Samenvatting Financiële Markten
De financiële functie: risicobeheer
Hoofdstuk 1: Risico en risicohouding in organisaties
1.1 Ondernemerschap en risico
Het nemen van risico is onlosmakelijk verbonden aan ondernemerschap. Als een ondernemer iets
inkoopt weet hij niet zeker of hij hetgeen ook weer kan verkopen. Hij loopt dus risico. Een
ondernemer zal proberen de risico’s zoveel mogelijk uit te bannen en er een zo hoog mogelijke
beloning voor willen ontvangen. De verhouding tussen risico en rendement moet dus
geoptimaliseerd worden. Risico moet niet worden overschat, maar ook zeker niet worden
onderschat. Er is vaak een spanning tussen opbrengstmaximalisatie en risicominimalisatie. De
kunst is om een juiste balans te vinden.
1.2 Soorten risico’s
De onzekerheid omtrent de uitkomst van een te nemen beslissing kunnen we risico noemen.
Wanneer er slechts een kleine kans is op een onzekere uitkomst, spreken we van een zuiver risico.
Als een risico zowel hoger als lager dan verwacht kan uitvallen, spreken we van een speculatief
risico. Op de beheersing van zuivere risico’s is traditioneel de verzekeringsgedachte van toepassing.
1.3 Risicoaversie
Er is een duidelijk afkeer tegen zuivere risico’s omdat ze alleen negatieve kunnen afwijken. Bij
speculatief risico is dit niet het geval. Echter is het zo dat er tegen elk soort risico wel een afkeer
is; een risicoaverse houding. Het gevolg hiervan is dat geldgevers meestal een premie verlangen
voor het aangaan van risico en dat geldnemers bereidt zijn een premie voor dit risico te betalen.
Een geldnemer kiest voor zekerheid omdat een mogelijke rentestijging enorme gevolgen kan
hebben terwijl een voordeel niet meer is dan een extra zakcentje. Er is dus sprake van asymmetrie
in de effecten van voor- en tegenvallers. We kunnen een verwachtingswaarde berekenen door
mogelijke uitkomsten te vermenigvuldigen met de kansen en vervolgens te sommeren.
In sommige situaties treedt er echter risico zoekend gedrag op. Wanneer iemand een beslissing
neem, staat hem een vermoedelijke uitkomst voor die beslissing voor ogen. Deze mogelijke
uitkomst wordt afgezet tegen mogelijke referentiepunten:
- aspiratieniveau: Wanneer de te bereiken uitkomst dit niveau overtreft is er sprake van succes,
anders van een mislukking.
- overlevingsniveau: Wanneer de te bereiken uitkomst lager is dan dit niveau, komt de continuïteit
in gevaar.
Bij een hoge winst maakt risico niet zoveel uit, er is toch genoeg geld. Bij kleine winst wil men al
het risico vermijden. Bij een verlies wil men juist risico nemen omdat dat het enige is waardoor
men nog kan overleven.
Interpretatie van het begrip verwachtingswaarde: Wanneer met heel vaak met een dobbelsteen
gooit, zal de gemiddelde uitkomst ongeveer 3,5 zijn.
De houding ten opzichte van risico hangt niet alleen af van de uitgangssituatie van de beslisser,
maar ook met de kansverdeling die ervaren wordt; bijv. bij een loterij, vaak is er hierbij sprake van
een scheve kansverdeling. Ook bij beleggingsinstrumenten kan dit zo zijn.
1.4 De plaats van risicomanagement in de onderneming
Risicomanagement is de laatste jaren hoger op de bestuursagenda gekomen. Aantal redenen:
1. Er hebben zich een aantal gebeurtenissen voorgedaan die hebben laten zien dat organisaties
zeer kwetsbaar zijn. Bijv. boekhoudschandalen.
2. Er heeft zich in een aantal landen een verscherping van de regelgeving op
risicomanagementgebied voorgedaan; Basel II: risicobeheersing banken. Sarbanes-Oxley-wet: van
toepassing op ondernemingen in de VS en regelt interne beheersingssystemen en rapportage.
, 1.5 Integraal risicomanagement en COSO
Integraal risicomanagement beoogt het identificeren en beheersen van risico’s een
standaardonderdeel van het besturen van een organisatie te laten zijn. Dit heeft een belangrijke
impuls gekregen door de publicatie van COSO: Committee of Sponsoring Organizations of the
Treadway Commission. Deze commissie is gevormd uit een aantal Amerikaanse
beroepsorganisaties. Volgens COSO:
1. Wordt risicomanagement als een proces beschouwd.
2. De gehele onderneming houdt zich met dit proces bezig
3. Risicomanagement is gerelateerd aan de organisatie.
Risicomanagement (COSO) heeft betrekking op:
1. Strategisch (hieronder vallen financiële risico’s)
2. Operationeel
3. Rapportage
4. Toezicht en regelgeving (compliance)
Onderdelen of fasen in het proces risicomanagement:
1. Interne omgeving
2. Vaststellen van doelen
3. Identificatie van gebeurtenissen
4. Risicobeoordeling
5. Vaststellen van een passende reactie
6. Beheersingsactiviteiten
7. Informatie en communicatie
8. Monitoring
1.6 Het inventariseren en analyseren van risico’s
Het vaststellen van strategische risico’s kan in veel gevallen niet anders dan kwalitatief
plaatsvinden. Bij operationele risico’s kan vaak een meer kwantitatieve methode worden gevolgd,
omdat een bedrijf al ervaring heeft op dat gebied, bijvoorbeeld ongeplande stilstanden van
machines of ziekteverzuim. Om risico’s te inventariseren kunnen de volgende bronnen worden
gebruikt:
1 historisch materiaal
2 observatie en onderzoek
3 scenarioanalyse
De analysefase houdt in dat de mogelijke gebeurtenissen die een risico vormen op twee aspecten
gewogen worden:
1 het effect
2 de waarschijnlijkheid
Deze combinatie vormt de basis voor het bepalen van een passende reactie. Gebeurtenissen met
een ernstig effect en een hoge waarschijnlijkheid zullen daarbij de eerste prioriteit krijgen.
R=KxE
Risico = Kansscore x Effectscore
Aan deze methode kan een kritieke grens worden verbonden. Elk effect met een score groter dan
een bepaald getal moet in behandeling worden genomen. Een voorbeeld is het ontstaan van een
grote brand, de kans is hierop heel klein maar het effect enorm. Iedereen binnen het bedrijf zal
daarom preventieve maatregelen moeten nemen.
De financiële functie: risicobeheer
Hoofdstuk 1: Risico en risicohouding in organisaties
1.1 Ondernemerschap en risico
Het nemen van risico is onlosmakelijk verbonden aan ondernemerschap. Als een ondernemer iets
inkoopt weet hij niet zeker of hij hetgeen ook weer kan verkopen. Hij loopt dus risico. Een
ondernemer zal proberen de risico’s zoveel mogelijk uit te bannen en er een zo hoog mogelijke
beloning voor willen ontvangen. De verhouding tussen risico en rendement moet dus
geoptimaliseerd worden. Risico moet niet worden overschat, maar ook zeker niet worden
onderschat. Er is vaak een spanning tussen opbrengstmaximalisatie en risicominimalisatie. De
kunst is om een juiste balans te vinden.
1.2 Soorten risico’s
De onzekerheid omtrent de uitkomst van een te nemen beslissing kunnen we risico noemen.
Wanneer er slechts een kleine kans is op een onzekere uitkomst, spreken we van een zuiver risico.
Als een risico zowel hoger als lager dan verwacht kan uitvallen, spreken we van een speculatief
risico. Op de beheersing van zuivere risico’s is traditioneel de verzekeringsgedachte van toepassing.
1.3 Risicoaversie
Er is een duidelijk afkeer tegen zuivere risico’s omdat ze alleen negatieve kunnen afwijken. Bij
speculatief risico is dit niet het geval. Echter is het zo dat er tegen elk soort risico wel een afkeer
is; een risicoaverse houding. Het gevolg hiervan is dat geldgevers meestal een premie verlangen
voor het aangaan van risico en dat geldnemers bereidt zijn een premie voor dit risico te betalen.
Een geldnemer kiest voor zekerheid omdat een mogelijke rentestijging enorme gevolgen kan
hebben terwijl een voordeel niet meer is dan een extra zakcentje. Er is dus sprake van asymmetrie
in de effecten van voor- en tegenvallers. We kunnen een verwachtingswaarde berekenen door
mogelijke uitkomsten te vermenigvuldigen met de kansen en vervolgens te sommeren.
In sommige situaties treedt er echter risico zoekend gedrag op. Wanneer iemand een beslissing
neem, staat hem een vermoedelijke uitkomst voor die beslissing voor ogen. Deze mogelijke
uitkomst wordt afgezet tegen mogelijke referentiepunten:
- aspiratieniveau: Wanneer de te bereiken uitkomst dit niveau overtreft is er sprake van succes,
anders van een mislukking.
- overlevingsniveau: Wanneer de te bereiken uitkomst lager is dan dit niveau, komt de continuïteit
in gevaar.
Bij een hoge winst maakt risico niet zoveel uit, er is toch genoeg geld. Bij kleine winst wil men al
het risico vermijden. Bij een verlies wil men juist risico nemen omdat dat het enige is waardoor
men nog kan overleven.
Interpretatie van het begrip verwachtingswaarde: Wanneer met heel vaak met een dobbelsteen
gooit, zal de gemiddelde uitkomst ongeveer 3,5 zijn.
De houding ten opzichte van risico hangt niet alleen af van de uitgangssituatie van de beslisser,
maar ook met de kansverdeling die ervaren wordt; bijv. bij een loterij, vaak is er hierbij sprake van
een scheve kansverdeling. Ook bij beleggingsinstrumenten kan dit zo zijn.
1.4 De plaats van risicomanagement in de onderneming
Risicomanagement is de laatste jaren hoger op de bestuursagenda gekomen. Aantal redenen:
1. Er hebben zich een aantal gebeurtenissen voorgedaan die hebben laten zien dat organisaties
zeer kwetsbaar zijn. Bijv. boekhoudschandalen.
2. Er heeft zich in een aantal landen een verscherping van de regelgeving op
risicomanagementgebied voorgedaan; Basel II: risicobeheersing banken. Sarbanes-Oxley-wet: van
toepassing op ondernemingen in de VS en regelt interne beheersingssystemen en rapportage.
, 1.5 Integraal risicomanagement en COSO
Integraal risicomanagement beoogt het identificeren en beheersen van risico’s een
standaardonderdeel van het besturen van een organisatie te laten zijn. Dit heeft een belangrijke
impuls gekregen door de publicatie van COSO: Committee of Sponsoring Organizations of the
Treadway Commission. Deze commissie is gevormd uit een aantal Amerikaanse
beroepsorganisaties. Volgens COSO:
1. Wordt risicomanagement als een proces beschouwd.
2. De gehele onderneming houdt zich met dit proces bezig
3. Risicomanagement is gerelateerd aan de organisatie.
Risicomanagement (COSO) heeft betrekking op:
1. Strategisch (hieronder vallen financiële risico’s)
2. Operationeel
3. Rapportage
4. Toezicht en regelgeving (compliance)
Onderdelen of fasen in het proces risicomanagement:
1. Interne omgeving
2. Vaststellen van doelen
3. Identificatie van gebeurtenissen
4. Risicobeoordeling
5. Vaststellen van een passende reactie
6. Beheersingsactiviteiten
7. Informatie en communicatie
8. Monitoring
1.6 Het inventariseren en analyseren van risico’s
Het vaststellen van strategische risico’s kan in veel gevallen niet anders dan kwalitatief
plaatsvinden. Bij operationele risico’s kan vaak een meer kwantitatieve methode worden gevolgd,
omdat een bedrijf al ervaring heeft op dat gebied, bijvoorbeeld ongeplande stilstanden van
machines of ziekteverzuim. Om risico’s te inventariseren kunnen de volgende bronnen worden
gebruikt:
1 historisch materiaal
2 observatie en onderzoek
3 scenarioanalyse
De analysefase houdt in dat de mogelijke gebeurtenissen die een risico vormen op twee aspecten
gewogen worden:
1 het effect
2 de waarschijnlijkheid
Deze combinatie vormt de basis voor het bepalen van een passende reactie. Gebeurtenissen met
een ernstig effect en een hoge waarschijnlijkheid zullen daarbij de eerste prioriteit krijgen.
R=KxE
Risico = Kansscore x Effectscore
Aan deze methode kan een kritieke grens worden verbonden. Elk effect met een score groter dan
een bepaald getal moet in behandeling worden genomen. Een voorbeeld is het ontstaan van een
grote brand, de kans is hierop heel klein maar het effect enorm. Iedereen binnen het bedrijf zal
daarom preventieve maatregelen moeten nemen.
