Kunstgeschiedenis
Cultuur van het Moderne
https://maken.wikiwijs.nl/158760/Leerling_V5_6__Cultuur_van_het_Moderne_1900_1950___2020_2021#!page-5890205
Muziek & Dans
1. Inleiding Cultuur van het Moderne
Modern: van deze tijd, snel, nieuw, zakelijk, functioneel. Het woord modernisme heeft in de
kunst betrekking op de vernieuwde (avant-garde) kunst, uit de eerste helft van de 20e eeuw.
Een tijd waar een breukvlak ontstaat tussen de oude en nieuwe kunst & maatschappij.
Kunstenaars zoeken vernieuwing, ze willen origineel zijn, uniek en onafhankelijk (autonoom).
Ze geloven dat kunst de wereld kan verbeteren (utopie=droombeeld). Regels worden
losgelaten en er wordt geëxperimenteerd.
Toen een nieuwe eeuw aanbrak (van 19e naar 20e eeuw) brak er voor velen een heel nieuw
tijdperk aan. Ontdekkingen en uitvindingen gingen snel en hadden veel invloed op de
samenleving. De mogelijkheden leken eindeloos: massacommunicatie, auto’s, vliegtuigen,
treinen, fotografie, elektrisch licht, de wereld veranderde voorgoed.
De cultuur in de eerste helft van de 20e eeuw werd beïnvloed door twee wereldoorlogen, de
economische wereldcrisis en de opkomst van het fascisme. Door nieuwe regels en
uitgangspunten vermengde diverse kunstdisciplines met elkaar. 19 e eeuw nadruk op het
zichtbare. 20e eeuw nadruk op expressionisme, wat gaat erachter schuil.
Psychoanalyse van Sigmund Freud was een inspiratie. Avant-garde maakte zich los van
maatschappij, meer persoonlijker en autonoom te werk. Het gevoel van de kunstenaar werd
belangrijker dan het gevoel van de toeschouwers.
Sommige kunstenaars verheerlijkten het dynamische, moderne leven. Anderen kozen voor
antikunst en meer rebelse aanpak. Weer anderen keken naar culturen, volkskunst en
exotische kunst waren volgens hen puur, expressief en krachtig.
De drang tot expressie en vernieuwing maakte kunst minder toegankelijk voor het publiek
dat opgroeide met andere kunstvormen. De kloof tussen de jonge avant-garde en het grote
publiek werd groter.
Kunstenaars namen meer vrijheid om te experimenteren, maar werden soms ook
gedwongen propagandakunst te maken. Zodra Stalin aan de macht komt verwerpt hij alle
kunst en staat hij alleen socialistisch realisme toe. Hitler legt regels vast, het moest
realistisch zijn en mocht regime niet belachelijk maken. Kunst van joden, negers,
communisten, geesteszieken en homo’s is ontaarde kunst en verboden.
Er was ook ruimte voor amusement, om de ellende even te vergeten. Revues en musicals,
maar in het bijzonder de (geluids)film.
1
, 2. Expressionisme: Een nieuw geluid
Expressionisme begin 20e eeuw
In kunst kun je je emoties uitdrukken, dat was al eerder zo. In
de 20e eeuw wordt dit zo belangrijk, dat al het andere ervoor
moet wijken. Het expressionisme ontstaat. Nadruk op het
rechtstreeks uitdrukken van (heftige) emoties. Wat gaat er
schuil achter het zichtbare? Ook op andere gebieden gebeurd
dit, bijv. röntgenfoto’s: wat zit er onder de huid? Deze
vooruitgangen worden niet alleen als positief ervaren, maar
ook als bedreiging. De moderne mens wordt een geïsoleerd,
hulpeloos en angstig wezen in de greep van onbegrijpelijke
krachten, dit wordt bevestigd door de eerste wereldoorlog.
De Duitse schilder Kirchner moet het leger in en schildert Das Soldatenbad, waarop soldaten
douchen in een kleine ruimte, totaal overgeleverd. De gebruikte kleuren en hoekige vormen
zijn typerend voor de expressionistische schilderkunst.
Expressionisme in de muziek
Ook in de muziek worden gevoelens zoals somberheid, beklemming en een negatieve kijk op
het leven geuit. De moderne mens voelt zich machteloos en verlaten. Componisten
proberen de diepste menselijke ziel bloot te leggen, met een muziekstijl die zeer modern
klinkt. Muziek hoeft niet altijd mooi te zijn, emoties zijn dat ook niet. Er moeten niet veel
regels gelden in de muziek. Ze zoeken nieuwe vormen en klanken, en doen experimenten.
Expressionistische muziek is muziek van uitersten en contrasten. Extreme
gemoedstoestanden als hysterie, krankzinnigheid en nachtmerries werden complex tot
uiting gebracht.
Schönberg wilt de regels breken die staan voor opvoeding en opleiding, muziek moet vrij
zijn. Hij breekt met harmonieleer: daarin wordt voorgeschreven welke tonen gecombineerd
kunnen worden en goed klinken. Schönberg maakt atonale muziek: tooncombinaties die
niet werden toegestaan.
o Je hoort veel dissonante klanken (scherp), alle tooncombinaties mogen worden
gebruikt.
o Melodieën worden fragmentarisch, moeilijk te herkennen en nauwelijks na te
zingen.
o De vorm van de muziek is vrij
o Extremen in dynamiek
o Ritmes zijn complex en grillig
o Nieuwe klankkleuren: Slagwerk en blazers worden belangrijker. Geen stereotype
combinaties van instrumenten meer.
Volgens Schönberg vraagt het einde van de Eerste Wereldoorlog om een nieuwe muzikale
wereld, nieuwe muzikale taal en regels. Hij zorgde voor een revolutie met
2
, twaalftoonsmuziek, gebaseerd op twaalf tonen van de toonladder, basis voor de compositie,
elke toon even vaak in muziekstuk, want even belangrijk.
"Het zijn allemaal heel korte stukjes, die maar een paar minuten duren. Ik had het gevoel, dat
als alle twaalf noten gebruikt waren, het stuk af was. Er ontstond een nieuwe regel voor mij:
voordat alle twaalf noten zijn gespeeld, mag er geen opnieuw worden gebruikt".
3. Volkskunst en de modernen: Een nieuwe dans
Nieuwe inspiratiebron
In de zoektocht naar nieuwe inspiratie vonden kunstenaars deze onder meer bij exotische
kunst van volkeren ver buiten Europa en bij de volkskunst uit Europa zelf. Reizen wordt
makkelijker en populair. Volkskunst brengt puurheid, spontaan, onbedorven en intuïtief,
tegen over de regels gebonden westerse traditie.
In Parijs is het ballet begin 20e eeuw ingezakt. Daar maakt de Russische Diaghilev een einde
aan, door exotische balletvoorstellingen met zijn Ballet Russes naar Parijs te brengen. Hij
laat de beste dansers, choreografen, componisten en beeldend kunstenaars samenwerken.
De kijker wordt meegenomen naar de exotische wereld. Kostuums veranderen, bijna
gewaagd. De grootste revolutie vond echter pas plaats in mei 1913: de première van Le
Sacre Du Printemps.
Le Sacre Du Printemps
De Parijse première zorgde voor een enorme rel. Het lawaai dat de toeschouwers maakte,
overstemde het orkest. Ook de pers was woedend. Maar waarom? Tot die tijd was klassiek
ballet populair, zoals ‘het Zwanenmeer’ en ‘de Notenkraker’, met sprookjesachtige thema’s.
Het publiek begreep de danstaal en de verhaallijn was goed te volgen. Le Sacre du Printemps
was compleet iets nieuws en anders dan de verwachtingen. “Tijdens de voorstelling viert een
primitieve Russische stam de komst van de lente met een occult ritueel. Het ballet verbeeldt een heidens ritueel
waarin een tot offer gewijde maagd zich dood danst zodat de lente kan beginnen. Zij willen de god van het
voorjaar gunstig stemmen en daarom offeren zij een jonge maagd met deze rituele oerdans.”
De muziek werd gecomponeerd door Strawinsky. Geweld van de natuur werd vertolkt door
ingewikkelde opeengestapelde akkoorden, met onregelmatige ritmes. Veel herhaling,
kenmerk oosterse muziek. Choreograaf Nijinski laat zich inspireren door het ritmische
karakter van de muziek. Dansers stampen ritmisch en dreigend en geven het een aards
karakter. Tegenovergesteld van klassiek ballet, van gewichtloosheid naar zwaartekracht.
Klassieke posities doen er niet meer toe, lichamen storten zich ter aarde. Mensen vinden het
barbaars en lelijk, ze herkennen niks van het exotische en romantische. Le Sacre du
Printemps werd het grootste muziekschandaal ooit. Wel gaat er een nieuwe wereld voor de
dans open, de moderne dans is geboren.
3
