De donkere kamer van Damokles – Willem Frederik Hermans
- Titel: De donkere kamer van Damokles
- Auteur: Willem Frederik Hermans
- Jaar: 1958
1. Informatie over de auteur van een boek
Willem Frederik Hermans is in 1921 in Amsterdam geboren en in 1995 in Utrecht gestorven. Hermans
was een Nederlands schrijver van romans, novellen, verhalen, poëzie, toneelstukken en scenario's,
alsmede van essays, kritieken en polemieken. Daarnaast was hij actief als fotograaf en maker
van surrealistische collages. Hermans wordt met Gerard Reve en Harry Mulisch gerekend tot De
Grote Drie, de drie belangrijkste naoorlogse Nederlandse auteurs.
Misschien te linken met Max Havelaar:
Iets later, op twaalfjarige leeftijd, maakte Hermans kennis met Multatuli's Woutertje Pieterse, op een
logeerpartij bij een oom die de verzamelde werken van Multatuli bezat. Hermans moest toen vroeg
naar bed, maar las in bed met een zaklantaarn. [9] Het verhaal bracht een grote geestdrift bij hem
teweeg, waarbij opnieuw zelfherkenning een grote rol speelde bij het verhaal over een Amsterdamse
schooljongen die weinig begrip of sympathie ontmoette, onophoudelijk door zijn moeder berispt
werd, hooghartig behandeld door zijn oudere broer Stoffel, voor gek versleten door de
schoolmeester, uitgekafferd omdat hij dweepte met een soort ridderroman. Bovendien stemde het
taaleigen van dit boek precies overeen met het taalgebruik van Hermans' gevreesde grootmoeder,
die, geboren in 1860, haar jeugd in dezelfde buurt doorbracht als Woutertje de zijne. [10] De
geschriften en de persoon van Multatuli zouden een levenslange belangstelling blijven: een maand
voor zijn overlijden trad Hermans nog in het openbaar op ter gelegenheid van de voltooiing van
Multatuli's verzamelde werken.
Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak pleegde zijn oudere zus van 21 jaar zelfmoord. Hermans was
toen 18 jaar. Zelf was Hermans niet betrokken bij het verzet, maar zijn vriend Bram Kuiper wel. Sape
Kuiper, de broer van Bram, werd gearresteerd en gefusilleerd, een lot dat Bram uiteindelijk ook
beschoren was. "Waarvoor hij gegrepen was," aldus Hermans, "weet ik niet precies. Ja god, hij heeft
van alles gedaan, joden geholpen, valse paspoorten en zo, allemaal op een heel gebrekkige
amateuristische manier.
Hermans Weigerde in 1972 de P.C. Hooftprijs, maar accepteerde in 1977 de Prijs der Nederlandse
Letteren.
2. Het boek in de tijd van ontstaan plaatsen
- Een belangrijk aspect van de literatuur van de jaren 50 en later is de verwerking van het
oorlogstrauma. Ik denk dat Hermans dit voor zichzelf heeft gedaan, aangezien hij zijn zus,
neef en goede vriend heeft verloren en zij zaten bij het verzet.
- Daarnaast gaat de Donkere kamer van damokles tegen het officiële, positieve beeld van
verzet in. Het is een typische roman die kritisch tegenover de geijkte beeldvorming van de
Tweede Wereldoorlog staat.
- Verder zie je het terug in het individualisme. Osewoudt staat er in principe alleen voor.
Niemand die hem komt helpen als hij in de penarie zit. Hij krijgt wel hulp bij opdrachten,
maar verder moet hij alles zelf doen en oplossen. Hij krijgt ook steeds nieuwe mensen om
zich heen, maar blijft niet hangen bij de vorige.
, Kenmerken van de Romantiek:
- In de Romantiek was vriendschap de belangrijkste vorm van loyaliteit die de mens kende.
Osewoudt heeft helemaal geen vrienden. Hier wordt hij door beïnvloedt in het dagelijkse
leven. Als hij Dorbeck ontmoet gaat hij deze ook navolgen, omdat hij niemand anders heeft.
- In tijden van oorlog speelt het nationalisme een rol. Zo ook in de Donkere kamer van
Damokles. De keuze die Osewoudt maakt om de Duitsers te helpen is er een die tegen het
nationalisme ingaat. Hij is dus, als de NSB’ers een anti-nationalist. De mensen die zich
verzetten zijn de nationalisten.
- Ook valt De donkere kamer van Damokles onder het ontluisterend proza te plaatsen. Dit
komt doordat in ontluisterend proza een antiheld te vinden is. Osewoudt is een voorbeeld
van een antiheld. Hij is niet intellectueel, niet religieus en ook is hij niet echt knap. Dit steekt
hem heel erg.
Kenmerken existentialisme, de individuele mens staat centraal:
- Het egocentrisme, het individu is voor zichzelf het middelpunt. Op een gegeven moment
krijgt Osewoudt de keuze om de Duitsers te gaan helpen en zo zijn geliefde een betere
toekomst te geven. Doet hij dit niet en steunt hij zijn vaderland, dan zou zijn geliefde naar
een concentratiekamp moeten. Osewoudt kiest voor de optie die voor hem het beste
uitkomt; zijn geliefde een betere toekomst geven. Hij gaat dus de Duitsers helpen.
- Grenssituaties, die ervoor zorgen dat de ik-persoon vragen gaan stellen. In dit boek is de
oorlog een grenssituatie. Dit zorgt ervoor dat Osewoudt zichzelf moeilijke vragen gaat stellen
als: zal hij de Duitsers helpen of niet?
3. Je moet de inhoud van het boek kunnen weergeven
In 1958 verscheen Hermans' tweede oorlogsroman, De donkere kamer van Damokles, waarin de
hoofdpersoon, de sigarenwinkelier Henri Osewoudt, als verzetsman wordt gerekruteerd door
Dorbeck, die uiterlijk zijn dubbelganger is maar qua persoonlijkheid met Osewoudt contrasteert.
Osewoudt voert diens opdrachten blindelings uit en meent zodoende een persoonlijkheid te hebben
bemachtigd, maar als na de oorlog zijn dubbelganger onvindbaar is, kan Osewoudt zijn daden niet
bewijzen. Is hij verzetsheld of verrader? De roman kan op drie manieren tegelijk worden gelezen: als
een spannend oorlogsavontuur, als een psychologisch verhaal over de identiteitsproblematiek en als
een filosofische roman waarin de onkenbaarheid van de werkelijkheid zich vooral manifesteert in het
aspect dat bijgevolg ook het verleden onkenbaar is.
4. Laagland analyse
Fictie of non-fictie
Fictie
Literatuur
De donkere kamer van Damokles is zeker literatuur, want de roman is origineel en er zit veel
diepgang. Het verhaal zet je, zeker aan het einde, aan het denken. Verder zitten de personages goed
in mekaar.
Genre
Proza, want 360 bladzijdes
