Samenvatting EBP 4 (blz 150-180 + 250 in boek + powerpoints)
Bijeenkomst 1: Introduction course and recapitulation validity and effect sizes of randomized
controlled trials
- Weloverwogen besluitvorming door verpleegkundigen. Houten: BSL; 2016. Read §10.1.1 – 10.1.16:
Hoe kan ik artikelen over interventies kritisch beoordelen
- EBP Pyramide: Piramide van bewijs. Bovenaan staat de richtlijn, daarna een synopsis van een
synthese en daaronder de synthese. Ten slotte de RCT en dan de CCT.
- RCT: onderzoeken of een interventie effectief is. Hierbij wordt een experimentele interventie
vergeleken met een controle interventie.
- Steekproef: aantal personen die deelnemen aan het onderzoek
- Randomiseren: het indelen van de deelnemers op een willekeurige wijze in de interventie of
controle groep.
- Bias: systematische fouten in het onderzoek. Beïnvloeden de resultaten, waardoor die niet de
werkelijke waarden weergeven. Komen voor bij: randomisering, blindering, vergelijkbaarheid van de
deelnemers, volledigheid van de follow-up/intention to treat, vergelijkbaarheid van de behandeling
- Selection bias: het ontbreken van allocation concealment. Dit vergroot de kans op selection bias
aanzienlijk. Ontstaat als in de RCT niet adequaat gerandomiseerd is.
- Performance bias: ontstaat als in de RCT de deelnemers of het personeel niet geblindeerd waren of
als in de RCT tijdens de studie de blindering van de deelnemers of het personeel is doorbroken
- Detection bias: ontstaat als in de RCT de effectbeoordelaars niet geblindeerd waren of als in de RCT
tijdens de studie de blindering van de effectbeoordelaars doorbroken is
- Attrition bias: ontstaat als de follow-up van de RCT de metingen niet bij alle geïncludeerde
deelnemers uitgevoerd zijn, zonder dat dit helder gerapporteerd is en/of zonder dat dit op een
adequate manier in de analyses verwerkt is
- Reporting bias: ontstaat als in de RCT meer outcomes gemeten zijn dan waarover in het artikel
gerapporteerd is
- Response bias: wanneer outcomes uitsluitend gemeten worden via zelfrapportage van deelnemers,
geven deelnemers vaak niet de juiste informatie maar sociaal wenselijke informatie.
- Informatie bias: het niet gebruiken van de juiste informatie, de informatie niet juist gebruiken of
incorrect overnemen.
- Taalbias: het alleen lezen van bijv. Engelse artikelen, waardoor geschikte artikelen in een andere
taal gemist kunnen worden
- Publicatiebias: kan tot vertekening leiden omdat onder invloed van publicatiebias niet al het
relevante onderzoek wordt gevonden. Tijdschriften publiceren liever onderzoek dat wijst op een
significant verschil tussen interventies dan onderzoeken waarin geen effect gevonden is. De
negatieve trials worden dan niet gepubliceerd, of zijn moeilijker te vinden waardoor positieve trials
te veel de overhand hebben.
- Information bias/ascertainment bias: het ontbreken van blindering van de effectbeoordelaars.
- Niet toepassen van intention to treat principe: indien er veel deelnemers uitvallen, of deelnemers
selectief uitvallen, en de uitvallers niet in de analyses betrokken worden, bedreigt dit de
vergelijkbaarheid van de experimentele en de controlegroep.
1
,Baseline: begin van het onderzoek
Allocation: toewijzing aan de experimentele of controle groep
Allocation concealment: de persoon die de randomisatie uitvoert, heeft hier geen enkele invloed op
CCT: RCT zonder randomisatie.
Pseudo-random/quasi-random: wanneer er toch enige mate van toeval een rol speelt bij de
samenstelling van de groepen terwijl dit niet de bedoeling was
Blindering/masking: de personen die bij het onderzoek betrokken zijn weten niet welke deelnemers
tot welke groep behoren
Outcome assessors: effect beoordelaars
Dubbelblind: twee groepen zijn geblindeerd
Steekproefgrootte (sample size): het aantal personen dat via randomisatie is ingedeeld in een van
beide groepen
Intention to treat principe: alle deelnemers die in de randomisatie aan de interventie- of
controlegroep zijn toegewezen, worden ook in diezelfde groep geanalyseerd.
Completeness of follow-up:
Complete follow-up?
• Heeft iedereen het einde van de studie gehaald?
• Risico op selectieve loss to follow-up (attrition bias)
• Bedreiging vergelijkbaarheid groepen
• Bedreiging afspiegeling/representativiteit echte patiëntengroep / hele populatie
Last observation carried forward: de waarde die bij de laatste meting voor uitval van de deelnemer
is ingevoerd, wordt ook als waarde bij de laatste meting na de uitval ingevoerd.
Sensitivity analysis: bij de uitgevallen patiënten in de groep waarin de resultaten het beste zijn wordt
het slechts mogelijke resultaat ingevuld en bij de uitgevallen patiënten waarin de resultaten het
slechtst zijn wordt dan juist het best mogelijke resultaat ingevuld
Per protocolanalyse: uitsluitend patiënten die het volledige protocol doorlopen hebben worden
geanalyseerd.
Valide: een onderzoek is valide als er geen systematische fouten in voorkomen.
Beoordeling validiteit:
Checklist-criteria...
1. Randomisatie (met name allocation concealment)
2. Blindering (met name van outcome assessors)
3. Vergelijkbaarheid van deelnemers
4. Steekproefgrootte en volledigheid van de follow-up-metingen / ITT
5. Vergelijkbaarheid van de behandeling
... bepalen de validiteit van een studie
Primaire outcomes: belangrijkste outcome van het onderzoek. Bijv. gestopt zijn met roken en aan
het einde van de zwangerschap nog steeds niet roken.
2
, Secundaire outcomes: bijkomende outcomes. Bijv. zes maanden na de geboorte niet roken.
Relatief risico (RR): effectmaat, grootte van het effect (bv. 2,63 is de puntschatting van de effectmaat
RR)
- Een RR van 1,0 betekent dat er geen verschil is tussen beide interventies. De waarde 1,0 is de
neutrale waarde van het RR.
- Een RR lager dan 1 betekent dat de experimentele interventie effectiever is dan de controle-
interventie
- Een RR hoger dan 1 betekent dat de controle-interventie effectiever is dan de experimentele
interventies
- Indien de neutrale waarde van de effectmaat (in dit geval een RR), ingesloten is in het
betrouwbaarheidsinterval, is er geen statistische significant effect van deze factor aangetoond.
Betrouwbaarheidsinterval: precisie van het effect. Geeft aan dat als het onderzoek valide is
uitgevoerd, er 95% kans is dat het werkelijke effect van de interventie binnen het
betrouwbaarheidsinterval valt.
P-waarde: p staat voor probability. Waarschijnlijkheid wordt uitgedrukt in een kans, met een getal
van 0 tot 1. Als de kans dat het morgen regent 0 is, gaat het morgen zeker niet regenen. Wanneer de
kans dat het morgen regent 1 is, zal het morgen zeker wel regenen. Een kans op regen van 0,5
betekent dat er 50% kans is op regen. Een p waarde van 0,5 is hetzelfde als een kans van 50% (want
0,5 x 100 = 50%). Hoe lager de p waarde, hoe beter. Gebruikelijke drempelwaarde is 0,05 = 5 %. Dat
wil zeggen dat als er uit een RCT minder dan 5% kans blijkt te zijn dat er geen verschil in effect is
tussen beide interventies, er dan sprake is van een statistisch significant effect. Indien de p-waarde
0,05 of hoger is, wordt dit als statistisch niet significant beschouwd.
De p-waarde die in een onderzoek gebruikt wordt om de significantie van een gevonden effect te
bepalen, kan als volgt gelezen worden:
Stel de p-waarde is 0,02. Er is 2% kans dat het gevonden verschil in effect tussen de experimentele
interventie en controle-interventie NIET door het verschil in interventie is veroorzaakt. In dat geval is
er dus 98% kans dat het gevonden verschil in effect WEL door het verschil in interventie is
veroorzaakt.
- De drempelwaarde van statistische significantie is meestal 0,05 (ofwel 5%)
- Als een p-waarde lager dan 5% is, wordt het statistisch significant genoemd
- Als een p-waarde 5% of hoger is, wordt het niet significant genoemd
Adverse effects (ongewenste effecten): bijkomende effecten, bijv. zwangere vrouwen die van hun
cadeaubonnen alcohol gaan kopen.
Generaliseerbaarheid: de mate waarin de onderzoeksresultaten ook gelden voor personen die niet
aan het onderzoek hebben meegedaan.
Statistische significantie: de zekerheid dat de experimentele interventie effectiever is dan de
controle interventie
Klinische relevantie: is het gevonden effect van de experimentele interventie belangrijk genoeg om
de interventie in de praktijk uit te voeren?
3
