Tijd van de Jagers en boeren
Tijdvak 1: Jagers en Boeren. Tot circa 3000 v.Chr. Het tijdvak speelt zich af in de
prehistorie, letterlijk de “voorgeschiedenis”. Er bestaan geen geschreven bronnen
van deze periode. Het tijdvak eindigt in 3000 v.Chr. wanneer er in het Midden-
Oosten de eerste steden ontstaan. Met slechts ongeschreven bronnen bestuderen
archeologen de samenleving van jager-verzamelaars.Tot 10000 v.Chr. is weinig
bekend, rond 50000 v.Chr ging men meer voorwerpen maken, waaronder wapens,
werktuigen en kleding. Door het meer produceren van levens voorwerpen kon men
zich gaan verplaatsen. Dit gebeurde rond 45000 v.Chr in Europa. Jager-
verzamelaars leefden in groepen waarin mannen en vrouwen beide taken had.
Mannen zorgden bijvoorbeeld voor het eten d.m.v jagen. De groepen bestonden uit
hoogstens een tiental mensen. Ze leefden een Nomaden bestaan; ze trokken weg
wanneer de voedselvoorzieningen opraakten.
De zuid-europese jager-verzamelaars noemden men cromagnonmensen.
↑Aspect; De levenswijze van jager-verzamelaars.
Doordat men steeds meer voorwerpen maakten kwam er vooruitgang in het
verbouwen van bijvoorbeeld voedsel. Dit gebeurde in 10000 v.Chr. in Zuidwest-Azië
(Syrië, Irak) in de vruchtbare halvemaan. Het was voor het eerst dat men hun
voedsel ging verbouwen i.p.v. verzamelen (gerst, tarwe en erwten). Ook ontstond er
veeteelt. Wilde dieren werden getemd en vanaf 8000 v.Chr worden er schapen,
geiten en varkens gefokt. Vanaf 6000 v.Chr worden er runderen en vanaf 4000 v.Chr
paarden gefokt. Door het nomadenbestaan verspreidde de veeteelt zich over Zuid-
Europa rond 6500 v.Chr en bereikte de veeteelt Nederland rond 5300 v.Chr.
Wat waren de redenen waarom men van akkerbouw overging naar veeteelt?
1. Klimaatveranderingen (de IJstijd sloeg om in hete zomers en natte winters);
hierdoor groeiden wilde granen en peulvruchten in de vruchtbare halvemaan
overvloedig. In Europa werd het klimaat zachter en geschikter voor landbouw.
Men ontdekte dat ze granen konden zaaien en oogsten. (veredeling).
2. Afname van wilde dieren;De wilde dieren waarop de mannen jaagden namen
sterk in aantal af. Tegelijkertijd werden er in delen van de wereld dieren
getemd. Door veeteelt ontstond er meer vlees, en gaf het melk, wol en mest.
Vanaf 5000 v.Chr zette men dieren in om het land te bewerken (ploegen van
land). Hierdoor kon ook de zwaardere grondsoorten ingezet worden.
3. Bevolkingsgroei; Door de mogelijkheid om ook zwaarder land te bewerken
ontstond er meer voedselopbrengst. Hierdoor konden meer mensen gevoed
worden en nam de bevolking in aantal toe en daarmee ook de
bevolkingsdichtheid. Landbouw was nu nodig om de bevolking in leven te
houden, het was niet langer als aanvulling naast het jagen geschikt.
Door de technologische ontwikkeling van bijvoorbeeld de ploeg en veredeling namen
de opbrengsten steeds meer toe en hield de bevolkingsgroei aan.
,De agrarische- of landbouw samenleving was ontstaan. Deze ontwikkeling heet de
landbouwrevolutie. Deze duurde duizenden jaren, maar had zo’n grote impact op de
mensheid dat het gezien mag worden als een revolutie. Men ging namelijk van een
natuurwezen naar een cultuurwezen. (voedselverzamelaars naar voedsel
verbouwers)
Door het verbouwen van voedsel en het telen moesten boeren bij hun land blijven.
De nomade leefwijze veranderde in een sedentaire leefwijze.
Doordat men op vaste plekken verbleef kon men hun bezitten verzamelen en
behouden. Boeren maakten daarom potten en kruiken van klei, die ze zelfs rond
5000 v.Chr gingen versieren met aardewerk.
Men ging doden begraven en maakten graven zoals bijvoorbeeld de hunebedden in
Drenthe. (Zwerfstenen die op elkaar gestapeld werden d.m.v. hefbomen, touwen en
de kracht van runderen en mensen). Rond 3000 v.Chr werden ook andere stenen
kunstwerken gebouwd zoals de Stonehenge in Engeland (reden onbekend). Het lijkt
erop dat de boeren een religie ontwikkeld hadden.
↑Aspect: het ontstaan van de landbouw en de
landbouwsamenlevingen.
Het gebied tussen de twee rivieren de Eufraat en de Tigris zijn het voormalige
Mesopotamië, het gebied waar de Soemeriërs de eerste stad stichtten.
De eerste stedelijke beschaving ontstond in 3500 v.Chr. in Soemerië. Dorpen waren
uitgebreid tot steden met stadsmuren, tempels, bestuursgebouwen en pakhuizen.
De eerste steden vormden zich. De grootste was Uruk, die in 3000 v.Chr. al meer
dan 50000 inwoners had.
Waardoor ontstonden steden?
1. De landbouw leverde in de vruchtbare rivierdalen genoeg op. Hierdoor
kon een deel van de boeren vrijgesteld worden van het boerenleven,
ze konden een ander bestaan gaan opbouwen.
2. Door het boerenbestaan dat aan de vruchtbare rivierdalen geleefd
werd, moesten er samenwerkingen en organisaties gemaakt worden.
Het laten overstromen van de rivier om het land te bevloeien werd
gedaan door het bouwen van dammen, dijken en kanalen. Dit werd
gedaan door de boeren, die weer werden aangestuurd door
ambtenaren. Zij hielden toezicht en zorgden dat voedsel werd
opgeslagen.
Zo ontstond de landbouwstedelijke samenleving. Er waren opeens sociale
verschillen en er kwam echt bestuur. Steden werden geregeerd door bijvoorbeeld
koningen en samen met priesters, ambtenaren en militairen heersten zij over het
volk.Er waren ook economische belangen, in dit geval nijverheid en het handelen in
de stad en daarbuiten. (nijverheid is het bewerken en maken van goederen die
geruild kunnen worden). Mede door de samenleving werden er nieuwe uitvindingen
gedaan, zoals de productie van brons. Ze mengden koper met tin tot brons, wat
harder was en waardoor er betere wapens gemaakt konden worden. Daarnaast
werd het schrift uitgevonden omdat dit nodig was om de steden te organiseren.
,Ambtenaren onder andere, moesten leren schrijven om leveranties van boeren bij te
houden. Ze gebruikten hiervoor het spijkerschrift.
Vanaf 3000 v.Chr. vonden ook andere beschavingen schriften uit. Egypte
(hiërogliefen) > Feniciërs (medeklinkers hieruit) > grieken 750 v.Chr. (24 letters) >
romeinen (latijn vertalen) = hedendaagse schrift.
Door het schrift kon kennis en informatie beter verzameld en overgedragen worden.
Ook konden regels en wetten worden vastgelegd en werd de organisatie van
geletterde steden veel beter dan die van de ongeletterde.
Door het schrift kennen we meer van de geschiedenis, zo weten we ook hoe de
eerste godsdiensten in elkaar zaten. Godsdiensten waren polytheïstisch (meerdere
goden). Daarnaast hadden ze een mythologisch wereldbeeld, wat inhield dat de
wereld verklaard werd d.m.v goden. De koning had een speciale band met de goden
of soms was hij zelf gedeeltelijk god. Godsdiensten verklaarden de gebeurtenissen
in de wereld van toen, de regen, de opbrengst van het land zijn hier voorbeelden
van.
Aspect: Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Begrippenlijst:
● agrarisch; heeft te maken met landbouw
● archeologie; wetenschap die het verleden bestudeert aan de hand van
ongeschreven bronnen
● beschaving; denken en doen van een groep
● cultuur; denken en doen van een groep (synoniem voor beschaving)
● landbouwrevolutie; ingrijpende verandering waarbij mensen overgaan van
een samenleving van jager-verzamelaar naar een landbouwsamenleving
(synoniem voor agrarische revolutie)
● landbouwstedelijke samenleving; maatschappij waarin een klein deel van de
bevolking in steden met handel en nijverheid woont (synoniem voor agrarisch-
stedelijk of agrarisch-urbane-samenleving)
● mythe; verhaal waarin goden of andere bovennatuurlijke verschijnselen een
hoofdrol spelen
● nomaden: iemand zonder vaste woonplaats
● nijverheid; het maken en bewerken van goederen
● polytheïsme; godsdienst met veel goden
● prehistorie; eerste periode in de geschiedenis, die duurde tot de uitvinding
van het schrift in 3000 v.Chr (tijdvak jagers en boeren)
● samenleving van jager-verzamelaars; maatschappij van nomaden die leven
van wat ze vinden en vangen in de natuur
● stad; van het platteland afgescheiden plaats waar relatief veel mensen wonen
● sedentaire leefwijze; leven op een vaste woonplaats (antoniem van nomaden)
● tijd van jagers en boeren; eerste tijdvak, dat duurde tot omstreeks 3000 v.Chr.
, Tijd van Grieken en Romeinen
Tijdvak 2; tijd van Grieken en Romeinen. Deze begon rond 3000 v.Chr met het
ontstaan van het hiërogliefenschrift. Dit tijdvak, ook wel de klassieke oudheid
genoemd, eindigde in 500 n.Chr. Het west-romeinse rijk eindigde in 476 n.Chr, het
oost-romeinse keizerrijk bleef bestaan met Constantinopel als hoofdstad.
Griekenland is de bakermat van de westerse beschaving.De filosofie, kunst en
politiek van de Grieken zijn belangrijke grondslagen. De grieken hadden een
mythologisch denkbeeld maar dat veranderde in de 6de eeuw v.Chr. toen de
filosofen een rationeel-wetenschappelijke manier van denken introduceerden. In de
5de eeuw ontstonden andere takken van de wetenschap, denk aan wiskunde en
natuurkunde. Hippocrates werd de grondlegger van de medische wetenschap.
Belangrijke filosofen; Socrates, Plato en Aristoteles. Grieken leefden in een polis (mv
poleis) oftewel stadstaten.Ze waren verspreid, zoals langs de middellandse zee en
de zwarte zee (Griekenland was niet heel vruchtbaar). Elke polis had een eigen
bestuur, wetten en leger. Athene was de grootste stad. Stadstaten begonnen als een
monarchie > aristo- en oligarchie> soms tirannie. 507 v.Chr Athene werd de eerste
democratie.Burgers (mannen en van de stadstaat) hadden gelijke wetten en vrijheid
van meningsuiting. Filosofen moesten niets hebben van het rechtssysteem. alleen
de wijze mensen moesten de macht hebben, niet iedereen moest een besluit kunnen
nemen. in 388 v.Chr werd griekenland onderworpen aan Alexander de Grote, na
bijna 200 jaar lang democratie in Athene.Aspect; de ontwikkeling van
wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat.
Militaire prestaties stonden hoog in aanzien bij de romeinen. Ze voerden veel
oorlogen waarmee ze zich uitbreiden tot een wereldrijk. Het gevolg: verspreiding van
de grieks-romeinse cultuur. Rome werd gesticht in 753 v.Chr. door Romulus (onzin
verhaal, maar ze hadden geen zin om dit uit te zoeken dus lieten ze het maar zo.)
Het verhaal straalde ook virtutes uit; moedig en oorlogszuchtig!) Door hun virtutes
waren ze immers “het belangrijkste volk ter wereld geworden”. Rome begon als een
monarchie, in 500 v.Chr verjoegen ze de koning en werd het een republiek. (macht
in handen van het senaat ((300-600 rijkste familieleden)) die de vergadering
voerden). De uitbreiding startte in 350 v.Chr toen ze verschillende italiaanse steden
onderwierpen. vanaf 264 v.Chr begon de expansie buiten italië (oorlog met Carthago
((noord-afrika)) die starten wanneer de bevolking van syracuse ((sardinië dat bezet
was door carthago eveneens als het middellandse zeegebied)) om hulp vroeg.) Het
bouwen van een oorlogsvloot was noodzakelijk en carthage werd in 241 v.Chr
verslagen (264-241 v.chr carthaagse oorlog). Maar Hannibal (die met olifanten door
de alpen trok en zo naar Italië ging) starten in 218 v.Chr. de tweede Carthaagse
oorlog. Hij plunderde daarbij het platteland en won vele veldslagen. Carthago werd
toch verslagen in 201 v.Chr. Spanje werd een provincia.
In 149 v.Chr dreeg Carthago opnieuw op te bloeien en dus maakte de romeinen de
handelsstad met de grond gelijk. in 200 v.Chr begonnen de romeinen ook met het
