Straf(proces)recht I
College 1
Inleiding
Strafproces(recht)
“Het strafproces dient er toe om te onderzoeken of er inderdaad een strafbaar feit heeft
plaatsgevonden, en als dat zo is, of dat ook aanleiding geeft tot een reactie. In die zin is het
strafproces de schakel tussen feit en reactie. Het strafprocesrecht regelt die schakel.”
Corstens/Borgers & Kooijmans 2018 (handboek).
Doelen van het strafproces
Primaire doel van het strafproces
- Mogelijk maken toepassing materiële strafrecht
- Waarheidsvinding
- Gerechtigheid versus Rechtszekerheid (lites finini oportet)
- Rechtsvrede
– Voor de gemeenschap: kanaliseren maatschappelijke onrust,
voorkomen eigenrichting
– Maar ook voor de verdachte en het slachtoffer
- Rechtsbescherming: in de rechtstaat heiligt het doel niet alle middelen
Secundaire doelen
- Speciale preventie (ingrijpen tegen die ene persoon)
- Generale preventie (laten zien dat in zulke gevallen ingegrepen wordt)
Doelen kunnen met elkaar in tegenspraak zijn en dan zou je moeten kijken welk doel
zwaarder weegt.
Van doel naar feitelijke invulling strafvordering
Hoe moeten we het strafprocesrecht/de strafrechtspleging dan inrichten?
Modernisering Wetboek van Strafvordering komt eraan
Welke aard geeft men de strafrechtspleging? Aard mede bepaald door:
- Criminaliteitsbestrijding v. Machtsbeheersing
- Accusatoir (adversair) v. Inquisitoir
• Wie is verantwoordelijk voor wat?
• Hangt dus samen met: welke procesdeelnemer heeft welke rol?
Aard van het strafproces
Criminaliteitsbestrijding v. Machtsbeheersing
• WvSv, MvT 1914 (Kamerstukken II,1913/14, 286, 3, p. 55):
“Een goed ingericht strafproces moet zooveel mogelijk bevorderen de toepassing van
de strafwet op den werkelijk schuldige en tevens de veroordeling, kan het zijn, de
vervolging van den niet-schuldige naar vermogen verhinderen.”
• Crime control v. Due Process (Herbert L. Packer)
- Efficiënte v. betrouwbare en eerlijke strafrechtspleging
- Glijdende schaal, steeds wijzigende inzichten, mensenrechten
, - Crime control model: Criminaliteit vormt een ernstige bedreiging voor de
samenleving. Het gaat ten koste van de vrijheid van andere burgers. Efficient
optreden, het moet kort duren.
- Due process model: Het ziet de almacht van de staat als bedreiging tegen de
burgers. Het overheidsoptreden kan namelijk willekeurig zijn. Uiteindelijk is
een betrouwbare rechtspleging belangrijk ook al duurt het lang.
Accusatior v. Inquisitoir
Accusatoir procedure: initiatief voor het proces ligt bij de partijen. De procesvoering ligt ook
in grote handen bij de partijen. Er wordt dus een soort debat gevoerd. De rechter heeft een
passieve rol. De rechter is niet opzoek naar de waarheidsvinding. Dit is dus echt een
partijenproces. Gelijke partijen en rechten.
Inquisitoir procedure: het initiatief ligt bij de overheid. De overheid begint de procedure bij
de autoriteiten. Het is een schriftelijke procedure. Bij moderne ligt er veel accent op de
schriftelijke stukken, veel is al besproken in het voorproces. Verdachte is object van het
onderzoek. De rechter gaat actief opzoek naar de waarheidsvinding. Het wordt gedomineerd
door overheidswege. Het dossier van oudsher is heel erg belangrijk. OvJ is een onderdeel
van de procedure. OvJ praat met de rechter over de procesrechten van de verdachte.
Verschillen:
1. Verantwoordelijkheid vervolging: particulier of publiek?
- Principe: wie klaagt ‘rechtsschender’ aan? Iedere burger (sycofant)?
Slachtoffer (accusatio; action directe)? Magistraat (schout, OvJ)?
Sycofant: namens burgers een zaak aanbrengen en een deel van het bedrag
krijgen dit gebeurde vroeger. De overheid is deze taak gaan overnemen. Er
zijn wel verschillen met andere landen. In België kan het slachtoffer mee
produceren.
2. Verantwoordelijkheid waarheidsvinding:
- Burgers of rechter?, maar feitelijk hybride stelsels
Accusatoir: wacht je tot wat de partijen overbrengen.
Inquisitoir: de verantwoordelijkheid ligt bij de rechter.
Hybride stelsel: de rechter is verantwoordelijk, OvJ komt met bewijstukken
etc. meestal is uiteindelijk de rechter de eindverantwoordelijke.
- Onderzoek terechtzitting:
• verdediging/OM (“clash of opinions”; partij-getuigen/deskundigen) of
rechter (actieve rol ter terechtzitting met vooronderzoek door
autoriteiten als basis voor de feitenvaststelling)?
3. Verantwoordelijkheid eerlijke rechtspleging:
- Verdediging (acc.), autoriteiten (inq.) en/of gemeenschap (jury)?
Conclusie Nederland
- WvSv 1926: hybride: per saldo gematigd inquisitoir
• Beroepsrechter, geen lekeninbreng
• Onderzoek wordt gedomineerd van overheidswege
• Zwaar accent op het vooronderzoek, het dossier vormt ruggengraat
van de strafrechtspleging
• Invloed 6 EVRM (volgende week)
- Maar nu, vertrouwen op onderzoek of op tegenwerping?
• Dilemma: onbetrouwbare autoriteiten v. slechte verdediging
• Modernisering WvSv: verantwoordelijkheid en adversarialiteit
,Rol van de verschillende procesdeelnemers (deel I)
Er is dus een relatie tussen positie/rol van procesdeelnemers en visie op de aard van de
strafrechtspleging (hierboven uitgelegd).
• De onpartijdige en onafhankelijke rechter
- Vooronderzoek en hoofdonderzoek: RC van leider van het vooronderzoek
naar toezichthouder
- We hebben de rechter-commissaris en de zittingsrechter.
- Rechter-commissaris: waakt over de belangen van partijen en de voortgang
van het onderzoek, de compleetheid van het dossier. De rol is anders
geworden. Hij is onpartijdig.
- Actieve rol en onpartijdigheid: spanning?
- Controle: wraking en verschoning (512-517 Sv)
• De officier van justitie (art. 124 ko)
- Hoofdtaak: opsporing, tweede taak: vervolging
- Sinds dit jaar geen taak meer tot toezicht
- Magistraat of crime fighter? Is een magistraat! Waakt over procesrechten
verdachte. Als crime fighter past bij accusatior.
• De raadsman . . .
- Strafrechtspleging verlangt goede raadsman.
- Rechtshulp verlenen aan verdachte
- Toezien dat procesrechten nageleefd worden
- Voorkomt tunnelvisie
- Principiële partijdigheid; maar ook zand in de strafrechtsmachine? Mag je
hoger beroep indienen terwijl je denkt dat er geen kans van slagen is, om te
zorgen dat de straf niet direct ten uitvoerlegging wordt gelegd? Ja, dat mag.
Je mag waarheidsvinding niet hinderen; bewijs achterhouden, getuigen
hinderen.
- Salduz en verhoorbijstand.
- Verantwoordelijkheden nemen toe (Modernisering WvSv)
• . . . en de verdachte
- Onschuldpresumptie: bewijsregel of ook beperkingsregel? Pas schuldig als het
bewezen is; menselijke behandeling. Als er twijfel ontstaat, dan moet dat in
beginsel tot vrijspraak lijden bewijsregel. Verdachte hoeft ook geen
onschuld te bewijzen. Ze kunnen wel consequenties binden aan bijv. zwijgen.
Beperkingsregel: je mag niet vooruit lopen op de schuldvraag. Bij redelijke
verdenking dwangmiddelen nodig. Hoe zwaarder de dwangmiddel, hoe meer
verdenking (geen schuld!) er nodig is.
- Autonoom rechtssubject: vrijblijvendheid of verantwoordelijkheid? Als
verdachte vrijheid hebben om procespositie te behalen (mee werken,
zwijgen, advocaat etc.). Aan de keuzes zitten wel consequenties. Als je zwijgt
en geen inzicht geeft in handelen kun je een hogere straf krijgen.
• Slachtoffer
- Eigen rechten (51a-51h Sv, 12 Sv), zoals spreekrecht (accusatoir)
- Overheid behartigt belangen slachtoffer (inquisitoir).
- Loutering v. Fundamentele complicering strafproces
, • Getuigen (slachtoffers en anderen)
- Conflict tussen verdedigingsrechten en bescherming getuigen? Afweging
maken.
- Betrouwbaarheid (vergissing of bewust vervalsen)
• Deskundigen: toenemende rol: Putten, Schiedam, Lucia
- Expertise paradox rechter haalt expertise (deskundige) omdat hij dit zelf
niet heeft. Wel beoordelen of het betrouwbaar is.
- Outsourcing authority?
Tot besluit
De aard van het strafproces wordt mede bepaald door de wijze waarop binnen het
strafprocesrecht een balans wordt verwezenlijk tussen de verschillende doelen en
spanningen (tussen criminaliteitsbestrijding en rechtsbescherming).
Er is een duidelijke relatie tussen positie/rol van procesdeelnemers en visie op de aard van
de strafrechtspleging.
