Samenvatting van sociale psychologie – 9e editie – Elliot Aronson, Timothy D.Wilson, Robin
M.akert en Samuel R. Sommers.
Sociale psychologie hoofdstuk 3 – sociale cognitie
3.1 – de sociale denker
Sociale cognitie is de manier hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld; het
selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken van sociale informatie om oordelen en
beslissingen te vormen
Onderscheid tussen automatische en gecontroleerde sociale cognitie.
3.2 – op de automatische piloot: denken zonder inspanning
Automatisch denken is het denken dat onbewust, onopzettelijk, onwillekeurig en zonder
inspanning zoals reflexen, impulsen en gewoonte gedrag; het opnemen van een nieuwe
situatie.
3.2.1 – automatisch denken met schema’s
Automatisch denken helpt ons nieuwe situaties te begrijpen, doordat we een verband
leggen met eerdere ervaringen. We gebruiken dus schema’s: mentale structuren
waarmee we onze kennis over de sociale wereld organiseren. Deze beïnvloeden de
informatie die we opmerken, waarover we nadenken en die we ons herinneren.
Schema’s over specifieke gebeurtenissen is een script, ofwel de beschrijving van hoe een
gebeurtenis verloopt.
Syndroom van Korakov: kunnen geen nieuwe herinneringen maken, hierdoor is
elke situatie nieuw.
Schema’s zijn belangrijk als we geconfronteerd worden met informatie die op
verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd. Hoe meer dubbelzinniger de
informatie, hoe meer we geneigd zijn lege plekken op te vullen met schema’s.
Toegankelijkheid is de mate waarin schema’s en concepten zich op de voorgrond van ons
bewustzijn bevinden, waardoor het waarschijnlijker is dat we ze gebruiken bij onze
oordelen over de sociale wereld.
Sommige schema’s blijven toegankelijk door eerdere ervaringen. Deze schema’s
zijn constant actief en gereed voor gebruik.
Schema’s kunnen tijdelijk toegankelijk zijn, omdat het gerelateerd is aan een doel
dat we op dat moment hebben.
Priming is het proces waarbij recente ervaringen de toegankelijkheid van een schema,
kenmerk of concept verhogen.
Vb: Het lezen van een boek over psychische stoornissen zorgt voor verhoging van
dit schema.
Het zorgt voor interpreteren op basis van wat er vooraf heeft plaatsgevonden.
Positieve priming zorgt voor positieve interpretatie en negatieve priming voor
negatieve interpretatie.
Een gedachte kan pas als primer gebruikt worden als die zowel toegankelijk als
toepasselijk is. Ook is het belang van ontvankelijkheid voor de invloed van de primer
gebleken. Priming beïnvloed niet allen oordeel, maar ook gedrag. Het gebeurt snel,
onwillekeurig en onbewust.
Perserveratie-effect is de bevinding dat de opvattingen die mensen over zichzelf en de
sociale wereld aanhouden ondanks dat er bewijzen van het tegendeel zijn. Onze
opvattingen kunnen dus vasthoudend zijn, zelfs als we dat niet willen en zonder dat we
bewust zijn van het gebrek aan logica.
Bestraffingseffect is de bevinding dat positieve opvattingen over de sociale wereld
waarvan bewezen wordt dat ze onjuist zijn, kunnen omslaan naar zeer negatieve
opvattingen.
1
, Samenvatting van sociale psychologie – 9e editie – Elliot Aronson, Timothy D.Wilson, Robin
M.akert en Samuel R. Sommers.
Selffulfilling prophecy is de situatie waarbij mensen:
1. Een verwachting hebben over hoe iemand is
2. Die van invloed is op hun gedrag tegenover de persoon
3. Waardoor die persoon zich consistent met deze verwachtingen gaat gedragen
4. En deze verwachting uitkomt
Pygmalioneffect is een positieve selffulfilling prophecy: als er positieve verwachtingen
zijn van mensen, gaan zij beter presteren.
Op grond van gender, etniciteit, familiegeschiedenis en sociale klasse kunnen in
gedachten tot verwachtingen leiden en omvormen tot selffulfilling prophecy’s.
3.2.2 – soorten automatisch denken
Er zijn verschillende soorten automatisch denken:
Automatisch doelen nastreven
Automatisch beslissen
Automatisch doelen nastreven
Bij sommige afwegingen kun je bewust een keuze maken, maar vaak maakt het
onbewuste deze voor ons. Voor een deel bepaalt het onbewuste deze voor ons. Voor een
deel bepaalt het onbewuste zich op de uitgangspunten die onlangs zijn geactiveerd of
geprimed. Doelen kunnen geactiveerd worden en mensen beïnvloeden zonder dat ze dat
weten.
Zeigarnikseffect is het fenomeen dat niet voltooide doelen het automatisch
denken blijven beheersen.
Automatisch beslissen
Te veel bewust nadenken over een keuze, staat een goede beslissing in de weg, en dat
soms een periode van afleiding helpt een goede keus te maken.
Dit helpt het meest wanneer de beslissing veel complexe informatie vraagt te
integreren. In dit geval is het onbewuste beter in staat de informatie door te
pitten en het beste alternatief te bederven.
Beste benadering is beide delen van ons verstand te gebruiken. Ook een nachtje erover
slapen helpt bij de oplossing.
3.2.3 – automatisch denken en metaforen
Het blijkt dat niet alleen toegankelijke en toepasselijke schema’s de oordelen en
beslissingen van een mensen beïnvloeden, maar ook fysieke reacties spelen hier een rol
in.
Onze geest is verbonden met ons lichaam en wanneer we aan iets of iemand denken,
doen we dat refererend aan de manier waarop ons lichaam reageert.
Metaforen over het lichaam en sociale oordelen, beïnvloeden ons oordeel en onze
beslissingen.
Een fysieke sensatie activeert een metafoor die van invloed was op het oordeel
over een totaal niet-gerelateerd onderwerp of mens.
3.2.4 – beoordelingsheuristieken
Aannames zijn efficiënt en leiden meestal tot goede beslissingen binnen redelijke tijd.
Beoordelingsheuristieken zijn mentale aannames die mensen gebruiken om snel en
efficiënt te kunnen oordelen. Deze zijn geen garantie dat onze gevolgtrekking over de
wereld correct zullen zijn, en ze zijn functioneel en praktisch.
Beschikbaarheidsheuristiek is de heuristiek die een oordeel baseert op het gemak
waarmee je je iets voor de geest kunt halen. Deze is niet per se typerend voor het hele
plaatje en gebruikt voor diagnoses en oordelen vormen.
2
, Samenvatting van sociale psychologie – 9e editie – Elliot Aronson, Timothy D.Wilson, Robin
M.akert en Samuel R. Sommers.
Representativiteitsheuristiek is de mentale aanname die we gebruiken om iets te
classificeren op grond van de mate waarin het lijkt op een karakteristiekgeval.
Informatie over de basisfrequentie is de informatie over de regelmaat waarmee
leden van verschillende categorieën in de populatie voorkomen. Mensen
concentreren zich te veel over de individuele kenmerken die ze waarnemen en te
weinig op de basisfrequentie. Er wordt dan meer gekeken naar de
representativiteit.
o Forer/barnum-effect: het geven van generieke feedback
Anker- en correctieheuristiek is de mentale aanname waarbij mensen een getal of
waarde als beginpunt gebruiken en vervolgens onvoldoende op dit ankerpunt corrigeren.
Beïnvloed worden door volkomen arbitraire ankerwaarden
Ankerwaarden kunnen ons beïnvloeden:
Door het bepalen van een beginpunt, halen we op selectieve wijze informatie die
daarmee in overeenstemming is uit het geheugen.
De beïnvloeding willen voorkomen door de ankerwaarde te corrigeren
o Het beginpunt blijft invloed uitoefenen, mensen corrigeren tot een waarde
die plausibel geacht wordt; te dichtbij begin van beginpunt.
De ankerwaarde vormt in sommige gevallen dus de primer die ertoe leidt dat bij
mensen getallen of mate opkomen die erop lijken.
o Invloed kan beperkt worden door het kennisniveau
o Ook als we ergen veel vanaf weten moet we op onze hoede blijven
3.3.1 – culturele determinanten van schema’s
Inhoud van schema’s wordt beïnvloed door de cultuur waarin we leven. Deze spelen ook
een belangrijke rol bij de wijze waarop cultuur invloed uitoefent. Vanuit de cultuur waarin
men opgroeit worden mentale structuren ingegeven die de manier waarop we de wereld
zijn interpreteren en begrijpen beïnvloeden.
3.3.2 – holistisch vs. analytisch denken
Analytische denkstijl is een manier van denken waarbij mensen zich richten op de
kenmerken van objecten zonder aandacht te schenken aan de context.
Gebruikelijk in de westerse wereld
Holistische denkstijl is een manier van denken waarbij mensen zich richten op het
geheel, met name de wijze waarop objecten zich tot elkaar verhouden.
Gebruikelijk in de oost-aziatische culturen
Het oosterse denken is gevormd door ideeën van confuncianisme, taoisme en
boeddhisme, waar onderlinge verbondenheid en de relativiteit van alle verschijnselen
worden benadrukt.
Westerse denken is gekoppeld aan de Griekse filosofische tradities, die zich bezig houden
met de wetten die over verschijnselen regeren, los van hun context.
Verschillen kunnen ook te maken hebben met de feitelijke verschillen in de omgeving.
Alle mensen ongeacht culturele achtergrond, zowel analytisch als holistisch kunnen
denken, maar dat de omgeving waarin mensen zich bevinden één van deze denkstijlen
zal activeren.
3.4 – gecontroleerde sociale cognitie
Gecontroleerd denken gebruiken we om grote doelstellingen en om problemen op te
lossen en plannen te maken voor de toekomst.
Gecontroleerd denken is het denken dat bewust, opzettelijk en uit vrije wil plaatsvindt en
dat inspanning vereist. Dit kan maar over één ding tegelijk. Automatisch denken heeft
echter veel meer invloed. Er is een debat ontstaan over het relatieve belang van beide
denktypen.
3
