Afwijkingen van het kaakgewricht en de speekselklieren: AKS
Inhoud
Week 40: TMD en de rol van de tandarts ............................................................................................... 3
Introductiecollege 29-9-2020: Lobbezoo ............................................................................................ 3
Epidemiologie en etiologie: Visscher .................................................................................................. 3
Spierpathofysiologie: Koutris .............................................................................................................. 5
Kaakgewricht pathofysiologie: Koutris ................................................................................................ 6
Diagnostiek TMD 1: Lobbezoo............................................................................................................. 8
Diagnostiek TMD 2: Lobbezoo........................................................................................................... 11
Behandeling TMD 1: Lobbezoo ......................................................................................................... 14
Behandeling TMD 2: Lobbezoo ......................................................................................................... 16
Week 41: De multidisciplinaire aanpak van TMD ................................................................................. 19
Fysiotherapie bij TMD: Visscher ........................................................................................................ 19
Nekpijn en TMD: Visscher ................................................................................................................. 21
E-health bij patiënten met TMD: Rollman......................................................................................... 22
Psychologie: Knibbe........................................................................................................................... 25
Chirurgie van het kaakgewricht: Gilijamse ........................................................................................ 30
Week 42: Bijzondere zorggroepen & speekselklieren........................................................................... 41
Hoofdpijn en TMD: Visscher .............................................................................................................. 41
Parkinson en TMD: Verhoeff ............................................................................................................. 42
Dementie en orofaciale pijn: Van de Rijt........................................................................................... 44
Speekselklieren en speekselklierafwijkingen 1: Ho ........................................................................... 45
Speekselklieren en speekselklierafwijkingen 2: Ho ........................................................................... 51
Week 43: Gebitsslijtage ......................................................................................................................... 53
Gebitsslijtage 1: Wetselaar................................................................................................................ 53
Gebitsslijtage 2: Wetselaar................................................................................................................ 54
Gebitsslijtage 3: Wetselaar................................................................................................................ 57
Gebitsslijtage 4: Wetselaar................................................................................................................ 60
Week 44: Tandheelkundige slaapstoornissen ....................................................................................... 62
Slaap en slaapstoornissen: Aarab ...................................................................................................... 62
Tandheelkundige slaapstoornissen: Lobbezoo ................................................................................. 65
Diagnostiek van OSA: Aarab .............................................................................................................. 67
Behandeling van OSA: Aarab ............................................................................................................. 70
Diagnostiek van bruxisme 1: Lobbezoo ............................................................................................. 74
Diagnostiek van bruxisme 2: Lobbezoo ............................................................................................. 76
,Behandeling van bruxisme: Thymi .................................................................................................... 78
,Week 40: TMD en de rol van de tandarts
Introductiecollege 29-9-2020: Lobbezoo
Pijn en problemen aan het kaakgewricht zijn erg beperkend en beïnvloeden de kwaliteit van leven
sterk. De normale functies zijn kauwen en gapen. Als er functieverlies is kan dat slijtage en pijn
opleveren. Voor functieherstel wordt gebruik gemaakt van pijnbestrijding en restauratieve
tandheelkunde.
In dit blok is het doel het verkrijgen van inzicht in de diagnostiek en behandeling van pijn en
functiestoornissen van het kauwstelsel: aan de ene kant de spieren en gewrichten, en aan de andere
kant de speekselklieren.
TMD-problemen (temporomandibulaire dysfunctie) komen vrij vaak voor in de populatie, dus het is
belangrijk er wat van te weten.
Na een functieonderzoek worden de gegevens geanalyseerd tot een (differentiële) diagnose. Hierna
wordt een voorstel gedaan voor een behandelplan, waarna een wasindex vervaardigd wordt en
wordt eenvoudige oefentherapie aangeboden aan de patiënt.
Sialolithiasis: speekselsteenvorming. Klachten kunnen intermitterend zijn, kan obstructie van de
glandula parotis tot gevolg hebben. Behandeling: incisie en drainage, intraveneuze antibiotica, en (na
de acute fase) verwijdering van de steentjes.
Orale kinesiologie is een multidisciplinair vakgebied: er zijn allerlei disciplines, zoals fysiotherapeuten,
psychologen en logopedisten bij betrokken. Ken daarom je eigen beperkingen binnen de diagnostiek
en behandeling.
Epidemiologie en etiologie: Visscher
TMD: temporomandibulaire disfunctie: verzamelnaam voor aandoeningen vanuit de kauwspieren en
het kaakgewricht (musculoskeletale aandoeningen), synoniem: CMD = craniomandibulaire disfunctie.
Gewrichtsgeluiden komen vaak voor in de populatie, en kunnen op zich geen kwaad. Als er pijn of
functiebeperkingen bij komen moet er wel naar gekeken worden. Kaakgewrichtspijn wordt vaak
verward met oorpijn.
Bovenop het kaakkopje zit een discus, die niet altijd netjes op zijn plek blijft zitten. Als de discus naar
voren toe is afgeschoven (anterieure discusverplaatsing) kan dat een knakkend geluid geven. Als de
discus zo ver is afgeschoven dat hij niet meer terugspringt naar de juiste plek, is er sprake van een
verplaatsing zonder reductie. Dit kan pijnklachten en verminderde mondopening veroorzaken.
TMD kan verdeeld worden in:
- Musculoskeletale pijn:
o Myalgie: pijn vanuit de spieren, het liefst de veroorzakende spier ook benoemen.
o Artralgie: pijn vanuit de gewrichten.
- Functionele aandoeningen:
o Gewrichtsgeluiden
o Beperkte mondopening
o Hypermobiliteit
Al deze aandoeningen kunnen los van elkaar aanwezig zijn, maar combinaties komen ook voor. In je
diagnostische proces zul je dus heel precies te werk moeten gaan.
Prevalentie van TMD:
- Symptomen (pijn, gewrichtsgeluid, beperking) komen heel vaak voor, 60-70% van de mensen
krijgt dit ergens in hun leven wel eens (= lifetime prevalence).
, - Pijnklachten komen gelukkig minder vaak voor, de prevalentie in de bevolking op een
bepaald moment (= point prevalence) is zo’n 6-7%. Na dentale pijn is het de meest
voorkomende oorzaak voor orofaciale pijn!
- De behandelbehoefte is zo’n 3-5% (point prevalence).
Qua leeftijd komt TMD-pijn het meest voor tussen de 20-50 jaar. Kinderen en senioren kunnen dit
soort klachten ook krijgen, maar de bulk ligt dus bij (jong)volwassenen. Vrouwen melden zich veel
vaker dan mannen (4:1) met behandelbehoefte voor TMD-pijn. Het percentage symptomen is echter
wel ongeveer gelijk. De prognose is afhankelijk van het karakter van de pijn:
- Acute TMD (is er nog niet zo lang) herstelt zich doorgaans snel, en heeft vaak geen of
nauwelijks behandeling nodig. Een paar goede adviezen, wat uitleg en counseling zijn vaak al
voldoende.
- Chronische TMD: veel slechtere prognose. Is vaak fluctuerend, ernst van de klachten kan
schommelen over de dag, over de maanden of zelfs jaren. Het is over het algemeen niet
progressief: de klachten zijn grosso modo wel stabiel.
In het gezonde kauwstelsel zijn de belasting en belastbaarheid in evenwicht. Als je de balans
verstoort, kunnen er klachten ontstaan. Vaak komt dat door mondgewoontes, zoals klemmen,
knarsen en tongpersen. Hier moet je dus altijd naar vragen. Dit geldt ook voor nagels bijten,
kauwgom kauwen, zingen, of het bespelen van een instrument. Zangers en musici hebben niet per
definitie een hoger risico op TMD-klachten, maar zangers en musici die schadelijke mondgewoonten
vertonen, hebben wél een verhoogd risico op TMD-klachten.
De balans kan ook aan de zijde van de belastbaarheid de verkeerde kant op slaan. Een verlaging
hiervan kan ontstaan door:
- Psychosociale klachten, zoals stress, angst of depressiviteit. Dergelijke klachten verlagen je
fysieke weerbaarheid, dus ook tegen TMD-problemen.
- Pathologie, denk aan reuma of botaandoeningen.
- Erfelijkheid: hiernaar is onderzoek gedaan met behulp van tweelingen. De hierbij gebruikte
principes:
o Eeneiige tweelingen zijn 100% genetisch identiek. Twee-eiige tweelingen zijn 50%
genetisch identiek (nature).
o Omgevingsinvloeden zijn 100% gelijk voor beide soorten tweelingen (nurture).
➔ Hieruit volgt: meer overeenstemming in een eigenschap (bijvoorbeeld TMD-pijn) in
eeneiige tweelingen, betekent dat erfelijkheid een rol speelt.
De conclusies: zowel TMD-pijn als nekpijn zijn deels erfelijk. De genetische achtergrond van
deze erfelijkheid is waarschijnlijk gerelateerd aan genen die coderen voor pijngevoeligheid
(sensitiviteit). Sommige mensen zijn dus kwetsbaarder voor het ontwikkelen van chronische
pijn.
Er zijn ook hardnekkige theorieën over de etiologie van TMD-klachten, die nog rondzwerven maar
inmiddels onjuist bevonden zijn. Eén daarvan is gerelateerd aan occlusie en articulatie: een KNO-arts
relateerde wat vage klachten aan het aangezicht (pijn, oorsuizen, duizeligheid, gehoorverlies) aan
grote veranderingen in het krachtenspel van de kaken vanwege verlies van dorsale steun. Deze
theorie is lang geaccepteerd geweest. Hiervoor werd in eerste instantie een tijdelijke correctie van
de occlusie en articulatie vervaardigd, met de eerste splints. Als de klachten dan weggingen of
verminderden, werden er permanente oplossingen gemaakt: inslijpen (van gezond tandweefsel!),
kronen/bruggen, orthodontie, soms zelfs kaakchirurgie.
Er is echter geen bewijs voor de relatie tussen occlusie, houding en de aanwezigheid van TMD-
klachten. De associatie tussen TMD en occlusie of articulatie is non-existent. Toch is de opbeetplaat
nog steeds wel een behandeloptie, die in 70-80% van de gevallen succesvol is. De indicaties:
