Samenvatting van VS1 Gesch: hoofdstuk 1-14 gegeven in het eerste semester van de educatieve bachelor secundair onderwijs op Arteveldehogeschool. Samenvatting van de syllabus powerpoints belangrijke extra's uit de les! GESLAAGD 13/20 met enkel deze sv!
Gemaakt in 2021: ik ben niet verantwoord...
Hey!
Jammer van deze 1 ster. Zoals in de omschrijving staat ben ik niet verantwoordelijk voor eventuele wijzigingen in het programma aan de vakstudie Geschiedenis.
Door: taliacanli • 2 jaar geleden
Door: lienlootens • 1 jaar geleden
Bedankt!
Verkoper
Volgen
lienlootens
Ontvangen beoordelingen
Voorbeeld van de inhoud
1. Verantwoording
1.1 De prehistorie / de oudste tijden in historisch perspectief
Term prehistorie
- Geintroduceert rond 1800
- = het verleden waarover geen geschreven bronnen bestaan uit de tijd zelf
- Ook benaming ‘oudste tijden’ maar wordt niet vaak gebruikt
- Begin van de prehistorie = zelf te bepalen
o Oerknal, ontstaan van de aarde, begin van leven op aarde
- Einde van de prehistorie = 3500 v.C.
o Oplette voor (on)gelijktijdigheid: soortgelijke evoluties voltrkeken zich op
verschillende plaatsen in telkens weer een ander tempo
- Term ‘prehistorie’ is niet compatibel met gangbare componenten van de historische
periodisering, enkel en alleen met een veel fletsere ‘historische periode’
Christian Jürgensen Thomason
- Conservator van het Nationaal Museaum van Denemarken
- 1820: opdeling op basis van de materialen waaruit ze vervaardigd zijn
o Drieperiodensysteem: steentijd, bronstijd en ijzertijd
o Nieuwe aanpassing: oude steentijd (ruwe stenen) en nieuwe steentijd (gepolijste
stenen)
o Misleidend: mensen maakten ook gebruik van hout en been maar die werden minder
bewaard
Ongelijktijdigheid
- Amerika: Azteken waren vertrouwd met gouden en zilveren siervoorwerpen maar kenden
geen bronzen of ijzeren gebruiksvoorwerpen
- Nabije Oosten: indroductie brons in 4de millenium v.C, Europa zat toen nog in de steentijd
Door invloed van de sociale wetenschappen ontstonden de ‘golven van de beschaving’
- Cruciale rol aan de levenswijze van de mens en diens omgang met zijn natuurlijke en sociale
leefomgeving.
- 4 basisfasen
o Voedselverzamelaars-jagers
Landbouwrevolutie
o Landbouwers
Industriële revolutie
o Industriële samenleving
Postindustriële (digitale) revolutie
o Post-industriële samenleving
- In de prehistorie: agrarische revolutie samen met de overgang van de oude naar de
nieuwe steentijd
- Neolithisering = de aanduiding voor de overgang naar de landbouw
(nomadisch sedentaire levenswijze)
1
, Protohistorie = periode van een samenleving zonder schrift, maar wel historische bronnen door
andere samenlevingen beschikbaar over die bepaalde samenleving
Nieuwe inzichten door de natuurwetenschappen als resultaat van multidisciplinaire samenwerking
- Bodemsensoren: archeologische waardevolle landschappen onderzoeken
- Fysische en chemische analyse van artefacten
- Scanner en DNA-onderzoek
- Onderzoek naar ijskernen: klimatologische krijtlijnen van het leven van de prehistorische
mensen
Ötzi
- Gevonden in 1991 door het smelten van een Alpengletsjer
- Vindplaats: grens Oostenrijk-Italië
- Ca. 3350-3100 v.C.
o Snel na dood bedekt door beschermlaag van ijs en sneeuw
o Slechts kort na vondst blootgesteld aan lucht en licht
- Ca. 45-46 jaar
- Dood door pijl in borst
1.2 De prehistori / de oudste tijden in vakdidactisch perspectief
Zie syllabus
1.3 De prehistori / de oudste tijden in dit opleidingsonderdeel
Zie syllabus
2. De neanderthaler: ven scheldwoord tot (verre) verwant
2.1 De moeizame doorbraak van een nieuwe soort
Homo Neanderthalensis
- Skeletresten gevonden in 1857: gewelfd schedeldak met botrichel boven de oogkassen
- Nieuwe mensensoort
- Wetenschappers introduceerde in 1864 de Latijnse benaming ‘Home Neanderthalensis’ die
verwees naar het Neanderdal
2.1.1 Evolutie: believers en non-believers
Ontwikkeling van soorten was onvoorstelbaar voor de mensen, die visie had vorm gekregen
dooor de religieuze traditie en wortelde in de twee scheppingsverhalen van het bijbelboek
Genesis.
o James Usscher probeerde een specifieke datum te plakken op de schepping:
23 oktober van het jaar 4004 v.C. om 6uur savonds
Scheppingsidee was een vaste geloofdswaardigheid
o Ze duiden nieuwe vondsten als anomalieën, die afweken van de normale
verschijningsvorm van botten
Vb: vreemde schedeldelen die in 1830 waren ontdekt in de grot van Engis, bij Luik.
Eigenaardige schedel in 1848 in een steengroeve in Gibraltar
Verhaal van de vondst Homo Neanderthalensis
- Interpretatie: Mongoolse Kozak die in 1814 op weg was naar Frankrijk, in de buurt van
Neanderdal gewond geraakt zijn, in de grot gesukkeld, aan verwondingen bezweek
= hypothese
2
, Evolutietheorie
- Charles Darwin: 1859: On the Origin of Species
o Alle vormen van leven op aarde een gemeenschappelijke afstamming hebben
o Verder uitwaaieren is een gevolg van natuurlijke selectie
o Survival of the fittest = de best aangepaste aan de omstandigheden zal overleven
o Speciatie
o Ook seksuele selectie = aandrijver van biologische evolutie 1871: The Descent of
Man
- Verbond het met de vorming van soorten (= speciatie)
o Soorten levende wezens bestaan niet uit compleet identieke exemplaren: kenmerken
van individuen onderling variëren binnen een zekere bandbreedte
= variatiebreedte
- 1831-1836: aan boord van de Beagle
o Vooral verblijf op de Galapagoseilanden die inspiratie boden: hij observeerde
verschilende soorten vinken (darwinvinken), die pastten hun aan aan de natuurlijke
omstandigheden die op elk eiland anders waren.
- Besluit: gemeenschappelijke voorouder, verwant aan de aap heftige reactie
- Sociaal darwinisme: boden een ideologische rechtvaardigheid voor de sociale ongelijkheid in
de kapitalistische samenleving, maar die evolutie was volgens Darwin niet doelgericht en een
kwestie van puur toeval
Alfred Russel Wallace
- Ook evolutie theorie en tijdgenoot van Darwin
Evolutieleer = aanpassen aan omstandigheden waardoor na veel tijd een nieuwe soort ontstaat
2.1.2 Imagebuilidng: maken of kraken
Naarmate nieuwe vondsten zoals Spy, bij Namen in 1886 dikte het bewijs aan door:
o Vergelijkend onderzoek van de botten van: Neanderdal, uit Engis en Gibraltar
o Leverde bewijs voor hoge ouderdom van al deze resten en voor de onderlinge
overeenkomsten ertussen stuk voor stuk neanderthalers!
Uitdrukking talen- of wiskundeknobbel
o Komt van frenologie: een geneeskundige leer die bepaalde dat iemands verstandelijke
vermogens, morele peil en karakter waren af te lezen aan de vorm van zijn schedel
1909
o Karikatuur in een Frans Tijdschrift van een naakte, sterk behaarde figuur met een knots
in de hand die met een idiote blik vooruit staarde
De neanderthaler werd zo afgebeeld als een wanstaltig wezen waarvoor geen plaats kon zijn
in de menselijke afstammingslijn
Onverwachte wending
o 1891: ontdekking van een fossiel op eiland Java Aap: Pithecanthropus erectus of
Homo Erectus (later rechtgezette naam)
Deed goed voor Neanderthaler: hij zag er direct sympathieker uit
3
, Wat is een fossiel?
- Een spoor/rest van een plant/dier dat is geconserveert in steen
Wanneer doet fossielisatie zich voor?
- Wanneer materiaal van een dood organisme wordt vervangen door mineralen
Welke info kan een fossiel geven
- .
2.1.3 Eindelijk uit de kast
Prent van Homo Neanderthalensis
- Gemaakt door Amerikaan die Neanderthaler een scheerbeurt gaf + moderne jas en hoed
anatomische verschillen met moderne mens waren teveel uitgevlakt
- Creationisten buitten die voorstellingswijze dan weer uit om de neanderthaler niet als een
aparte mensensoort te beschouwen
Vermenselijking van de neanderthaler
- Brak door als technieken voor gezichtsconstructie verfijnden
- Mogelijk reconstructie te maken op basis van onvolledige schedels, resultaat = speculatief
door weke delen van gezicht
o Kouder klimaat dikkere vetlaag andere uitdrukkingen van gelaat
- Neanderthaler in Spy, 1886: naam = Spyrou, werd volledig gereconstrueerd in 2012
Creationisme = overtuiging of opvatting dat het universum, Aarde, dieren, planten en mensen hun
ontstaan te danken hebben aan een scheppingsdaad.
Intelligent Design = het nieuwe creationisme: aanvaarding van evolutie maar het moet op een
moment gestart zijn door een intelligent wezen (God) vb: Paus Fransiscus
Evolutietheorie = natuurwetenschappelijke verklaring voor de evolutie van het leven op Aarde. De
mens wordt beschouwd als een uitloper van een lange evolutieketting die tot zijn huidig moment is
gekomen door een proces van toeval, waarbij de minst aangepaste vorm ten onder gaat.
2.2 De neanderthaler en wat we over hem (menen te) weten
Neanderthaler = pars pro toto 1voor de evolutieleer
Door nieuwe ontdekkingen van fossielen raakten de mens en het verhaal over de menselijke evolutie
eindelijk ingeburgerd
Neanderthaler had een groot verspreidingsgebied:
- Heel Europa (niet Hoge Noorden)
- Enkele in Nabije Oosten
- Uitzonderlijk in Centraal-Azië
- Neanderthalers vanaf 200 000 of zelf 230 000 jaar geleden
1
is een stijlfiguur waarbij de auteur een gedeelte van een object noemt wanneer hij het hele
object bedoelt.
4
,2.2.1 Hardware en software
Paleoantropologen
- Wetenschappers die de uitgestorven mensen en mensachtigen bestudeert
- Onderzochten
o Stoffelijke resten
o Archeologische sporen: in het afval, in de as van de vuurtjes, in de botten van de
dieren die ze aten en in het arsenaal van stenen werktuigen
o Omgevingsfactoren!
Omgevingsfactoren
- Klimaat: ligt besloten in de ijskernen
o Die vormen een klimaatarchief. Opgeboorde ijskernen bestaan uit flinterdunne
laagjes die informatie bevatten over de wijze waarop het klimaat evolueerde
o Klimaat = veranderlijk
Van koudere ijstijden naar warmere tussentijden + soms schommeling van
10° in de loop van 10 jaar flexibiliteit neanderthaler!
Fauna en Flora
- Tijdens Ijstijden
o Noord-Europa onder ijs en domineerde grote gletsjers de Alpen en Pyreneeën
o Rendieren, paarden, mammoeten, wolharige neushoorns
- Grote delen Europa
o Toendra of Steppe
- Middellandse Zee
o Naald- en loofbossen
- Warmere Tussenijstijden
o Klimaat warm en vochtig: veranderend boslandschap met berken, naaldbomen,
eiken en beuken
o Edelherten, everzwijnen, oerossen en bosolifanten
- Flora: verzamelplanten: bessen paddenstoelen, knollen, kruiden en vruchten steeds
beschikbaar in functie van seizoen
Reconstructie van uiterlijk (HARDWARE) is niet makkelijk
- Gebaseerd op stoffelijke resten die van verschillende individuen werden gevonden
o Zelden compleet skelet; slechts onderdelen
o Individuen uit telkens andere tijden en andere plaatsen, tijd en ruimte hebben grote
gaten
Het vroegere objectieve zicht op de neanderthaler was vertroebeld omdat het onderzoek naar
morfologie van de nean. mee aangestuurd werd door de vraag naar de verschillen in vergelijking
met de moderne mens
5
, Anatomische verschillen
Neanderthaler Moderne mens
Schedel
- Lang
- Aan de achterkant afgerond
- Schedelinghoud = hersenvolume =
1150 cm3 (ruimte voor software)
Kaak- en neusbeen springen wat vooruit
gezicht groot en langwerpig (spits)
Opvallende wenkbrauwboog
Terugwijkende kin
Man: 1m66
Vrouw: 1m54
Robuust voorkomen
- Stevige borstkas
- Korte ledematen
- Dikke beenderen
- Grote gewrichtsuiteinden
sterke musculatuur
Kritische interpretatie
- Niet alle afzonderlijke vondsten van neanderthalerresten voldoen aan de ideale
verschijningsvorm van de nean.
- Vormvariaties is er in elke soort
o Variatiebreedte van moderne mens en nean overlapt soms ook
Soms weten specialisten niet een bot te plaatsen zonder contextinformatie
2.2.2 Overlevingsstrategieën
Het nomadisch bestaan als voedselverzamelaars-jagers
- Archeologische sites wijzen op: verblijfplaatsen, slachtplaatsen in hun jachtgebied,
exploitatieplaatsen van grondstoffen
- Buit van jacht werd ter plekke verwerkt en meegenomen
- Ontgonnen grondstoffen werden ruw meegenomen
Van tijd tot tijd verlieten de neanderthalers hun verblijfplaats en verhuisden ze
Verblijfplaats
- Kampementen in open lucht, soms tegen een rotsrichel als beschutting en uitzonderlijk in
grotten: neanderthaler ≠ holbewoner
- Molodova Oekraïne:
o Ronde hut, diameter 6-8m, basis uit mammoetbeenderen
o 15-tal haartjes met houtskool en verbrand bot
(tijdens ijstijd zorgde toendra(steppe)landschap niet voor hout)
6
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lienlootens. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
