Eergerelateerd geweld
Hoofdstuk 1
Eerwraak: een zuiverings- of reinigingsritueel waarbij een smet in een geformaliseerde en
dramatische vorm wordt verwijderd. Er moet aan een aantal absolute kenmerken worden voldaan:
- Er moet altijd sprake zijn van fysieke aantasting van de eer
o Denk aan verlies van maagdelijkheid
- De fysieke bevlekking moet publiekelijk bekend zijn
- De schuldige aan het eerverlies moet per se gedood worden
- De dader is een familielid of handelt in opdracht van de familie
- De eerwraak is gepland.
Eergerelateerd geweld: elke vorm van geestelijk of lichamelijk geweld gepleegd vanuit een
collectieve mentaliteit in reactie op een (dreiging van) schending van de eer van een man of vrouw
en daarmee van zijn of haar familie waarvan de buitenwereld op de hoogte is of dreigt te raken.
Eergerelateerd geweld is geen op zichzelf staand begrip. Inmiddels maakt eergerelateerd geweld
namelijk deel uit van een grotere verzameling gewelddadige fenomenen, die voor de overheid on der
het paraplubegrip ‘geweld in afhankelijkheidsrelaties’ wordt geschaard.
- Geweld in het kerngezin (nuclear familiy) of in de uitgebreide familie (extended family)
o Het kerngezin bestaat uit vader, moeder en kinderen. Daar komen we
kindermishandeling, ouderenmishandeling, geweld tussen (ex-)partners tegen, of
met andere woorden: huiselijk geweld. Bij veel definities van huiselijk geweld wordt
overigens eveneens geweld door huisvrienden, kennissen en zelfs buren
meegerekend.
o Het uitgebreide gezin bestaat uit het kerngezin plus opa’s, oma’s, ooms, tantes,
(achter)neven en (achter)nichten. Binnen dit uitgebreide gezin speelt zich een aantal
fenomenen af dat dikwijls in verband wordt gebracht met migratie en de
multiculturele samenleving en waarbij opvattingen over familie-eer dikwijls een
belangrijke rol spelen. Bij huwelijksdwang gaat het om een religieus of wettelijk
huwelijk waarbij de (voorbereidende) huwelijkshandelingen tegen de vrije wil van
minstens een van de huwelijkskandidaten plaats heeft gevonden en waar onder een
bepaalde vorm van dwang mee is ingestemd.
- Geweld door professionals en in de institutionele setting
o Geweld in afhankelijkheidsrelaties* (gia) kan gepleegd worden door professionals.
Tussen docenten en leerlingen, hulpverleners, verzorgers en pupillen, personeel en
gedetineerden en patiënten bestaan immers ook afhankelijkheidsrelaties. Bij het
misbruik door een professional van een afhankelijkheidsrelatie speelt een rol dat de
professional uit hoofde van zijn of haar functie bijzondere bevoegdheden heeft of
toegang tot informatie. Verder kan gia* plaatsvinden in instellingen. Misbruik in
religieuze gemeenschappen wordt eveneens als een vorm van gia*gezien.
- Geweld op het terrein van mensenhandel
1
, o Op dit terrein wordt met name aandacht gevraagd voor problemen met betrekking
tot zedenzaken en in de prostitutiesector. Gia* krijgt hier vaak het karakter van
(financiële) uitbuiting.
Er is zijn belangrijke verschillen tussen huiselijk geweld en eergerelateerd geweld.
- Bij huiselijk geweld hoeft de aanleiding lang niet altijd gezocht te worden in een geschonden
eer. Talloze aanleidingen zijn denkbaar: financiële problemen, excessief drugs- en of
drankgebruik gewelddadige jeugdervaringen van de dader, relatieproblemen of het niet
aankunnen van de opvoeding van kinderen , etc. -> Waar het om gaat is dat de term ‘huiselijk
geweld’ niet zozeer iets zegt over de aanleiding tot het conflict, als wel over de sociale
omgeving waar het conflict zich voordoet.
- Bij eergerelateerd geweld is het precies andersom. De term ‘eergerelateerd geweld’ doet
een uitspraak over de aanleiding tot een conflict. Geweld uit naam van eer kan zich op
allerhande sociale domeinen voordoen; het Nederlandse beleid dat voor eergerelateerd
geweld is ontwikkeld, is met name gericht op geweld in naam van eer in de context van
familie en zeden. Aanleiding tot conflicten in de kring van familie kunnen onder meer
gevonden worden rond partnerkeuze, het aangaan van buitenechtelijke relaties, het krijgen
van buitenechtelijke kinderen, het aanvragen van een echtscheiding en het verzet tegen in
de familie geldende regels. Wat eerproblemen echter een andere dimensie geeft, is dat
betrokkenen ervaren dat de eer van de familie in het geding komt en zich genoodzaakt zien
door dreiging op toepassing van geweld de eer alsnog te redden of te zuiveren. Opvallend is
verder dat dergelijke conflicten kernfamilie (nuclear familiy) overstijgen en plaatsvinden in
grotere groepsverbanden, zoals dat van de uitgebreide familie (extended family)
- Er is ook een verschil betreffende de frequentie waarmee huiselijk en eergerelateerd geweld
worden waargenomen. Jaarlijks zijn er in Nederland circa. 200.000 slachtoffers van huiselijk
geweld. Elk jaar komen bij de politie ongeveer 3000 zaken binnen, waarbij rekening wordt
gehouden met een geschonden eergevoel als motief voor (dreigend) geweld. Circa 500 van
deze zaken zijn dermate complex dat een beroep gedaan word op het Landelijk Expertise
Centrum Eer Gerelateerd Geweld (LEC EGG) van de nationale politie. Van de zware zaken is
bekend dat jaarlijks tussen de 1 en 3% een dodelijk afloop kent (moord, doodslag of
zelfdoding).
Globaal gesproken treffen we de volgende partijen aan in de veiligheidszorg rond gia* in het
algemeen en eergerelateerd geweld in het bijzonder:
- Professionele organisaties en hun medewerkers in de justitiële keten
o De justitiële keten is het geheel van organisaties dat verantwoordelijk is voor de
strafrechtspleging en dus voor de opsporing en vervolging van eergerelateerd
geweld: onder andere het OM, rechters, advocaten, het gevangeniswezen en de
reclassering.
- Professionele organisaties en hun medewerkers buiten de justitiële keten
o Met name gemeenten spelen tegenwoordig een actieve rol in de veiligheidszorg.
Daarnaast moet gedacht worden aan instellingen en professionals die zorg en
opvang bieden aan slachtoffers en hulp verlenen aan daders, zoals Gemeentelijke
Gezondheidsdienst en de opvang. Denk verder ook aan instellingen op het terrein
2