FMM – Mandy Vervoort
Filosofie Mens en Maatschappij
Aantekeningen hoorcolleges 8 t/m 14: tentamenstof 21-12-2020
[Voor een goede toepassing is het handig om ook kennis te hebben van hoorcollege 1 t/m 7,
deze heb ik ook op Stuvia gezet]
Hoorcollege 8: Welvaartsverdeling: Meritocratie
Rousseau: welvaart / eigendom is geen natuurrecht, maar iets wat tot stand is gekomen in de
samenleving.
We kijken naar nieuwe soorten van welvaartsongelijkheid problemen en oplossingen:
- Basisargument was: welvaart als een beloning voor arbeid / productiviteit
- Maar is belasting dan gedwongen arbeid?
- Een andere oplossing is: iedereen een basisinkomen geven
Het inkomen van de hoogste 1% v.d. bevolking is groter dan de laagste 40%. Ook ontwikkelt het
inkomen van de 1% zich sneller, dan de onderste 80%, waar het juist afneemt. Als we kijken naar
vermogen (welvaart / wealth) is dit verschil nog groter.
Vragen die hierdoor ontstaan zijn:
- Welke belastingmaatregelen zijn nuttig om dit dan tegen te gaan? Wat voor rol speelt dit in
economische ontwikkeling?
- Waar dient het concept van privebezit voor?
- We hebben een systeem waarin privébezit bestaat en je dus welvaart kunt vergaren, is dit
systeem beter dan een ander soort systeem?
Eigendomsrecht: property rights
- Centrale vraag: wat is de morele basis voor een system met eigendom?
- Waarom hebben we privébezit? En welke voorwaarden moeten we hieraan stellen?
Property / eigendom = alles wat je bezit. Dit is het fundamentele concept v.d. economie. Het
definieert het onderwerp economie. Zonder het concept eigendom kun je geen economische
uitwisselingen hebben.
De kwestie van eigendom
- Een schijnbaar dilemma: we worden geboren in een wereld die we in principe met elkaar
delen; echter, grotendeels is de wereld privaat eigendom (en dus niet gedeeld).
- Het instituut van eigendom beperkt drastisch de vrijheid van andere mensen: anderen
hebben namelijk niet meer de vrijheid om zaken te gebruiken die jouw eigendom zijn.
Het is dus een fundamenteel, maar ook een extreem concept. We worden allemaal op dezelfde
aarde geboren, en is er niet het idee dat we denken dat iemand meer recht heeft op aarde. Maar wij
doen dat juist wel: je kunt anderen ervan uitsluiten (van het recht op aarde).
Eigendomsrecht is niet alleen een mogelijkheid die jij hebt om iets te gebruiken, maar het betekent
ook dat je het recht hebt anderen het gebruik daarvan te ontzeggen. Bijv. je hebt niet het recht
iemands tuin te betreden, want dat is zijn tuin.
Het soort recht dat we iets mogen doen is vrij neutraal. Maar eigendomsrecht werkt zo dat jij het
recht hebt om anderen het gebruik ervan te ontzeggen van iets dat jouw eigendom is.
1
, FMM – Mandy Vervoort
Kwestie van eigendom:
- Eigendom omhelst een recht op uitsluiting
- ‘I have truly no property in that, which another can by right take from me, when he pleases,
against my consent’ - Locke
Theorie van rechten (hohenfeld):
Wat betekent het dat je een recht tot iets hebt (ethisch gezien, niet
wettelijk)? Hier gaat het om ethische rechten (geen wetten)
Je hebt recht tot leven, en je eigen beslissingen te nemen.
2 fundamenteel soorten rechten: claim en vrijheidsrechten
Claim-rechten zijn het belangrijkst = recht dat betekent dat iemand anders
een bepaalde plicht heeft ten opzichte van jou. Jouw recht is een claim
Bijv. recht op een uitkering: de overheid heeft de plicht de uitkering aan jou te betalen.
Deze rechten verdelen we in positieve en negatieve rechten
- Positief: plicht van iemand anders om iets (positiefs) voor jou te doen (bijv. uitkering, zorg):
een plicht om te handelen
- Negatief: plicht van iemand anders om zich te onthouden van iets (bijv. onthouden van
stelen)
Recht tot leven = negatief: iedereen heeft de plicht om jou niet het leven te beroven.
Negatief claim: legt andere mensen een plicht hebben iets niet te doen. Dit geeft andere mensen dus
plichten.
Vrijheidsrechten produceren geen plicht. Anderen hebben juist geen claim op jou. Je hebt niet de
plicht, om het niet te doen.
Bijv. buren zeggen dat je niet mag BBQen in je tuin, maar je hebt dat recht want het is jouw tuin.
Niemand heeft een recht zodat jij de plicht hebt, het niet te doen. Er is een afwezigheid van plichten.
Wat is een eigendomsrecht?
Neem als voorbeeld een auto, wat heb jij als je een auto als eigendom hebt?
- Recht op bezit: het recht anderen ervan te ontzeggen
- Gebruik: je hebt het recht op persoonlijk gebruik
- Beheer: het recht om te bepalen wie het eigendom mag gebruiken
- Inkomen: recht op alle inkomsten die voortkomen uit jouw eigendom
- Kapitaal: recht om te kiezen om het te verkopen
- Veiligheid: immuniteit tegen onteigening; anderen mogen je het recht niet ontzeggen
- Transmissability: het recht om het eigendom aan een ander te geven
- Absence of term: er zit geen vooraf gesteld limiet aan het eigenaarschap
- Prohibition of harmful use: de plicht dat tijdens het gebruik het niet schadelijk is voor
anderen
- Liability to execution: de mogelijkheid om het eigendom te gebruiken voor uitstaande
leningen
Verschillende soorten eigendom
- Land: zelfs als land je eigendom is, is dit altijd voorwaardelijk op autoriteit van de overheid,
de overheid kan land in bepaalde gevallen toe-eigenen. Je hebt het land dus niet tot in de
oneindigheid. Zij mogen bijv. een weg door jouw land leggen.
- Vastgoed: vaak kun je niet alles doen wat je wil, de gemeente kan je opties beperken. Je mag
niet alles doen met het gebouw wat je hebt (bijv. je mag niet zomaar je gebouw uitbreiden).
2
, FMM – Mandy Vervoort
Eigendom en politiek:
- Controversieel object, vrij extreem, je kunt anderen uitsluiten
- Gevarieerd concept: verschillende samenlevingen gaan er verschillend mee om
- De centrale vraag van politieke filosofie: hoe is het moreel gerechtvaardigd staats-autoriteit
te gehoorzamen?
- Op welke manier ontstaat deze zelfde vraag wat betreft het instituut van eigendom?
Tragedy of the commons
Hobbes theorie over de overheid: als je die niet hebt, geen collectieve besluitvorming, dan krijg je
een conflict. Een soortgelijk argument wordt gebruikt over eigendom = tragedy of the commons
(tragedie van gemeenschappelijk bezit).
- Wat gebeurt er in de absentie van eigendomsrechten?
o Wachten tot anderen bronnen uitputten
o Zelf bronnen over-exploiteren
- Bij tragedy of the commons is iedereen in dezelfde positie. Iedereen heeft een reden om een
gezamenlijke resource over te gebruiken. Als resultaat, zijn gezamenlijk gehouden resources
uitgeput, misbruikt of ook wel verwoest.
Bijv: wat gebeurt er als er 10 boten zijn die willen vissen, en ze snappen dat er geen eigendomsrecht
bestaat over de vissen daar?
- Alle 10 willen ze dat er vis overblijft komende jaren. Je vist liever niet de hele oceaan leeg,
maar er is geen eigendomsrecht, dus het risico dat er dan ontstaat dat anderen het wel doen.
- Omdat er geen coördinatie is, en wil een partij niet per se gaan vissen, ze kunnen niet van
elkaar vertrouwen dat de rest het niet gaat doen. Dus besloten ze het zelf maar te doen.
Dit is dus een reden voor het rechtvaardigen van het concept eigendom.
Voorbeeld privaat eigendom: de kolonie van jamestown
- Jamestown is een vroege kolonie van Engeland. Een jaar later kwamen ze terug om te kijken
hoe het ging, en iedereen was verhongerd, of overleden. Het land bleek onvruchtbaar, maar
dat was niet het probleem, het probleem was dat ze zonder systeem van eigendomsrecht
aan de slag gingen. Dus geen partij dacht dat ze iets nuttigs zouden gaan doen, of bespreken
hoe ze aan eten komen. Dan denkt iedereen, als ik nu een akker plant, duurt het 3 weken
voor er wat komt, als er dan iets uitkomt pakt iemand anders het wel van me af.
Je hebt niet het recht, het concept eigendom niet te respecteren. Je kunt niet iemands eigendom
pakken, omdat je het niet respecteert. Dus ben je toch beperkt door het concept eigendom.
John Locke: 1632-1704
Intuïtieve grondslag van eigendom: het is een beloning voor de moeite die je doet (voor werk).
Rousseau zei dat je in de state of nature (gedachtenexperiment van een wereld zonder samenleving)
kon bekijken wat de basisgrondslag was van onze samenleving.
Locke ontwikkelt zo’n state of nature, waar volgens hem (i.t.t. Hobbes) niet zo veel mis is, er is
genoeg om iedereen te laten overleven. Maar er zijn bepaalde natuurrechten, waar je moreel recht
op hebt (bijv. het recht op je eigen leven). Dan heb je een overheid nodig die deze natuurrechten
beschermt.
Onder die natuurrechten, zit je recht op eigendom, omdat je ook in die State of Nature werk kan
doen. Voor Locke is het idee dat de arbeid die we verrichten, een beloning heeft, het is direct
verbonden met jouw inzet. Het idee is intuïtief, maar wat is de basis? Waarom zou arbeid leiden tot
eigendom? De moeite die jij ergens in steekt moet een bepaalde beloning geven (je doet het niet
3
