What is Tactical Periodization?
Xavier Tamarit
Het boek is de vertaling in het Engels van het veelgeprezen boek Periodizacion Tactica.
Dit document is een vertaling in het Nederlands.
1
,Over dit boek:
Oorspronkelijk ontwikkeld door Vitor Frade, aan de Universiteit van Porto, is Tactische
Periodisering een methodologie - gepopulariseerd door coaches zoals Jose Mourinho en
Andre Villas Boas - die voetballers traint via een logisch proces dat zich richt op vier
momenten van het spel.
Deze vier momenten zijn: offensieve organisatie, de overgang van verdediging naar aanval,
defensieve organisatie en de overgang van aanval naar verdediging. Door middel van
tactische periodisering is het doel om spelers te ontwikkelen om hun gedrag op het veld snel
te veranderen in overeenstemming met de tactische context en wat zich feitelijk afspeelt
tijdens de wedstrijd.
Elke trainingsoefening richt zich op zijn beurt op ten minste een van de vier momenten, en
altijd het tactische spelmodel van de coach, van hoe hij wil dat zijn team speelt.
Daarbij bereiden voetballers voor en leren ze hoe ze de vaak onvoorspelbare wedstrijden die
ze competitief tegenkomen het beste kunnen overwinnen.
* Belangrijke opmerking:
Wat tactische periodisering is, is de vertaling van een academisch boek waarin de
onderliggende filosofieën, methodologieën en toepassingen van tactische periodisering
worden onderzocht. Het behandelt gebieden zoals systeemdenken, voetbal als een complex
fenomeen en hoe de 'som groter is dan zijn delen'; het bevat geen praktische instructies of
oefeningen. Het is duidelijk dat het geen 'gemakkelijk' boek is om te lezen en het vereist een
zekere mate van inspanning en concentratie van de lezer. Maar voor degenen die eraan
vasthouden, biedt het boek een lonende en waardevolle bron voor de moderne
voetbalcoach die precies wil begrijpen hoe tactische periodisering zich heeft ontwikkeld, wat
het betekent voor de sport en hoe het zijn of haar coaching kan beïnvloeden.
Samenvattingssecties zijn toegevoegd aan elk origineel hoofdstuk om extra inzicht te bieden
2
,Inhoudsopgave
Voorwoord .............................................................................................................................................. 4
H 1 - Voetbal: een complex fenomeen dat wordt gevormd door een systeem van systemen .............. 7
H 2 - Tactische periodisering: een nieuwe manier van omgaan met voetbal ....................................... 10
H 3 - Het spelmodel als leidraad voor het hele proces ........................................................................ 15
H 4 - De tactische supradimensie om het beoogde spel te bereiken ................................................... 22
H 5 - Creëer gewoonten door systematische herhaling ....................................................................... 29
H 6 - Het team als een niet-mechanistisch mechanisme ..................................................................... 36
H 7 - Training en concentratie .............................................................................................................. 41
H 8 - Tactische vermoeidheid ............................................................................................................... 45
H 9 - De intensiteit en het volume van de uitvoering ........................................................................... 49
H 10 - Een wekelijks trainingspatroon op zoek naar stabilisatie: het morfocycluspatroon .................. 53
H 11 - De hersenen in het trainingsproces ........................................................................................... 60
H 12 - De noodzaak om straatvoetbal te integreren in jeugdopleidingen ............................................ 64
3
,Voorwoord
Voetbal heeft door de tijd heen, net als vele andere door de mens gecreëerde fenomenen,
de verschillende denkparadigma's gevolgd die de respectievelijke perioden hebben geboden.
Het pad van voetbal is en wordt gemotiveerd door verschillende aspecten die op elkaar
inwerken. Het maakt deel uit van een geloofssysteem: een zoektocht naar de evolutie van
het spel.
In het begin werd voetbal puur en alleen gespeeld voor het plezier dat de activiteit zelf
teweegbracht. De zoektocht naar de overwinning maakte deel uit van de essentie van het
spel, maar het echte plezier ontstond door het spelen van het spel.
Met de behoefte en het verlangen om het spel te ontwikkelen, begonnen de deelnemers te
proberen te begrijpen hoe ze konden verbeteren. Zich realiserend dat voetbal een spel was
dat fundamenteel technisch was, probeerden ze de speler technisch te ontwikkelen, met
verbeteringen die betere individuele en collectieve prestaties impliceerden. De manier
waarop ze verbeteringen bereikten, weerspiegelde het wetenschappelijke paradigma van
die tijd, namelijk mechanistisch denken. Verschillende vaardigheden werden afzonderlijk
aangeleerd en getraind en als je ze eenmaal onder de knie had, kon je het spel spelen.
Later, naarmate de dingen evolueerden, werd begrepen dat het spel ook tactisch en fysiek
was, en niet alleen technisch. Vanuit dat nieuwe begrip van het spel ging het evolutionaire
proces van voetbal (en de training ervan) door met het benadrukken van deze drie
dimensies. Het voetballen ging echter mechanistisch verder en de scheiding tussen het
fysieke, het technische en het tactische was onbetwistbaar.
Deze realiteit hield stand en versterkte het voetbal met bepaalde wetenschappen zoals
onder andere fysiologie, biologie en biomechanica, waarvan het mechanistische paradigma
duidelijk was.
Gebouwd op een nieuwe stroom van wetenschappelijk denken, ziet het systematische
paradigma - sommige mensen zijn het erover eens – het voetbal als de interactie tussen
tactische, technische, fysieke en psychologische dimensies. Het tracht een
trainingsmethodologie te creëren die de interactie van de verschillende dimensies toestaat
in zogenaamde "geïntegreerde training". Maar zoals in veel revoluties gebeurt, is er altijd
een zekere nostalgie die niet kan worden overwonnen; een nostalgie die de stap naar een
ander niveau of naar een ander paradigma conditioneert.
In het geval van "geïntegreerde training" waren er altijd twee problemen die de
methodologie nooit kon overtreffen.
4
,De eerste komt met de naam zelf, "geïntegreerde training", wat een zekere "identiteitscrisis"
suggereert. Als we het als "geïntegreerd" beschouwen, is dat dan omdat het iets is dat kan
worden ontbonden? De volgende vragen zijn: misschien kan voetbal worden onderverdeeld
in tactisch, technisch, fysiek en psychologisch? Misschien is voetbal een geheel? Is voetbal
niet gewoon een tactisch spel? In welke actie, technische vaardigheid, uitvoering of
manifestatie dan ook, is het geen beslissende reactie op een bepaalde situatie die door het
spel wordt gecreëerd? Als we begrijpen dat het zo is, het spel is tactisch, maar het zal
permanent technische, fysieke en psycho-cognitieve manifestaties hebben. Dit betekent dat
het tactische spel het geheel is en vanaf het moment dat het wordt opgedeeld, is het niet
meer zo.
Het tweede probleem vloeit voort uit de persistentie van het eerste. Dit betekent dat
"geïntegreerde training" er nooit in is geslaagd om zichzelf te bevrijden van het integratie en
desintegratie probleem. Hoewel het probeerde de interactie tussen de verschillende
dimensies te bevorderen, lijdt het permanent aan twee sub problemen. De eerste verwijst
naar de controle en richting van de training; de tweede, het gebrek aan contextualiseren
(met andere woorden, het gebrek aan specificiteit dat training laat zien).
Gerelateerd aan de dimensie die de controle en richting van training aanneemt, gezien in het
eerste probleem, moet de tactische dimensie zijn. Het is echter de fysieke dimensie die die
rol op zich neemt.
Wat betreft het gebrek aan context, is het duidelijk dat training vaak niet voldoet aan de
tactische dimensie - degene die het proces bestuurt dat een niet-specificiteit met betrekking
tot het team veroorzaakt. Hiermee willen we zeggen dat, hoewel training misschien specifiek
lijkt, omdat de gecreëerde trainingssituaties tot het voetbalspel behoort, ze niet altijd ideaal
zijn om de gewenste gedragspatronen voor dat team naar voren te brengen. Er is geen
specificiteit van team, er is specificiteit van modaliteit, een algemene specificiteit en, als
gevolg daarvan, abstractie.
Zich bewust van deze problemen, en met een diep begrip van het systemische paradigma,
heeft Professor Vítor Frade (eerste team assistent-coach sinds vele seizoenen bij Futebol
Clube de porto, en tegelijkertijd docent aan de sportafdeling van de universiteit van Porto),
bijna dertig jaar lang een voetbaltrainingsmethodologie ontwikkeld die uiteindelijk het
mechanistische paradigma buiten beschouwing laat en het spelen als een bijzondere creatie
benadrukt en die daarom specifiek is.
Hij noemde het operationele proces dat spel creëert "Tactische Periodisering".
"Periodisering" omdat er een periode is om het verwachte spel te maken. "Tactisch" omdat
het spel uit keuzes bestaat maar die beslissingen, individueel of collectief, kunnen verschillen
afhankelijk van de gewenste gedragspatronen. Daarom moeten beslissingen niet abstract
zijn, maar gebouwd binnen de beoogde gedragsmatrix. Beslissingen moeten in context
worden geplaatst en specifiek zijn voor het team.
De term tactische periodisering contextualiseert dus het spel van een team en creëert een
identiteit die alle leden van dat team stuurt en oriënteert, waardoor specificiteit naar voren
kan komen.
5
,Dit boek probeert op een eenvoudige manier de belangrijkste grondslagen van tactische
periodisering te belichten. Het probeert de bruggen te laten zien die zijn gemaakt en
gebruikt door deze methodologie, waarbij ondersteuning wordt gevonden vanuit
verschillende kennisgebieden. Het probeert een andere kijk op het spel en de training te
verbeteren. Het kan een keerpunt worden, of zelfs een startpunt, naar een ander begrip van
het trainingsproces.
Zal deze methodologie beter of slechter zijn dan de andere? Ik denk persoonlijk beter. Maar
daarnaast weet ik één ding zeker: dit concept van training is niets meer dan de zoektocht
naar de essentie van voetbal. Het is onderzoek naar het spel zoals het is, een ondeelbaar
spel, of, zoals Vítor Frade zegt: een onbreekbaar spel!
Zal iemand die dit conceptuele pad volgt succesvol zijn? Allereerst moeten ze de
voorgestelde methodologische principes volgen, en succes hangt af van de kwaliteit van de
spelideeën van de manager. De methodologie heeft echter al een aantal nationale
kampioenschappen opgeleverd, van het eerste team van FC Porto tot de grootste exponent
van deze methodologie, José Mourinho, die al meerdere nationale kampioenschappen in
vier verschillende landen heeft gewonnen.
Tactische periodisering is dus een andere manier om het spel te construeren, het is in wezen
een echte operationele en filosofische "revolutie" van voetbaltraining.
Guilherme Oliveira, J. (2007)
6
,Hoofdstuk 1 - Voetbal: een complex fenomeen dat wordt gevormd door een systeem van
systemen (teams).
"De wetenschap van complexiteit, in levende systemen, is verantwoordelijk voor het gedrag
van de systemen in niet-lineaire netwerken, bestaande uit een groot aantal agenten waar
elke agent een aantal sets gebruikt van normen, genaamd schema's, om te communiceren
met alle andere agenten in het systeem zodat ze een gezamenlijke actie tot stand brengen.”
- Stacey (2001 waarnaar wordt verwezen door Gaiteiro 2006)
Het voetbalteam: een open, adaptief en homeostatisch systeem
"Een systeem is iets meer (en iets minder) dan de simpele som van de constitutieve
elementen ervan. “
- "Moriello (2003)
Een systeem is een reeks elementen of delen die met elkaar in wisselwerking staan om een
bepaald doel te bereiken. Miriello (2003). Twee fundamentele kenmerken beschrijven het
systeem. De eerste is dat een wijziging in een deel van het systeem de andere delen zal
beïnvloeden. De tweede is het bestaan van een gemeenschappelijk doel.
Een voetbalteam is dus een systeem waarbij een groep spelers met elkaar omgaan om een
gemeenschappelijk doel bereiken (een bepaalde manier van spelen, met als doel de
overwinning te behalen - dat is het doel van elke sport).
Als we het hebben over een systeem (d.w.z. een team), mogen we niet vergeten dat het is
geplaatst in een omgeving (context) die zowel zijn gedrag als zijn prestaties zal beïnvloeden
(Moriello 2003). Volgens Moriello zijn er verschillende soorten systemen, en onder hen
vinden we: "die veel of weinig interactie met de omgeving hebben worden open systemen
genoemd en degenen die reageren en zich aanpassen aan de omgeving worden adaptief
genoemd."
Een voetbalteam, evenals het spel (dat wil zeggen spelen) dat wordt geproduceerd, is een
open en adaptief systeem vanwege de hoge mate van interactie met de omgeving en zijn
aanpassingsvermogen.
Bovendien kan een team ook worden gedefinieerd als een "homeostatisch" systeem op de
manier waarop "Homeostase de neiging van een systeem tot dynamische overleving
definieert”. Systemen die zeer homeostatisch zijn, volgen de veranderingen van de context
door interne structurele aanpassingen. Moriello (2003). Dit is precies wat er gebeurt in een
voetbalteam, waar er voortdurend wisselwerking is tussen interne orde en wanorde met als
doel zichzelf structureel aan te passen aan de behoefte van het uur.
Als een voetbalteam een systeem is, kan het voetbal spelen dan worden gedefinieerd als een
systeem van systemen - een complex systeem (Gomes 2006) vanwege hoe het de relaties
van samenwerking tussen teamgenoten en van oppositie met tegenstanders uitdrukt', dat
wil zeggen de strijd tussen twee systemen (teams) voor een einddoel (overwinning).
7
,Voetbal en het spel als een complex fenomeen
"Het pad dat door de chaostheorie wordt aangegeven is om systemen (voetbalwedstrijden)
aan te pakken zoals ze worden gepresenteerd, zonder enig aspect weg te laten dat zou
kunnen helpen in de ware en globale visie van het fenomeen dat wordt waargenomen. In dit
aspect overstijgt het "de grenzen van kennis."
- Andrade (1996 vermeld door Resende 2002)
Morin (1999): "Complexiteit bestaat wanneer de verschillende componenten, die een geheel
vormen, onafscheidelijk zijn en er een onderling verbondenheid, interactieve weefsel, is
tussen de delen en het geheel, en het geheel en de delen. Dezelfde richting wordt
ingenomen door Vriend (1994 genoemd door Phelan in 2001 en Gaitero in 2006) wanneer
hij zegt: "een complex systeem is een systeem dat bestaat uit een groot aantal agenten dat
op verschillende manieren met elkaar omgaan."
Systemen of complexe fenomenen worden niet alleen gekenmerkt door de onderlinge
verbinding en interactie van de verschillende onderdelen, maar ook door het geheel, maar
er worden ook onzekerheden, kansen etc. gemaakt die nog meer complexiteit bieden.
Morin (1999) verwijst hiernaar wanneer hij schrijft: complexiteit omvat niet alleen het aantal
eenheden en interacties die onze berekeningsopties uitdagen; het omvat ook onzekerheden
en willekeurige verschijnselen. Hij voegt eraan toe dat een fenomeen of een complex
systeem te maken heeft met de semi-willekeurige systemen waarvan de volgorde
onafscheidelijk is van de kansen die ze omvatten. Complexiteit is op die manier gekoppeld
aan een bepaalde mix van orde en wanorde, verwijzend naar dit laatste citaat van Chaos
Theorie.
Moriello (2003) schrijft andere kenmerken toe aan complexe systemen. Hij vermeldt dat hun
gedrag vaak grillig is, bestaande uit een groot aantal identieke elementen, en dat de
interactie tussen deze elementen lokaal is en een opkomend gedrag creëert dat niet
verklaard kan worden door die elementen afzonderlijk te nemen. Zoals Capra (1996,
genoemd door Gaitero 2006) zegt, presenteert het geheel kenmerken als resultaat van de
interacties en de relaties tussen de delen ervan en de relatie van het geheel met de context;
iets dat het nog duidelijker maakt, is de uitdrukking: "Het geheel is niet gelijk aan de som van
de delen" (Morin 2001).
Dit betekent dat voetbal en het spel dat door een team wordt geproduceerd een complex
fenomeen is, omdat ze bestaan uit verschillende componenten (tactisch, technisch, fysiek en
psychologisch; en strategisch bij bepaalde gelegenheden) en momenten (aanvallend
moment, verdedigend moment en omschakelen). Ze maken deel uit van een geheel en
kunnen niet los van de rest worden gezien omdat deze factoren onafscheidelijk zijn.
Omdat voetbal bestaat uit een aantal relatief identieke elementen (beveiligd door het spel
van een team) en vanwege de onvoorspelbaarheid, instabiliteit en willekeur, maakt de
onvoorspelbaarheid en willekeur van voetbal het tot een multifactorstructuur met een hoge
complexiteit. Carvalhal (2001)
8
,Garganta verwijst er ook naar wanneer hij zegt dat alleen al bij het verschijnen van een
voetbalwedstrijd een zeer complex fenomeen aanwezig is, vanwege de hoge
onvoorspelbaarheid en willekeurigheid van de spelen. Een ander kenmerk dat voetbal
binnen complex verschijnselen laat behoren, is het bestaan van de relatie tussen orde en
wanorde, wat niet-lineaire chaotische verschijnselen oplevert. Zoals Dunning (1994 vermeld
door Resende 2002) opmerkt, is het spel (voetbal) een chaotische gebeurtenis, die bijzonder
gevoelig is voor de initiële omstandigheden. Het is een van de meest welsprekende gevallen
van deterministische chaos, aangezien het wordt gespeeld op de grens tussen chaos en
orde.
Cunha en Silva (2000 genoemd door Resende 2002) leggen deze bestaande relatie tussen
orde en wanorde in het spel uit wanneer ze zeggen dat het team op een deterministische
manier kan worden geaccepteerd als georganiseerd, maar van de ene manoeuvre naar de
volgende wordt ons getoond dat het spel (voetbal) catastrofaal is georganiseerd."
Samenvatting hoofdstuk 1
Een voetbalteam is een complex iets. Op een basaal niveau kan het worden gezien als een
systeem met veel samenstellende delen (zoals spelers) die met elkaar in wisselwerking staan
en die streven naar een gemeenschappelijk doel (overwinning). Interacties tussen de
verschillende delen beïnvloeden het gedrag van de andere delen. Belangrijk is dat je bedenkt
dat een voetbalteam meer is dan de simpele som van zijn onderdelen - het is een complex
systeem waarbij het hele (het team) en de delen (zoals de spelers) elkaar beïnvloeden.
Voetbal wordt als systeem ook beïnvloed door de context. Met andere woorden, het
functioneren en de prestaties van een voetbalteam worden beïnvloed door de omgeving
waarin het opereert, en het past zijn gedrag daarop aan. Deze aanpassing zorgt ervoor dat
het team zichzelf structureel aanpast - regelmatig verschuivend naar een geordende of
ongeordende toestand op het veld op een bepaald moment.
Breder gekeken, wanneer twee teams strijden op een voetbalveld, heb je een botsing van
twee systemen, dus de wedstrijd (of het algehele spel) wordt een systeem van systemen!
Omdat er veel onzekerheden zijn in een voetbalwedstrijd - mensen, het weer, de
scheidsrechter, het veld, het stuiteren van de bal, enz. - is het logisch om het spel te zien als
een willekeurig of semi-willekeurig systeem waar je niet vooraf de uitkomsten kan bepalen
of bereken. Voetbal is een chaotische sport en de factoren die daar onderdeel van zijn, zijn
onvoorspelbaar; ze kunnen niet afzonderlijk worden bekeken! Ze werken allemaal op elkaar
in.
Als we een stap terug doen en een voetbalwedstrijd in vogelvlucht bekijken, kunnen we zien
dat de complexe verschijnselen die ten grondslag liggen aan voetbal tactische, technische,
fysieke, psychologische en strategische componenten bevatten, evenals 'momenten' in het
spel wanneer het spel verschuift. Deze momenten zijn de aanvallende en verdedigende
spelfasen van een team, evenals de overgangen daartussen (bijvoorbeeld van aanvallen naar
verdedigen en van verdedigen naar aanvallen. Het hele punt van tactische periodisering is
dat deze momenten een ‘geheel’ zijn, ze kunnen niet los van elkaar worden bekeken.
9
, Hoofdstuk 2 - Systemisch denken: een nieuwe manier van omgaan met de wereld.
"Tactische periodisering": een nieuwe manier van omgaan met voetbal.
Helaas hebben we het model gevolgd van Descartes die de verdeling van de realiteit van het
problemen prees. Een geheel levert echter kwaliteiten op die niet aanwezig zijn in de
afzonderlijke delen. Het geheel is nooit alleen de som van de delen. Het is meer dan dat.
- Edgar Morin (1984)
De opkomst van nieuw denken (complex of systemisch denken)
Complex denken is het denken dat, uitgaande van zijn onzekerheid, de organisatie kan
bedenken. Zijn rol bestaat uit het verzamelen, contextualiseren, globaliseren en tegelijkertijd
het enkelvoud, het individu, het specifieke kunnen herkennen.
- Gaiteiro (2006)
Volgens Gomes (in 2006, met vermelding van Durand, 1979): De westerse wetenschap was
georiënteerd en gebouwd op de bijdragen van klassiek rationalisme, geërfd van Aristoteles
en ontwikkeld door Descartes. Klassiek wetenschappelijk denken nam het bevel van het
intellect als de wereldreferentie, het werd beschouwd als de onbetwistbare 'enige echte
waarheid' die alle andere filosofieën overschaduwde.
Maar volgens Capra (2007) is in het Westen de 'wetenschappelijke traditie gebaseerd op
lineair denken', hoewel systemen niet-lineair zijn. Daarom is klassiek wetenschappelijk
denken gebaseerd op een causale en mechanistische visie, waardoor het zwak is als een
structuur bij het uitleggen van de grote problemen van levende systemen. Het is gebaseerd
op analytisch, verdeeldheid en gebroken denken - de fragmentatie van de delen van een
systeem impliceert niet alleen de scheiding van delen, maar ook de nietigverklaring van hun
eigenschappen. Een ander kenmerk dat dit denken definieert, is dat het de waarheid ervan
als absoluut beschouwt.
Echter, de behoefte aan een nieuwe manier van denken ontstaat bij het zien van de wereld.
Zoals Capra (1996 genoemd door Gaiteiro 2006) uitlegde: 'De belangrijkste problemen van
onze tijd kunnen niet afzonderlijk worden begrepen ... systemische problemen vereisen een
radicale verandering in onze percepties, gedachten en waarden.'
Zo ontstond er een nieuw intellectueel paradigma, ondersteund door auteurs als Von
Bertalanffy, Edgar Morin en Le Moigne. In tegenstelling tot het klassieke wetenschappelijke
denken, van de bestaande mechanistische visie naar een visie die op het geheel is gericht,
“Deze laatste theorieën staan bekend als systemische theorieën, en hun impliciete manier
van denken staat bekend als systemisch denken.” Capra (1996 genoemd door Gaiteiro
2006).
Systemisch denken is voornamelijk gebaseerd op het concept dat “het geheel niet gelijk is
aan de som van de delen,” Morin (2001). Op zijn beurt schreef Capra (1996 waarnaar wordt
verwezen door Gaiteiro 2006):" Het geheel presenteert kenmerken als resultaat van de
interacties en relaties tussen hun delen en de relatie van het geheel en zijn context.
10
