16 november 1776; het kleine Nederlandse eiland Sint-Eustatius schrijft geschiedenis.
Andrew Doria gaat voor anker, een kleine tweemaster uit Philadelphia. Bijzonder: het schip
was onderdeel van de kleine marine van de dertien Noord-Amerikaanse koloniën die tegen
het machtige Engeland in opstand kwamen. Het schip was gekomen om militaire goederen
op te halen en een afschrift van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring te brengen. Er
was twijfel of het schip zijn groet beantwoord moest worden; maar besluit het wel te doen.
Voor de eerste maal in de geschiedenis erkende daarmee een vertegenwoordiger van een
vreemde mogendheid de Amerikaanse vlag; en daarmee haar onafhankelijkheid.
De Republiek was al eerder met de Amerikaanse revolutie geconfronteerd. Oktober 1175,
Engeland doet het verzoek om mannen te sturen voor de strijd. Stadhouder Willem V wil
eigenlijk wel, maar de patriotten zorgen ervoor dat het niet lukt. Een belangrijke
tegenstander: Joan Derk van der Capellen tot den Pol. In kringen van Nederlandse patriotten
was de sympathie voor de Amerikaanse revolutie groot. De Amerikanen kregen vanuit Sint-
Eustatius grote hoeveelheden militaire goederen. De nauwelijks verhulde Nederlandse steun
voor de Amerikaanse revolutie werd uiteindelijk door Engeland niet meer getolereerd. Eind
1780 verklaarde het de Republiek de oorlog; de Vierde Engelse oorlog. De Nederlandse
sympathie bleef bestaan voor Amerika. Amerika wil graag geld lenen, maar Amsterdamse
bankiers bleven huiverig om dit te doen. Pas als de Engelsen een nederlaag hebben bij
Yorktown (1781) stemmen ze in. Op 8 oktober 1782 sluiten Nederland en de VS het Traktaat
van Vriendschap en Commercie, waarin beide landen elkaar de status van meest
begunstigde natie toekenden en beloofden ‘een vaste, onverbrekelijke, en Universele rede
en oprechte Vriendschap’ tussen elkaar te handhaven.
De opkomst van Engeland
De Amerikaanse revolutie zou wereldwijde consequenties hebben. Het zou het begin blijken
te zijn van een serie van politieke omwentelingen waarin oude rijken en feodale
samenlevingen ten onder zouden gaan en ideeën over rechten van de mens en democratie
uiteindelijk gemeengoed zouden worden. Ander hoogtepunt: Franse Revolutie. De politieke
revoluties van de decennia rond 1800 hingen op hun beurt weer samen met de grote
Europese culturele en intellectuele revolutie: de Verlichting. Dogmatisch autoriteitsgeloof
werd vervangen door een nieuwsgierig rationalisme. Dit leidde tot systematische verkenning
van de wereld. De Verlichting zorgde voor het idee dat er in Europa sprake was van een
vooruitgang veroorzaakt door rationeel denken over onder meer economie en samenleving,
daar waar andere delen van de wereld zich kenmerkten door stilstand.
Het westerse vooruitgangsgeloof, het verlichtingsdenken en de wetenschappelijke revolutie
waren elementen die het mede mogelijk maakten dat ook de westerse economie zich in de
negentiende eeuw fundamenteel anders kon ontwikkelen dan de meeste economieën elders
op de wereld. De Europeanen hadden tot dusver weinig weten te verkopen aan de Aziaten.
Na de Industriële Revolutie was de situatie anders. Europese textielindustrie kon haar
producten goedkoop kwijt in Azië. Vanaf ca. 1800 is er de great divergence; het uiteengaan
van de economische ontwikkeling van enerzijds de westerse wereld en anderzijds vrijwel
geheel Azië en Afrika. De economieën van Azië en Afrika zouden voorlopig zonder groei
achterblijven. Europa werd daarbij niet alleen het industriële hart, maar ook het financiële
centrum van de wereld.
Waarom in Europa deze economische ontwikkeling met zijn verrijkende gevolgen? Veel
factoren hebben een rol gespeeld. De afwezigheid van een allesbeheersend imperium
maakte concurrentie tussen landen mogelijk. Macht van staten was beperkt en stond
particulier initiatief niet in de weg. Voedsel en grondstoffen waren in Europa voorhanden. We
, hadden veel steenkool. Zonder de verlichting en de culturele ontwikkeling had het echter niet
gelukt.
Er was ook een geopolitieke revolutie plaats die Engeland de onbedreigde grootmacht van
de wereld zou maken. De zevenjarige oorlog maakt een einde aan de positie van Frankrijk
als sterkste mogendheid op het Europese continent. Andere rijken moeten ook een stap
terugdoen. Zo leek de revolutie van de VS Engeland eerst een klap te geven, maar in
werkelijk zouden de Engelsen het verlies snel te boven komen. Engeland wist tijdens de
strijd zijn positie in de koloniale wereld verder te versterken. In Azië te koste van de VOC.
Nadat de Republiek in 1780 in oorlog met Engeland was, kreeg de VOC het sowieso zwaar.
Veel goederen en schepen vielen in Engelse handen, de inkomsten droogde op en er
kwamen veel schulden. De leiding van de VOC moest aankloppen bij de Staten-Generaal
voor geld. Omdat men de VOC belangrijk vond gaven ze hen leningen. Het veranderde
echter niks aan de situatie. Nederlandse bezittingen warden door de Engelsen veroverd. Bij
de Vrede van Parijs, 1784, moest de VOC haar monopolypositie in de Indische archipel
opgeven, waardoor de Britse kooplieden zich op de specerijenhandel storten.
De neergang van de VOC was echter al voor de vierde Engelse Oorlog begonnen. Mede
omdat er in de Aziatische handel een aantal structurele veranderingen waren doorgevoerd.
De Engelse Eeast India Company had hiervan weten te profiteren, de Engelse particuliere
handelaren namen een belangrijk deel van de intra Aziatische handel voor hun rekening. De
EIC kon zich concentreren op de handel tussen Azië en Europa en relatief klein en efficiënt
blijven. NL had het nakijken. Hierbij hielpen de ondoorzichtige bedrijfsvoering in Nederland
en de corruptie van compagniesdienaren in Azië niet mee. Daarnaast; de VOC was een
soevereine macht geworden in Azië, met alle uitgaven voor het in stand houden van een
ambtelijk en militair apparaat zorgde ervoor dat de bedrijfsresultaten steeds meer onder druk
kwamen te staan. 1794; het tekort is zo hoog at de hoop is gericht op de schepen die vanuit
Azië naar Nederland onderweg zijn. Zover zou het echter niet komen. De politieke
ontwikkelingen in ruopa maakte een einde aan de compagnie. Frankrijk trok de Republiek
binnen en veroverde het gebied. Willem V vlucht naar Engeland. De Bataafse Republiek was
een feit.
De VOC moest haar directe verbinding met Indië verbreken. De schepen die zouden komen
werden op door Engelsen veroverd of moesten zich verstoppen. Het bedrijf viel niet meer te
redden. De patriotten veranderen het bestuur, om daarmee een einde te maken aan de
heren XVII. Met de ondergang van de VOC was de belangrijkste koloniale concurrent van
Engeland in Azië verdwenen. De Engelse macht werd nu alleen nog bedreigt door Frankrijk,
met Napoleon aan de macht. Engeland bleek op zee echter sterke te zijn. Hierdoor was er
omstreeks 1800 slechts één mogendheid die de toekomst van de Nederlandse overzeese
ambities zou bepalen: Engeland.
Revolutionaire denkbeelden
Zelfs in een relatief rustig deel van het revolutionaire Europa, Bataafse Republiek, werden
democratische hervormingen doorgevoerd. Daarbij werd het Nederlandse koloniale bezit niet
vergeten. Men probeerde voorzichtig het e.e.a. te formuleren t.a.v. het beheer van de
koloniën. Ze wilde daar hetzelfde bestuur als in de Republiek. Dat zou niet lukken. De enige
drijfveer om de bezittingen in Azië te behouden was de grote economische voordelen.
Politieke idealen en nationale belangen komen nu eenmaal niet altijd overeen. Op Java, het
centrum van de Nederlandse activiteiten in Zuidoost-Azië, bleef voorlopig alles hetzelfde. De
Engelse invloed in het gebied neemt toe.
Er kwam een gedachte op in de Republiek dat Javanen de vrijheid moest worden gegeven
zelf te bepalen wat zij verbouwden en at het koloniale bestuur vooral rechtvaardig moest zijn
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Robin2306. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
