Samenvatting Methoden van rechtswetenschap
Alle hoorcolleges en werkcolleges + tentamen
december 2020
Vrije Universiteit Amsterdam
2020/2021
1
,Deze samenvatting behandelt alle hoor- en werkcolleges van het vak Methoden van
rechtswetenschap (R_MethR) aan de VU. Na elk hoorcollege staan ook de uitwerkingen van
de zelfstudievragen bij de werkcolleges. Let hierbij op dat er niet zozeer ‘goede’ antwoorden
zijn, omdat de werkcolleges meer zijn gericht op de discussie en het nadenken over de stof en
minder op een concreet juist antwoord. Tot slot zijn de opdracht van week 6 en het take home
tentamen van 14-17 december 2020 (inclusief antwoordmodel) opgenomen.
Inhoudsopgave
Hoorcollege 1: Methodologische reflectie en het methodendebat
Werkcollege 1: Methodendebat en onderzoeksvraag
Hoorcollege 2: Juridisch dogmatisch onderzoek
Werkcollege 2: Rechtsvinding in de Urgenda-zaak
Hoorcollege 3: Rechtsvergelijking
Werkcollege 3: Het beoordelen van rechtsvergelijkend onderzoek
Hoorcollege 4: Empirisch-juridisch onderzoek
Werkcollege 4: Empirisch-juridisch onderzoek in het verkeersrecht
Hoorcollege 5: Wetenschap en ethiek
Werkcollege 5: Het doen van aanbevelingen: de Wilders-zaak
Responsiecollege
2
,Hoorcollege 1: Methodologische reflectie en het methodendebat
Leerdoelen
Na afloop van dit college en na bestudering van de voorgeschreven literatuur is de student in
staat om:
• uit te leggen wat bedoeld wordt met methodologie en toe te lichten wat de gebruikelijke
methoden zijn binnen de rechtswetenschap;
• het belang van het methodendebat over de wetenschappelijkheid van rechts-
wetenschappelijk onderzoek te begrijpen;
Literatuur
C.J.J.M. Stolker, ‘“Ja, geleerd zijn jullie wel”. Over de status van de rechtswetenschap’, NJB
2003, p. 766- 778. (Canvas)
B.M.J. van Klink & L.M. Poort, ‘De normativiteit van de rechtswetenschap’, RM Themis 2013-
6, p. 258-278. (Canvas).
V.C. Geeraets & R. Maas, ‘Excuses belicht vanuit multidisciplinair perspectief’, NJB 2020, p.
2463-2472.
Wat is methodologie?
Een methode is een systematische manier van kennisvergaring. Waarom is een methode
belangrijk? Om een goede methodologische verantwoording te hebben in je scriptie, maar
methodologie is ook van belang voor het lezen van juridische stukken, van wetenschappelijke
stukken en van rapporten e.d. en daarbij is het heel belangrijk de juiste methodologische vragen
te kunnen stellen, omdat dat een soort kritische grondhouding geeft. Een andere stelling van de
docent is dat een keuze voor een methode structuur geeft aan je betoog. Bij het beantwoorden
van je methodologische vragen heb je al een soort skelet van wat je wil gaan vertellen.
Voorbeeld: verplichte excuses (Geeraets & Maas)
Dit onderwerp is onderdeel van een grotere discussie die de afgelopen jaren door veel mensen
gevoerd is en dat is de rol van excuses in het recht. We zijn zo langzamerhand in het recht tot
het inzicht gekomen dat het, bijvoorbeeld in het privaatrecht, niet alleen om financiële belangen
draait (de materiële kant van de zaak), maar dat de immateriële kant van de zaak misschien wel
net zo belangrijk is. En bij de immateriële kant zie je dat het zich altijd focust op excuses.
Waarom? Uit onderzoek blijkt dat het enorm belangrijk is voor mensen om excuses te krijgen.
Mensen waarderen het heel erg en het blijkt zelfs dat dat niet alleen voor een psychologisch
herstel belangrijk is, maar stel dat iemand een ongeval heeft en dat er fysiek problemen zijn,
dan blijkt dat die persoon na een excuses zich sneller oppakt dan wanneer hij geen excuses heeft
gekregen. En dat heeft een heel aantal wetenschappers in NL geïnspireerd om na te denken of
we die excuses niet beter kunnen faciliteren in het recht en één van de voorstellen daarbij is dat
mensen binnen het privaatrecht excuses zouden moeten kunnen vorderen. Dit is het meest
vergaande voorstel. De vraag die je kunt stellen, is of verplichte excuses een goed idee is. Wat
de docent wil laten zien, is dat je dat onderwerp vanuit veel verschillende disciplines kunt
benaderen. Hier gaan we er drie behandelen, namelijk de psychologie, juridisch en
rechtstheoretisch. Iedere keer kijken we naar wat de methode is en hoe we het gebruik van die
3
, methode kunnen verantwoorden. Je kan dit onderwerp ook vanuit andere disciplines benaderen,
zoals rechtsgeschiedenis, rechtssociologisch en rechtseconomisch etc. Maar daar gaan we hier
nu even niet op in.
Waarom beginnen we met de psychologie als disciplines? Allerlei wetenschappers hebben zich
door de psychologie laten inspireren. Die psychologische studies spelen een prominente rol in
deze discussie.
Psychologie
Stel dat je wil onderzoeken of slachtoffers of mensen in het algemeen prijs stellen op verplichte
excuses (gezien de oprechtheid daarvan), welke methode(s) zou je dan kunnen gebruiken om
dat te onderzoeken?
Waar je aan zou kunnen denken, is dat je interviews doet met slachtoffers. Je kan ook een
vignettenonderzoek doen. Dan leg je een bepaald scenario aan iemand voor, bijvoorbeeld dat
er iets is gebeurd en dat er vervolgens excuses wordt aangeboden, en dan stel je via een enquête
vragen aan mensen over wat mensen daarvan vinden. Je kunt daar ook mee spelen, bijvoorbeeld
dat je meerdere mensen net iets verschillende scenario’s voorlegt, bijvoorbeeld het ene scenario
waarin iemand gelijk zijn excuses aanbiedt en een tweede scenario waarin iemand anders tegen
die ander zegt van ‘hey, je moet nu wel je verontschuldigingen gaan aanbieden’, en dan is het
meer verplicht. En dan kan je kijken of het verschil in scenario’s effect heeft op het antwoord
dat mensen geven.
Wat ook een goede optie is, is dat je kijkt wat de resultaten van dat soort onderzoek zijn. Wat
voor soort onderzoek is er en wat zijn de resultaten daarvan? Dus dat je kijkt wat voor
onderzoeken psychologen hebben gedaan over excuses en wat hun bevindingen daarvan zijn.
Op dit punt is de docent het niet helemaal eens met wat Arno Akkermans en Gijs van Dijck
over dit onderwerp hebben geschreven. Dat is ook zijn vertrekpunt. Maar wij moeten daar ook
weer kritisch tegenover staan. Je kan tot de conclusie komen dat de docent wel een interessant
verhaal vertelt, maar dat Akkermans en Van Dijck toch gelijk hebben. Die twee zeggen: als je
naar empirisch onderzoek gaat kijken van psychologen, kom je tot een contra-intuïtieve
conclusie, namelijk dat oprechtheid helemaal niet zo belangrijk blijkt te zijn. En Van Dijck zegt
dat oprechtheid een zwak argument is en hij spreekt zelfs van een ‘sincerity myth’. Dus hij
noemt het een mythe dat excuses altijd oprecht moeten zijn om van waarde te kunnen zijn. Hij
zegt dat excuses, ook als ze door een rechter zijn opgelegd, nog steeds van veel waarde kunnen
zijn voor partijen. En als je naar de publicaties kijkt, zie je dat ze daarbij veel onderzoek
aanhalen. En 1 onderzoek dat in die discussie prominent naar voren komt, is een onderzoek van
Risen & Gilovich (2007). Die hebben een vignettenstudie gedaan en die hebben vignetten
opgesteld zoals net al genoemd. Dit was een soort laboratoriumonderzoek, waarbij telkens twee
mensen moesten samenwerken, maar die tweede persoon zat telkens op zijn telefoon en die
werkte niet goed samen. En aan het eind van het samenwerken kwam er een derde persoon en
die zei dan dat hij wel sorry moest zeggen en dan zegt die persoon ook sorry. En het andere
vignet komt die derde persoon er niet bij, maar biedt de vervelende persoon uit zichzelf zijn
verontschuldigingen aan. En dan hebben zij onderzocht of dat verschil maakte en zij kwamen
tot de conclusie dat het weinig verschil maakt of die excuses uit zichzelf kwam of dat het door
een derde persoon werd opgelegd. Als ze voor beide waardering hebben, zou je dus kunnen
denken of dat van belang kan zijn voor hoe we het recht inrichten.
Akkermans en Van Dijck doen dus een beroep op het onderzoek van Risen & Gilovich, maar
de vraag die je kunt stellen, is of het methodologisch verantwoord is wat ze doen. Want het is
4
