Samenvatting van de literatuur in week 1A voor het vak justitieel ingrijpen.
What works in Residential Programs for aggressive and violent youth? (Van der Helm, Beld en Stams)
De hardnekkige mythe dat straffen helpt bij opvoeding in de gesloten jeugdzorg (Van der Helm en Stams)
Group climate a...
De hardnekkige mythe dat straffen helpt bij opvoeding in de gesloten jeugdzorg
In deze review van beschikbare literatuur wordt het denken over de effecten van straf bij
pedagogisch medewerkers beschouwd, waarbij blijkt dat straf alleen opvoedkundige
effecten kan hebben als er sprake is van een aantal randvoorwaarden.
De belangrijkste randvoorwaarden zijn dat straffen: consequent, duidelijk, mild en gericht op
gedragsverandering dienen te zijn. Daarnaast is er voor straffen een vertrouwensbasis nodig
tussen medewerker en jongere.
Jongeren worden in Nederland in de gesloten jeugdzorg (JJI en Jeugdzorg plus) opgevoed als
ze een gevaar voor zichzelf of anderen vormen of delicten hebben gepleegd. Deze jongen
verkering de in de instelling in een afhankelijke positie (ze kunnen niet weg). Ze worden in de
instelling vrijwel volledig afhankelijk van de groepsleiding en de vele geschreven en
ongeschreven regels die de groepsleider vaak stellen om orden en controle te bewaren. In
een periode juist waarin het verwerven van een eigen identiteit en onafhankelijkheid voorop
staat. Dit, in combinatie met de problemen waarvoor de jongen gesloten worden behandeld,
maakt dat er regelmatig sprake is van opstandig en agressief gedrag op de leefgroep.
Pedagogische medewerkers moeten aan de ene kant responsief en flexibel zijn zodat ze de
jongere bij zijn problemen kunnen helpen, maar aan de andere kant moeten ze structuur en
veiligheid bewaren. Structuur en veiligheid zijn niet alleen nodig om de jongere succesvol te
kunnen behandelen maar ook om behandeling van andere jongeren mogelijk te maken.
Daarnaast is het een belangrijke voorwaarde voor het personeel om effectief te kunnen
werken.
Evenwicht tussen flexibel en structuur is lastig, zeker wanneer de medewerkers bang of boos
worden als gevolg van incidenten op de groep.
Bang: kunnen medewerkers gaan toegeven aan het gedrag van de jongeren of ze vermijden
om in te grijpen (vluchten). Dit kan chaos en anarchie op de leefgroep veroorzaken.
Boos (vechten): gaan ze aak nieuwe regels bedenken, controle uitoefenen onder het mom
van opvoeding en straffen wanneer jongeren die regels overtreden. Wanneer jongeren naar
de reden van de regel of de straf vragen, weet een medewerkers het soms ook niet en volgt
de opmerking ‘omdat ik het zeg’ om geen controleverlies te ervaren. Ten einde om controle
te herwinnen, komt het soms voor dat pedagogische medewerkers jongeren vernederen,
waarbij zij vijanddenken en negatief gedrag van de jongeren overnemen.
Gedragsdeskundigen proberen de opvoeding en behandeling vorm te geven en vermijden
straffen zo veel mogelijk om gebrek aan behandelmotivatie te voorkomen. Zij willen liever
de jongeren belonen voor goed gedrag. Medewerkers die direct te maken krijgen met
agressie, kunnen minder begrip opbrengen voor belonen. Medewerkers verzinnen daarom
zelf ‘alternatieve straffen’ = meestal inperkingen van vrijheid maar ook andere sancties bijv.
geen beleg op brood, niet roken, niet vervangen van stukgemaakt meubilair of het intrekken
van privileges. In sommige gevallen worden behandelprogramma’s, zoals het sociaal
competentiemodel misbruikt als straf door jongeren in fase terug te zetten. In enkele
gevallen komen ook fysieke straffen voor.
Met behulp van deze straffen proberen medewerkers de controle over de leefgroep te
herwinnen en ze durven elkaar daarbij vaak niet af te vallen want ook medewerkers zijn voor
hun veiligheid van elkaar afhankelijk.
Voor straf
, In de hoogtijdagen van het behaviorisme (jaren 60 vorige eeuw) worden artikelen
gepubliceerd die aangeven dat mensen leren van straf. Singer 1970 schrijft vanuit een
behavioristische perspectief en concludeert dat straf een effectieve manier van
gedragsbeïnvloeding is. Als de behaviouristische stroming in de psychologie aan invloed
verliest in het voordeel van de meer cognitieve benadering, zullen daarbij ook emotionele
aspecten van gedrag en cognitie aan invloed winnen. Toch blijven er ook voorstanders van
de effectiviteit van straffen. In een artikel van DariMattiacci en van de Geest (2009), wordt
betoogd dat straffen en dreigen met straf effectiever is dan belonen, omdat beloningen
opraken maar straffen nooit. Bovendien kan met niet ‘dreigen’ met een beloning. Omdat
straf nooit opraakt (men kan immers altijd nog een keer of meer straffen) is dit wel een van
de aantrekkelijke kanten van straf voor pedagogische medewerkers.
Pedagogische medewerkers hebben in dagelijkse praktijk meer opties om te straffen.
Bijkomend voordeel voor pedagogisch medewerkers is dat ze even geen last hebben van
jongere (incapacitatie).
Misschien helpt straf op de korte termijn, al was het alleen maar preventief om de orde te
bewaren of omdat jongeren de strijd vermijden?
Tegen straf
Uit onderzoek kwam naar voren dat straf vooral leert wat niet te doen en niet wat wel. Straf
leert vermijdingsgedrag aan. Kinderen gaan ook zelf straffen (negatief voorbeeld), zij gaan er
tegenin en krijgen een negatief zelfbeeld. In de opvoedingsliteratuur wordt daarom
tegenwoordig positieve bekrachtiging vooropgesteld, iets wordt tot verschillende
opvoedingsondersteuningsprogrammma’s heeft geleid.
In de Jeugdgezondheidszorg is inmiddels genoegzaam gekend dat hard straffen, zoals het
separeren van kinderen, kan leiden tot secundaire traumatisatie. Maar uit behavioristische
onderzoek kwam ook naar voren dat als je een keertje het ongewenste gedrag niet straft dit
het ongewenste gedrag juist sterk bekrachtigt (intermittent reinforcement). Het effect van
straffen wordt dus vaak teniet gedaan door een enkele beloning tussendoor, met name bij
criminele jongeren.
Van Duivenvoorde en Crone lieten in neurobiologisch onderzoek in 2008 zien dat kinderen
beter leren door beloning dan door straf.
De resultaten van diverse meta-analyses op verschillende terreinen, zoals bijv. lijfstraffen,
laten geen leereffect zien en soms negatieve consequenties.
Toch moeten we deze bevindingen nuanceren als we kijken naar de functie van straf op het
niveau van de samenleving, maar ook naar het soort straf. Mussweiler en Ockenfels (2013)
betogen dat mensen die met elkaar samenleven een evolutionair mechanisme hebben
ontwikkeld voor effectief straffen: ‘altruistische straffen’ = straffen in het algemeen belang,
hebben een functie om de groep bij elkaar te houden en ‘free riders’ (profiteurs) te
ontmoedigen. Straf heeft hier vooral een bindend effect op de samenleving. Belangrijk
daarbij is dat de straf consistent en proportioneel is en niet gericht is op vernedering of heb
bevoordelen van een individu of groep.
Recent onderzoek van Den Ouden et al. (2003) suggereert dat onze gevoeligheid voor straf
lijkt te worden gereguleerd door twee verschillende systemen. Dopaminerge systeem:
voornamelijk gericht op het binnenhalen van zoveel mogelijk beloning. Serotonerge
systeem: inhiberende werking heeft en de dorsolaterale prefrontale cortex stimuleert en
daarmee onze gevoeligheid voor straf lijkt te reguleren. Belangrijk hierbij is dat serotonine
ook een belangrijke rol speelt met betrekking tot wederzijds vertrouwen. Kennelijk werkt
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Doju. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
