Dit is een samenvatting van de vierde historische context van MEMO geschiedenis voor vwo over de Koude Oorlog. De eerste 3 pagina's en en een klein stukje van de 4e pagina van deze samenvatting bestaat uit een samenvatting van de 3 paragrafen (gemiddeld 1 pagina per paragraaf). De laatste 4 pagina...
Geschiedenis
Historische context Verlichtingsideeën en de democratische revoluties (1650 –
1848)
§1 De Verlichting (1650 – 1789)
Opkomst van de Verlichting
- 17e eeuw: veel wetenschappelijke ontdekkingen à wetenschappelijke revolutie.
Empirisme: nieuwe inzichten door zintuiglijke waarneming.
Rationalisme: logisch en verstandelijk redeneren leidt tot zuivere kennis.
- Nieuwe kritische, wetenschappelijke houding à Verlichting (1650): periode waarin
denkers allerlei aspecten van samenleving ter discussie stelden.
- Verlichte denkers optimistisch: geloofden o.a. dat mens samenleving echt kon
verbeteren à vooruitgangsgedachte
Godsdienst
- Veel verlichte denkers hingen mechanistisch wereldbeeld aan: idee dat wereld na
Gods schepping zelfstandig functioneert volgens natuurwetten.
- Spinoza stelde dat goddelijke alleen wordt geopenbaard in natuur zelf, niet via
menselijke openbaringen (zoals Bijbel).
- Machthebbers vonden deze ideeën gevaarlijk: orde in samenleving zou worden
ondermijnd.
- Voltaire betwijfelde of ongeletterde mensen wel in staat waren tot kritisch denken.
- Meeste verlichte denkers twijfelden niet aan bestaan van God, maar aan orthodoxie
(vasthouden aan Bijbel als enige bron van kennis) en rol van geestelijkheid.
- Veel verlichte denkers pleitten voor religieuze tolerantie en dachten na over
scheiding kerk en staat.
Maatschappij en politiek
- Bekritisering standensamenleving: adel en geestelijkheid zouden niet meer rechten
hebben dan anderen.
- Natuurrecht uitgangspunt: alle mensen hebben van nature bepaalde rechten, zoals
recht op vrijheid, leven en bezit.
- Eind 18e eeuw: radicale denkers eisen volledige ongelijkheid voor derde stand,
vrouwen, slaven en religieuze minderheden.
- Kant was juist beducht voor radicalisme: volgens hem kon het leiden tot intolerantie
jegens andersdenkenden.
- Verlichting tegelijk met absolutisme: vorsten streefden absolute macht na en
breidden hun macht op politiek, economisch, militair en religieus gebied uit.
- FR: droit divin (goddelijk recht).
- ENG: parlement sterker dan in FR. Locke: burgerrechten konden ook in monarchie
gewaarborgd à recht op verzet.
- Rousseau: radicaler à volkssoevereiniteit.
- Rousseau en Locke: sociaal contract.
- Verlicht absolutisme: vorsten omarmen verlichte ideeën. Rationele argumenten: land
kon het best bestuurd worden door vorst die algemeen belang vooropstelde.
Nieuwe politieke cultuur
- Groeiende groep burgers las tijdschriften en namen deel aan publieke debat in
salons.
- Onstaan publieke opinie à bestuurders moeten hier rekening mee houden.
, - Censuur kan verspreiding van verlichte ideeën niet tegengaan.
§2 De Franse Revolutie (1789 – 1815)
Aanleiding Franse Revolutie
- 1789: Franse schatkist leeg.
- Koning Lodewijk roept Staten-Generaal bij elkaar à zocht steun voor nieuwe
belastingmaatregelen.
- Afgevaardigden konden cahiers de doléances (klachten van volk) voorleggenen
hoopten op maatschappelijke veranderingen (nog niet standensamenleving
vernietigen).
- Mei-juni 1789: revolutionaire stemming bij deel van afgevaardigden à verzetten tegen
macht adel en geestelijkheid à revolutie.
Oorzaken Franse Revolutie
1. Schuldenlast eind 18e eeuw.
Tijdens absolutie monarchie dure oorlogen.
Eind 1780: misoogsten.
Belastingen konden niet omhoog, dus schulden verdwenen niet.
2. Groeiende ontevredenheid burgers 3e stand over oneerlijke lastenverdeling.
Rijke burgers wilden alleen meer belasting betalen als ze meer inspraak kregen.
Armste burgers konden niet nog meer belast worden.
Boeren wilden restant feodale stelsel afschaffen, zoals privileges die adel en
geestelijkheid nog steeds hadden.
3. Verspreiding verlichte ideeën.
Ontstaan publiek debat over onvermogen van koning om problemen op te lossen
(ondanks censuur).
Burgers en afgevaardigden gebruikten denkbeelden van o.a. Rousseau en
Montesquieu.
Democratisering (fase 1, 1789 – 1792)
- Juni 1789: mislukking standenvergadering à afgevaardigden stelden eigen
wetgevende vergadering in à erkend door koning.
- Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger: garantie gelijke rechten, recht
op invloed uitoefenen, gelijke verdeling belasting, bron van macht bij koning in ‘natie’.
- Verklaring rekende af met standensamenleving en absolutisme.
- Later: wettelijk geregeld à bijv. de wet-Le Chapelier.
- 1791: nieuwe grondwet à wetgevende macht bij parlement (gekozen door
welgestelde burgers).
- Koning uitvoerende macht en vetorecht.
FR: constitutionele monarchie.
Radicalisering: de Terreur (fase 2, 1792 – 1794)
- Grondwet leidde niet tot stabiel bestuur.
- 1792: verliezen in oorlog, hoge prijzen en vluchtpoging Louis XVI à arrestatie koning
+ uitroeping republiek à 1793: ‘burger Capet’ onthoofd.
- Nieuwe volksvertegenwoordiging à verschillende politieke groepen:
Radicale jakobijnen: wilden hun macht vergroten, schortten verkiezingen op,
braken ancien régime (oude bestuur), tegenstanders vervolgd.
Minder radicale girondijnen à verliezen van jakobijnen.
Directoire (fase 3, 1795 – 1799)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper famkeoortwijn. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
