepaalde opvattingen over het verschil tussen jongens en meisjes bijvoorbeeld.
Over persoonlijke documenten
Gordon Allport
Hij was een vooral op persoonlijkheid gerichte psycholoog. Hij heeft zich bezig
gehouden met het gebruik en het nut van persoonlijke documenten in de
psychologie. Hij leefde in de tijd dat het behaviorisme belangrijk was voor veel
mensen. Dit hield in dat het persoonlijke (door bijvoorbeeld zelfreflectie, of
zelfbezinning) helemaal niet belangrijk was. De menselijke geest was een black
box waar men geen toegang tot had. We konden bij mensen alleen naar het
gedrag kijken dat zij lieten zien. Gordon Allport moest gaan bekijken wat we
konden doen met persoonlijke documenten in de psychologische
wetenschappen. Hij schreef hier ook een boek over (zie hiernaast) en wij gaan
hier een aantal hoofdstukken uit lezen voor deze cursus.
Onze belangstelling, zegt Allport, gaat in eerste instantie uit naar concrete individuen. Maar die
concrete individu is helemaal naar de achtergrond geraakt, zeker in het behaviorisme. Er is daar
amper aandacht voor het individu. Je moet een paar testen doen, en gekeken wordt hoe je reageert
op stimuli. Maar wat je daarbij denkt of hoe je je daarbij voelt maakt helemaal niet uit. Hierdoor
wordt de proefpersoon altijd één uit velen. Dit gebeurt nogsteeds veel in psychologisch onderzoek;
zoveel mogelijk mensen onderzoeken om algemeen geldende uitspraken te kunnen doen.
MAAR zegt Allport, dat is eigenlijk heel raar. Want we willen toch weten hoe echt bestaande
concrete individuen zich gedragen en wat de consequenties zijn van al die psychologische kennis
voor hun leven. En juist in die persoonlijke documenten zouden we hier iets over terug kunnen
vinden.
Allport constateert ook dat er, parallel aan het behaviorisme in de psychologie, buiten de psychologie
een grotere aandacht ontstond voor het lot van ‘gewone mensen’. Een aantal aspecten die hier een
sleutelrol in hebben gespeeld:
Thomas & Znaniecki, the polisch peasant (een beroemde studie van deze mensen)
Het gaat over Poolse immigranten die naar de VS gingen om zich daar te vestigen. Ze hebben
uitvoerige studies gedaan over hoe ze dit gedaan hebben en welke problemen ze hier bij
ondervonden (bijvoorbeeld integreren in de maatschappij daar). En de deden dit onderzoek
aan de hand van persoonlijke documenten die mensen nalieten. Bijvoorbeeld brieven of
