Probleem 1 – KWEKIE/ EĞITMEK/ TERBIYA/OPVOEDING
Bucx & Roos, 2015 – Opvoeden in niet-westerse migrantengezinnen (H2,3&6)
Pels et al., 2009 – Opvoeding in de migratiecontext, review van onderzoek naar de opvoeding in
gezinnen van nieuwe Nederlanders (H1 t/m H4)
Prevoo & Tamis-LeMonda, 2017 – Opvoeding en globalisering in westerse landen; Verklaringen voor
verschillen in ouder-kindinteracties
Durgel et al., 2012 – Self-reported maternal expectations and child-rearing practices: Disentangling the
associations with ethnicity, immigration, and educational background
Emmen et al., 2013 – Socioeconomic Status and Parenting in Ethnic Minority Families: Testing a
Minority Family Stress Model
Mesman et al., 2011 – Unequal in Opportunity, Equal in Process: Parental Sensitivity Promotes Positive
Child Development in Ethnic Minority Families
Yaman et al., 2010 – Parenting in an Individualistic Culture with a Collectivistic Cultural Background:
The Case of Turkish Immigrant Families with Toddlers in the Netherlands
Super & Harkness, 1986 – The developmental niche
In hoeverre zijn er verschillen binnen de opvoeding van kinderen uit Marokkaanse, Turkse,
Surinaamse, Antilliaanse en Nederlandse gezinnen?
(Bucx & Roos, 2015 – Opvoeden in niet-westerse migrantengezinnen)
2.2 Migrantenouders in Nederland
De Turks-Nederlandse ouders vormen de grootste groep, gevolgd door de Marokkaans-
Nederlandse, de Surinaams-Nederlandse en de Antilliaans-Nederlandse ouders. Bijna 1 op de
10 ouders heft een westerse migratieachtergrond. Ruim de helft van deze ouders is
afkomstig uit een land van de EU.
1 op de 3 niet-westerse migranten heeft thuiswonende kinderen.
2.3 Gezinsstructuur
Migrantenouders van bijna alle 4 de herkomstgroepen hebben ruim 8 op de 10 ouders 1 of 2
thuiswonende kinderen nauwelijks verschillen met autochtoon Nederlandse ouders.
Grote gezinnen zijn bij Marokkaans-Nederlandse ouders van de 1 e generatie geen
uitzondering: bijna 4 op de 10 ouders hebben 3 of meer thuiswonende kinderen.
Marokkaans-Nederlandse ouders van de 2e generatie hebben duidelijk minder kinderen dan
die van de 1e generatie lijkt op autochtoon Nederlandse ouders en op ouders uit de
andere herkomstgroepen.
In de herkomstlanden van de verschillende niet-westerse migrantengroepen krijgen vrouwen
meestal op jongere leeftijd kinderen, al stijgt ook daar de gemiddelde leeftijd. Niet-westerse
vrouwen van de 2e generatie worden op latere leeftijd moeder dan die van de 1e generatie
lijkt op autochtone vrouwen.
Waar de 1e generatie relatief weinig jonge kinderen heeft, heeft de 2e generatie juist relatief
veel jonge kinderen De leeftijdsverdeling van de kinderen van de 1e generatie ouders lijkt
meer op die van de autochtoon Nederlandse ouders dan de leeftijdsverdeling bij de 2e
generatie.
Eenoudergezinnen komen onder niet-westerse migrantenouders vaker voor dan onder
autochtone ouders. Ongeveer 1 op de 7 Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse
ouders is een alleenstaande ouder, en ongeveer 1 op de 3 ouders met een Surinaamse of
Antilliaanse achtergrond vrij gebruikelijk dat de moeder haar kind(eren) alleen opvoedt.
Vaders zijn in deze families vaak afwezig en hebben geen of een marginale rol in de
opvoeding van de kinderen.
Alleenstaand ouderschap kan wijzen op incomplete migratie: niet alle leden van het
gezin verblijven (al) in Nederland, of een van de ouders is – al dan niet tijdelijk –
teruggekeerd naar het land van herkomst.
1
, Van alle autochtoon Nederlandse paren met kinderen is ongeveer een vijfde niet gehuwd; en
iets minder dan de helft van de kinderen wordt geboren terwijl ouders niet getrouwd zijn. Bij
de Turks- en Marokkaans-Nederlandse paren met kinderen is het aandeel ongehuwd
samenwonenden zeer klein en 4 op de 5 kinderen worden bij een gehuwd stel geboren.
Ongehuwd samenwonen is juist heel gebruikelijk bij Surinaamse en Antilliaanse
Nederlanders ruim een derde van de ouderparen is niet getrouwd en ‘slechts’ een derde
van de kinderen wordt geboren bij een getrouwd stel.
Tienermoederschap komt vaak voor bij meisjes met een Surinaamse of Antilliaanse
achtergrond en bij Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse tienermeisjes een
minder.
2.4 Sociaal-economische omstandigheden
Niet-westerse kinderen groeien 3,5 keer zo vaak op in armoede vergeleken met autochtoon
Nederlandse kinderen. Het risico op armoede is vooral groot bij de kinderen van
Marokkaanse en Turkse herkomst. Het grote aandeel kinderen dat in armoede opgroeit,
weerspiegelt de achterstandspositie van niet-westerse migranten op de arbeidsmarkt
lager opgeleid, minder vaak betaald werk, vaker bijstandsuitkering, banen van een lager
niveau.
Niet-westerse migranten zijn aanzienlijk lager opgeleid dan autochtone Nederlanders met
name de 1e generatie en met een Turkse of Marokkaanse achtergrond. De aansluiting tussen
onderwijs en arbeidsmarkt vormt een probleem: migrantenjongeren (van de 2 e generatie)
zijn vaker werkloos dan hun autochtoon Nederlandse leeftijdgenoten, ook bij gelijke
kwalificaties.
Verreweg de meeste autochtoon Nederlandse vrouwen met kinderen blijven aan het werk,
zij het vaak in deeltijd. Niet-westerse moeders werken minder vaak buitenshuis, maar een
meerderheid van de niet-westerse vrouwen blijft wel aan het werk na het eerste kind, met
name onder Turks- en Marokkaanse-Nederlandse vrouwen 2e generatie blijft vaker
werken.
Niet-westerse migranten zijn minder tevreden over hun woonsituatie en over de omgeving
waarin zij wonen dan autochtone Nederlanders en negatiever over de sociale samenhang in
de buurt waarin zij wonen (vanwege de achterstandspositie en etnische diversiteit).
Migranten verhuizen vaker dan autochtone Nederlanders.
3.1 Opvoeden na migratie, in een nieuwe omgeving
Bij hun komst naar Nederland worden niet-westerse migrantenouders met een andere
opvoedcultuur geconfronteerd, met andere waarden, gewoontes en tradities dan zij in het land van
herkomst gewend waren.
De meeste niet-westerse migranten in Nederland zijn afkomstig uit samenlevingen met een
meer ruraal karakter, waarin collectivistische waarden centraal staan: het belang van de
gemeenschap staat voorop. Autoritaire opvoedingsstijlen hebben de overhand: regels
worden opgelegd en gehoorzaamheid is vanzelfsprekend.
In Nederland staat de autoritatieve opvoedingsstijl centraal. Individualistische waarden staan
centraal en er wordt van mensen verwacht dat zij zelf richting en sturing kunnen geven aan
hun leven. Ook heeft het opvoedproces een meer intentioneel karakter gekregen. Ouders
zijn zich meer bewust geworden van hun opvoedingstaak, zijn meer sturend en stimulerend
naar hun kinderen toe en leggen grote nadruk op structuur. In niet-westerse samenlevingen
is opvoeden meer een onbewust proces, dat plaatsvindt in de dagelijkse, vanzelfsprekende
omgang met kinderen.
3.2 Opvoedingsdoelen: wat vinden migrantenouders belangrijk in de opvoeding?
Opvoedingsdoelen kunnen worden gezien als belangrijke richtlijnen voor ouders; op basis hiervan
maken ze hun keuzes of laten ze zich leiden in hun gedrag ten opzichte van hun kinderen. Aan de
2
,basis van deze opvoedingsdoelen liggen meer globale opvoedingsoriëntaties of -waarden die ouders
hebben, zoals het belang dat zij hechten aan autonomie of zelfsturing in vergelijking met
conformiteit.
Om na te gaan wat ouders belangrijk vinden in de opvoeding zijn vijf opvoedingsdoelen aan hen
voorgelegd, en is hun gevraagd hierin een rangorde aan te brengen, van meest belangrijk tot minst
belangrijk.
Goede schoolprestaties behalen is iets wat bovenaan staat bij veel migrantenouders, met
name bij de ouders met een Turkse, Marokkaanse of Surinaamse achtergrond. Het contrast
met autochtoon Nederlandse ouders is hier groot: gemiddeld zetten autochtone ouders dit
doel op de vierde plek.
Het hebben van een eigen mening is een voorbeeld van een doel waarin autonomie of
zelfstandigheid van een kind centraal staat. Dit doel is met name belangrijk voor de
Antilliaans-Nederlandse ouders in het onderzoek: net als de autochtoon Nederlandse ouders
zetten zij dit doel gemiddeld gezien op de 1 e plek.
Zoon of dochter wordt een religieus persoon is voor veel Marokkaans-Nederlandse
belangrijk. Dit doel staat bij hen – naast schoolprestaties – op een gedeelde eerste plek. Bij
de Turks-Nederlandse ouders staat dit op de (gedeelde) derde plek. Bij de andere groepen is
dit doel duidelijk minder belangrijk.
Je gedragen zoals het hoort is een voorbeeld van een conformistische oriëntatie, want de
ouders willen dat het kind zich aanpast aan de eisen die de omgeving stelt. Dit
opvoedingsdoel neemt een middenpositie in.
Rekening houden met anderen is een doel dat – vergeleken met de andere doelen – door de
migrantenouders minder belangrijk wordt gevonden.
Migrantenouders zijn in het algemeen lager opgeleid en hebben een lager inkomen dan autochtoon
Nederlandse ouders, en bij de Turkse en Marokkaanse herkomstgroepen speelt religie vaker een rol
in hun leven. Dergelijke sociaal-structurele en culturele achtergronden hangen vaak samen met hoe
mensen denken over de opvoeding.
3.3 De beleving van de opvoeding: hoe moeilijk wordt de opvoeding door ouders ervaren?
Ouders met een Surinaamse achtergrond zijn het meest positief. Daarna volgen de Antilliaans-
Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse ouders en de autochtoon Nederlandse ouders. Ouders
met een Turkse achtergrond zeggen het vaakst dat zij het opvoeden heel moeilijk vinden 1e
generatie meer.
Met name alleenstaande ouders ervaren de opvoeding als zwaar. Daarnaast vinden ouders de
opvoeding zwaarder naarmate er in de buurt meer sprake is van sociale achterstand.
3.4 Opvoedingsgedrag: welke strategieën hanteren migrantenouders?
Een kleine minderheid zegt vaak of altijd kinderen fysieke straf te geven als hij/zij iets doet
wat niet mag. Verreweg de meeste ouders zeggen bij straf uitleg te geven waarom zij dat
doen.
Gevraagd naar het belang van structuur in de opvoeding geven ongeveer vier op de vijf
migrantenouders aan dat zij vaak of altijd erop letten dat hun kinderen volgens vaste regels
leven. En ruim twee derde van hen zegt consistent te zijn in het hanteren van de regels.
Toezicht controle op afstand wordt ook wel monitoring genoemd. Merendeel van de
ouders doen dit vaak of altijd. Ouders met een Surinaamse achtergrond monitoren wat
minder vaak.
Voor ouders van de 2e generatie is een tik of klap minder vanzelfsprekend dan voor de eerste
generatie ouders, en in dat opzicht lijkt de 2e generatie dus wat meer op autochtoon
Nederlandse ouders. Ouders van de 2e generatie leggen daarnaast meer nadruk op toezicht
dan de 1e generatie; dat komt voor een deel doordat de 2 e generatie jongere kinderen heeft.
3.5 Het perspectief van de kinderen: hoe ervaren zij hun opvoeding?
3
, Uit een onderzoek van Health Behavior of School Aged Children (11-16 jaar) bleek:
Ruim de helft van de migrantenkinderen zegt dat hun ouders veel toezicht houden. Net als
bij de ouders zijn het de kinderen met een Turkse achtergrond, maar ook kinderen van
Antilliaanse en overig niet-westerse herkomst die het vaakst aangeven dat dit gebeurt. Maar
volgens de kinderen betekent dit niet dat de ouders ook meer op de hoogte zijn van hun
doen en laten.
Meisjes en jongere kinderen ervaren meer toezicht en zeggen dat ouders meer weten van
hun doen en laten vergeleken met jongens respectievelijk oudere kinderen.
Dat migrantenouders volgens hun kinderen minder weet hebben van hun bezigheden dan
autochtoon Nederlandse ouders, heeft er mogelijk mee te maken dat de wereld binnen het
gezin soms verschilt van de wereld daarbuiten. Daarnaast is de (machts)afstand tussen
ouders en kinderen in veel niet-westerse culturen wat groter. Er is minder openheid in de
communicatie tussen ouders en kinderen, waardoor kinderen minder vaak spontaan over
hun bezigheden vertellen.
Verreweg de meeste kinderen met een migratieachtergrond zeggen dat zij gemakkelijk
kunnen praten met hun moeder/vader als zij ergens mee zitten), maar voor kinderen met
een Surinaamse, Antilliaanse of overig niet-westerse achtergrond is dat wat minder
vanzelfsprekend dan voor autochtoon Nederlandse kinderen
3.6 Ervaringen van migrantenouders: hoe positioneren zij zichzelf ten opzichte van hun eigen
ouders en autochtoon Nederlandse ouders?
57 ouders werden geïnterviewd autochtoon Nederlands, ouders met een Marokkaanse en Turkse
herkomst en een andere niet-westerse achtergrond van de 1 e generatie.
Verschillen in de opvoeding blijken soms groot te zijn.
Verschillen met hun eigen ouders: Zowel migrantenouders als autochtoon Nederlandse
ouders verschillen voornamelijk op het gebied van betrokkenheid, communicatie en
striktheid. Migranten geven aan dat hun ouders vroeger minder betrokken waren bij de
kinderen.
Communicatie: Migrantenouders geven aan dat deze nu minder eenzijdig en meer open is
dan vroeger het geval was. In lijn hiermee geeft een deel van de migrantenouders en
autochtoon Nederlandse ouders aan dat er vroeger ook meer afstand was tussen ouders en
kinderen.
Op een aantal gebieden zeggen migrantenouders en autochtoon Nederlandse ouders minder
streng te zijn dan hun eigen ouders en hun kinderen juist meer vrijheid te geven. De beide
groepen ouders geven veelal aan dat het verschil in striktheid ligt aan externe factoren, dus
factoren die buiten de opvoeders zelf liggen. Zo noemen zij de andere tijdgeest, maar ook de
gezinsgrootte of het werk of het beroep van hun ouders als oorzaak. Migrantenouders
noemen namelijk ook het moeten opvoeden in een onbekend land en een onbekende
cultuur. Hún ouders hadden met andere culturele en religieuze waarden te maken.
Migrantenouders geven aan meer regels te stellen op het gebied van dagritme dan hun
ouders vroeger deden.
Enerzijds geven migrantenouders hun kinderen meer vrijheid dan zij van hun eigen ouders
kregen. Tegelijkertijd beperken zij deze vrijheid door hun kinderen in de gaten te houden.
Velen migrantouders vinden dat autochtoon Nederlandse ouders hun kinderen al op ‘jonge
leeftijd’ te veel vrijheid geven. Aan de andere kant merkt een aantal migrantenouders op dat
autochtone ouders juist wel strengere regels hanteren omtrent het dagritme van kinderen;
ze zijn bijvoorbeeld strikter als het gaat om de tijd dat kinderen thuis moeten zijn, om
etenstijd en bedtijd.
Anderen zijn juist heel kritisch over de Nederlandse opvoeding. Migrantenouders associëren
het hebben van een eigen mening – hetgeen zij vooral observeren bij kinderen in autochtoon
Nederlandse gezinnen – soms met brutaal en onbeleefd gedrag.
4
