Samenvatting Handboek Rehabilitatie voor zorg en welzijn
H OOFDSTUK 1. R EHABILITATIE EN HERSTEL
1.1 INLEIDING
Twee betekenissen rehabilitatie:
1. ‘eerherstel’: belangrijk omdat de wensen, behoeften en inzichten van mensen met ernstige
langdurige beperkingen en participatieproblemen lange tijd niet gehoord werden.
➔ Rehabilitatietechnieken kunnen hen helpen om hun eigen geluid te laten horen, en kunnen de
omgeving helpen om zich accepterend en faciliterend op te stellen.
2. ‘revalidatie’: belangrijk omdat een leven met een ernstige langdurige beperking of
participatieprobleem zeker niet betekent dat dit geen zinvol leven meer zou kunnen zijn.
➔ Rehabilitatietechnieken kunnen mensen ondersteunen om hun sterke kanten en capaciteiten
verder te ontwikkelen en te benutten.
ICF: International Classification of Functioning, Disability and Health (van de WHO).
Met beperkingen en participatieproblemen doelt de ICF op beperkingen in het verrichten van
activiteiten en op beperkingen in het deelnemen aan de samenleving.
Het geheel van stoornis, activiteiten en participatie wordt in de ICF aangeduid met het woord
‘functioneren’.
Rehabilitatie is met name gericht op het maatschappelijk herstel van mensen en operationaliseert
dat als het herstel van rolfunctioneren → verbeteren van zowel activiteiten als participatie.
1.2 DEFINITIES
1.2.1 Rehabilitatie
Missie van de individuele Rehabilitatiebenadering:
“Mensen met ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen helpen beter te
functioneren zodat ze met succes en tevredenheid kunnen wonen, werken, leren en sociale
contacten hebben in de omgeving van eigen keuze, met zo min mogelijk professionele hulp.”
Uit deze missie komt de definitie van rehabilitatie als hulpverlenersinterventie voort (wordt in dit
boek als uitgangspunt genomen):
“Rehabilitatie is mensen met ernstige langdurige beperkingen en participatieproblemen
ondersteunen bij het verkennen, kiezen, verkrijgen en behouden van hun activiteiten- en
participatiedoelen.”
➔ De 4 fasen van doelverwerkelijking (verkennen, kiezen, verkrijgen en behouden) en de eigen
doelen van mensen staan centraal.
➔ Participatiedoelen hebben te maken met het vervullen van rollen; activiteitendoelen hebben te
maken met het weer kunnen verrichten van bepaalde activiteiten.
➔ Rehabilitatie richt zich op de mogelijkheden van de persoon met functioneringsproblemen, waar
andere hulpverleningsbenaderingen zich op de problemen richten.
Rehabilitatie helpt mensen bij het ontdekken van hun mogelijkheden om zo zelfstandig mogelijk als
burger aan de samenleving deel te nemen.
Rehabilitatie besteedt vooral aandacht aan het overwinnen van belemmeringen in het uitvoeren
van alledaagse taken en activiteiten en in het vervullen van maatschappelijke rollen.
➔ Het gaat dus niet om de behandeling van de stoornis of de opheffing van een maatschappelijke
wantoestand!!
,Rehabilitatie richt zich in de praktijk op:
• Wonen en zelfzorg
• Werken, dagbesteding en vrije tijd
• Opleiding en leren
• Sociale en familiecontacten
1.2.2 Herstel
Definitie van herstel:
“Een zeer persoonlijk en uniek proces waarin iemands opvattingen, waarden, gevoelens, doelen en
rollen veranderen. Het leidt tot een leven met meer voldoening, waarin hoop een plaats heeft en
men kan geven en nemen ondanks de beperkingen en participatieproblemen die met de aandoening
gepaard gaan. Herstel heeft te maken met het ontstaan van een nieuwe betekenis en zin in het
leven, terwijl men over de gevolgen van de aandoening heen groeit.”
Wanneer je aan herstellenden vraagt wat herstel voor hen betekent, geven ze antwoorden die in 4
aspecten kunnen worden samengevat:
1. Herstel van persoon of identiteit
▪ Herwinnen van zelfvertrouwen, van grenzen en van zingeving.
2. Herstel van gezondheid
3. Herstel van dagelijks functioneren (activiteiten)
▪ Gaat over dingen als op tijd uit bed komen, je kamer schoonmaken, de was doen of een
vriend opbellen.
4. Herstel van rollen (participatie)
▪ Bijvoorbeeld weer naar school gaan, aan het werk gaan, een ouder voor je kinderen zijn.
➔ Herstel van rollen en dagelijkse routines werken via rehabilitatie ook door in herstel van
persoonlijke identiteit en gezondheid.
➔ Verbeteringen van gezondheid of persoonlijke identiteit leiden vaak tot beter functioneren op
maatschappelijk gebied.
De herstellende zelf bepaald of hij zich hersteld voelt; dat kunnen anderen niet voor hem doen.
1.2.3 Herstelondersteuning en herstelondersteunende zorg
Herstelondersteuning vindt voor het grootste deel buiten de zorg plaats (familie, vrienden etc.).
Zodra deze ondersteuning vanuit de zorg wordt geboden → herstelondersteunende zorg.
Bij herstelondersteunende zorg is het belangrijk dat professionele hulp terughoudend wordt ingezet.
Omdat herstel bij voorkeur buiten de gezondheidszorg plaatsvindt, is het streven naar zo min
mogelijke professionele hulp een herstelondersteunende opstelling.
Rehabilitatie zorgt ervoor dat de cliënt de regie over zijn herstelproces zo veel mogelijk zelf in
handen heeft. Wanneer rehabilitatie goed wordt toegepast is het altijd een herstelondersteunende
vorm van zorg.
, 1.2.4 Verschillen tussen herstel en rehabilitatie
Rehabilitatie is een vorm van hulpverlening; herstel is een persoonlijk proces van de cliënt zelf.
Rehabilitatie Herstel
Hulpverleningsvorm Geen hulpverlening
Proces van cliënt en hulpverlener samen Proces van de cliënt
Gericht op eigen activiteiten- en Gericht op empowerment: weer macht krijgen
participatiedoelen inzake wonen, werken, leren over je ziekte, jezelf en je omstandigheden
en sociale contacten
Gericht op het herstel van activiteiten (dagelijks Gericht op wat de cliënt belangrijk vindt in zijn
functioneren) en participatie (rolfunctioneren) leven
1.3 DOELGROEP EN MAATSCHAPPELIJKE BETEKENIS VAN REHABILITATIE
Rehabilitatie is ontwikkeld ten behoeve van mensen met fysieke, zintuigelijke, verstandelijke en
psychische beperkingen, maar rehabilitatietechnieken kunnen min of meer onafhankelijk van de aard
van de ziekte of achterstandsituatie gebruikt worden.
Belangrijke nieuwe doelgroepen zijn ouderen en jongeren.
➔ Bij ouderen gaat het om het behouden van een zelfstadig leven zo lang als de oudere dat wenst
en zo lang het mogelijk is.
➔ Bij jongeren gaat het om het vinden van een levensinvulling en het verwerven van voldoende
zelfstandigheid ondanks een mogelijk gebrekkige thuissituatie of een emotionele en intellectuele
achterstand achterstand in een steeds complexere samenleving.
Mensen met beperkingen van welke aard dan ook zijn gebaat bij hoop op verbetering en bij
empowerment: macht over hun ziekte, zichzelf en hun omstandigheden.
De maatschappelijke betekenis van rehabilitatie ligt op dit vlak: de emancipatie van mensen met
beperkingen.
1.3.1 Omvang van de doelgroep
Hoewel de bestaande tellingen van mensen met chronische ziekten of beperkingen op fysiek,
verstandelijk en psychisch gebied niet zonder meer bij elkaar kunnen worden opgeteld, en ook niet
helemaal duidelijk is hoeveel mensen met beperkingen last hebben van participatieproblemen, staat
wel vast dat het gaat om een zeer groot aantal mensen.
1.3.2 De maatschappelijke betekenis van rehabilitatie
De samenleving dient een bijdrage te leveren aan het ondersteunen van mensen met beperkingen en
participatieproblemen, enerzijds door acceptatie en ontvankelijkheid en anderzijds door het zo veel
mogelijk uitbannen van stigma’s, discriminatie en uitsluiting.
Herstelprocessen gaan gepaard met een groei van empowerment en ervaringsdeskundigheid.
Empowerment is cruciaal bij herstel en rehabilitatie.
➔ Empowerment: het verkrijgen van zeggenschap over de eigen leefomgeving en hulpverlening +
het terugkrijgen van een zekere macht over de ziekte, het eigen functioneren en zelfbeeld.
➔ Ervaringsdeskundigheid: het verhaal van de eigen ervaringen delen met lotgenoten.
Ontwikkeling van ervaringsdeskundigheid is een krachtig onderdeel van empowerment en een
machtig middel tegen stigma’s en discriminatie.
