Samenvatting artikelen Recht & Psychologie
Hervonden Herinneringen – Wessel et al.
Hervonden herinneringen gaan over ingrijpende ervaringen met een belangrijke persoonlijke
betekenis. Men ervaart ze als authentieke en betrouwbare herinneringen waar men gedurende
langere tijd geen weet van heeft gehad, maar waar men zich weer geheel of gedeeltelijk van bewust
is geworden.
Herkomst hervonden herinneringen heftig debat in jaren 90, de ‘memory wars’
- Klinisch georiënteerde auteurs en hulpverleners betoogden dat mensen zich helemaal niks
meer herinneren van traumatische ervaringen (verdringing en dissociatie). Pas als iemand
het psychologisch gezien zou kunnen verdragen, zouden misbruikherinneringen weer
langzaamaan toegankelijk worden.
- Experimenteel psychologen beargumenteerden dat herinneringen aan trauma’s juist
resistent zijn tegen vergeten en goed beklijven in het geheugen. Pseudoherinneringen, die
met behulp van suggestieve therapeutische technieken zoals hypnose werden gecreëerd.
Hervonden herinneringen als posttraumatisch fenomeen:
- Verdringing:
o Verleidingstheorie Freud verdringen naar het verbannen van bedreigende
herinneringen naar het onderbewustzijn om psychologische pijn te vermijden.
o Holmes: gaat om selectief vergeten van de gebeurtenissen die te pijnlijk zijn om te
verdragen, verdringen vindt automatisch en onopzettelijk plaats, en de
herinneringen in het onderbewuste blijven intact.
o De aanwezigheid van deze herinneringen kan af te lezen zijn uit gedrag of uit
psychopathologie de traumatische ervaring moet er toch op een of andere manier
uit.
o Verdringen (repression) wordt vaak verward met onderdrukking (suppression)
onderdrukking is actief, opzettelijk en bewust
o Vermijden van gedachten of herinneringen is veelvoorkomend symptoom van
psychopathologie (zoals PTSS) je iets niet willen herinneren is iets heel anders dan
niet kunnen herinneren
- Dissociatie als symptoom:
o In tegenstelling tot verdringen wordt de term dissociatie niet alleen gebruikt om er
een verdedigingsmechanisme mee aan te duiden. Verwijst naar cluster van
symptomen.
o In DSM-5: dissociatieve symptomen breed gedefinieerd als verstoorde integratie van
bewustzijn, geheugen, identiteit, emotie, waarneming, lichaamsbeeld, controle over
motoriek en gedrag.
o Dissociatieve verschijnselen als stressreacties die dienen om emoties te reguleren
o Derealisatie, depersonalisatie, dissociatieve amnesie
o Functie: ze dienen om aan het beleven en herbeleven van het trauma te ontsnappen
- Dissociatie als verklaring:
o Structurele Dissociatie Theorie (SDT) traumatische herinneringen worden
afgesplitst en ondergebracht in een apart deel van de persoonlijkheid – het
emotionele deel (EP). Herinneringen uit dagelijks leven worden afgehandeld door
schijnbaar normaal persoonlijkheidsdeel (ANP). De traumatische herinneringen zijn
, niet toegankelijk voor de ANP. Triggers geassocieerd met traumatische situatie
kunnen EP activeren, als EP actief is, is ANP niet toegankelijk. ANP en EP staan
wisselend op de voorgrond.
Past goed als verklaring voor Dissociatieve Identiteitsstoornis (DIS)
Bij eenmalig trauma treedt primaire structurele dissociatie op en wordt
persoonlijkheid gesplitst in slechts één EP en één ANP.
Overeenkomsten verdringen en structurele dissociatie:
- Beide zorgen voor dat pijnlijke herinneringen op enig moment niet toegankelijk zijn voor
bewustzijn.
- Traumatische herinneringen vertalen zich naar sensorische gewaarwordingen of gedrag.
- EP herinneringen kunnen ook misinterpretaties en fantasie bevatten.
- Behandeling moet erop gericht zijn de traumatische herinneringen toegankelijk te maken,
zodat zij verwerkt kunnen worden.
Hervonden herinneringen als sociocognitief fenomeen:
- Experimenteel psychologen: hervonden herinneringen konden ook met ‘gewone’
geheugenprocessen worden verklaard (verdringing en structurele dissociatie zijn namelijk
hypothetische constructen die kunnen worden afgeleid uit hun resultaat), vergeten kan
meerdere oorzaken hebben.
- Infantiele amnesie: het geheugen moet zich ontwikkelen en kan ervaringen, zeker bij jonge
kinderen, slechts een beperkte tijd vasthouden. Het autobiografisch geheugen ontwikkelt
zich geleidelijk. (pas na 7e jaar vergelijkbaar met volwassenen)
- Om een ervaring goed in geheugen op te slaan, zijn diverse zaken van belang: betekenis
geven (hoe meer begrip, hoe meer koppeling aan feitenkennis en hoe groter de kans op
herinneren), kans op later herinneren is groter als de ervaring weer regelmatig uit geheugen
is opgehaald.
- Statistisch verband tussen rapporteren van een trauma en dissociatie kan worden verklaard
door gemeenschappelijke factoren, zoals een verhoogde neiging tot fantaseren en slechts in
staat zijn om de aandacht te focussen.
- Voor de sterke vorm van dissociatie die zou uitmonden in het ontstaan van verschillende
alters, bestaat een alternatieve verklaring: niet een trauma maar sociale leerprocessen liggen
daaraan ten grondslag. Therapeutische technieken en maatschappelijke invloeden zijn ervoor
verantwoordelijk dat patiënten zich als iemand met DIS gaan gedragen.
Pseudoherinneringen door implantatie: worden in therapie gevormd
- Scoringssysteem pseudoherinneringen: 3 belangrijke kenmerken
o Mate waarin proefpersonen geloofden dat de gefingeerde gebeurtenis had
plaatsgevonden
o Mate waarin beschrijvingen nieuwe elementen bevatten die niet door de
experimentele context waren gesuggereerd
o Mate waarin sensorisch/perceptuele informatie in de beschrijvingen voorkwam
- Verklaring voor ontstaan geïmplanteerde pseudoherinneringen ligt in bronverwarring
bron van pseudoherinnering wordt ten onrechte toegeschreven aan het eerder meegemaakt
hebben van een gebeurtenis in plaats van aan een eerdere mentale ervaring, zoals het zich
voorstellen van de situatie.
, - Mate waarin de betrokkene het aannemelijk vindt dat iets gebeurd is, is van belang als het
zoeken iets oplevert, moet worden besloten of het inderdaad een geschikte kandidaat-
herinnering is (hangt oa af van mentale ervaring).
- De technieken in implantatiestudies zijn erop gericht een gefingeerde situatie aannemelijk te
maken.
Hoe therapeutische technieken pseudoherinneringen kunnen uitlokken:
- Om het ontstaan te begrijpen van pseudoherinneringen aan extremere situaties dan in
laboratoriumstudies kunnen worden uitgelokt, zijn gevalsbeschrijvingen van herroepers
behulpzaam (herroepers zijn mensen die eerder geloofden dat hun hervonden herinneringen
op ware gebeurtenissen gebaseerd waren, maar die uiteindelijk hebben geconcludeerd dat
het pseudoherinneringen waren.
- Therapeutische technieken die kans op pseudoherinneringen vergroten, maken gebruik van
imaginatie en suggestie (lang proces in een context die het steeds plausibeler maakt dat er
iets moest zijn gebeurd)
o Groepsproces en sociaal isolement
o Houding therapeut
Spontaan hervonden herinneringen:
- Gepaard met gevoel van schok
- Duidelijke aanleiding die kenmerken vertoonde die overeenkwamen met de misbruiksituatie
- Spontaan hervinden van eerder vergeten herinneringen derde interpretatie in het
hervonden herinnerings-debat
- Kan worden begrepen vanuit basale geheugenmechanismen de mate waarin de
herinnering zoals die is opgeslagen en de beschikbare ophaalaanwijzingen in de omgeving
overlappen. De interpretatie tijdens het meemaken van een gebeurtenis bepaalt hoe die
gebeurtenis vervolgens in het geheugen terechtkomt (bijv. misbruikt als kind, maar niet
doorhebben dat dat misbruik was, op latere leeftijd dit wel doorhebben en het als schokkend
ervaren).
- Kan ook zijn dat persoon lang niet aan een ervaring heeft gedacht, omdat zij de juiste
ophaalaanwijzingen niet tegenkwam.
- Forgot-it-all-along-effect: mensen die al eerder over hun vergeten herinneringen hadden
gesproken maar dit vervolgens weer vergeten zijn.
Het beoordelen van de authenticiteit van hervonden herinneringen in de hedendaagse juridische
praktijk:
- Kenmerken hervonden herinneringen leveren weinig aanknopingspunten op voor het
beoordelen van de authenticiteit van die herinnering pseudoherinneringen kunnen even
levendig zijn en als een herinnering aanvoelen, maar het omgekeerde kan ook plaatsvinden
- Het blijkt moeilijk om hervonden herinneringservaringen betrouwbaar in categorieën in te
delen. er bestaan namelijk buiten de context van een therapie ook andere suggestieve
invloeden en ook kunnen herinneringen spontaan opduiken zonder suggestieve invloeden
- De authenticiteit moet in elk geval onderzocht worden in strafrechtelijke context
Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ) = multidisciplinaire groep
o Wordt in vroeg stadium geconsulteerd om te voorkomen dat verdachte wordt
aangehouden op grond van onjuiste beschuldigingen
o Geeft advies aan OvJ