Talking the talk
Inleiding psycholinguïstiek
Hoofdstuk 1. Language
What is language?
Ten eerste is taal een systeem om te communiceren. Daarnaast is taal een systeem van woorden met
regels om ze te combineren tot zinnen. Alle woorden die wij kennen verwijzen naar een entiteit, een
object, gebeurtenis of actie en die slaan wij op in ons lexicon. Om zinnen te vormen zijn de woorden
onderhevig aan syntactische regels. Bovendien is de relatie tussen de betekenis en de klanken van
het woord arbitrair. Ten slotte zijn er veel verschillende soorten talen.
How has language changed?
Talen van dezelfde “taalfamilie” stammen vaak af van dezelfde taalwortels. Engels, Duits en
Nederlands bijvoorbeeld zijn alle drie Germaanse talen. Sommige lexicale woorden lijken in zo veel
talen op elkaar, dat het niet anders kan dan dat al die talen tot op een bepaald punt met elkaar
verbonden moesten zijn. Het is opvallend dat in een taal woorden als ‘paard’ en ‘schaap’ wel veel
overeenkomsten vertonen, maar worden als ‘palmboom’ niet. Dit betekent dat de oorspronkelijke
taal ontstaan moet zijn in een omgeving met paarden en schapen, maar zonder palmbomen. Op
basis van deze kenmerken kan een soort stamboom gecreëerd worden.
What are the issues in psycholinguistics?
Ten eerste is het de vraag of ons talig gedrag gedomineerd wordt door het gebruik van grammaticale
regels of door statistische regelmatigheden. Daarnaast is er het nature-nurturedebat: is onze talige
kennis aangeboren of aangeleerd? Ten derde stellen psycholinguïsten zich de vraag of het verwerken
van taal modulair is of interactief. In een modulair systeem kies je uit bestaande modules, maar je
kunt de inhoud van zo’n module niet veranderen. Als laatste kan de vraag worden gesteld of het
produceren en begrijpen van taal binnen een specifiek taalsysteem gebeurt of dat het een algemene
competentie is.
Hoofdstuk 2. Animals
How do animals communicate?
Een vorm van communicatie tussen dieren is het verspreiden van geuren. Mieren bijvoorbeeld
scheiden feromonen af wanneer ze andere mieren willen attenderen op zoiets als voedsel. Bijen
communiceren door middel van een “dans”. Zo laten ze andere bijen weten waar ze bloemen kunnen
vinden. Volgens Von Frisch geeft de richting van de angel informatie over de locatie van de nectar en
wat de stand van de zon is. Deze vormen van communicatie gaan enkel over voedsel, in het hier en
nu. We kunnen dus niet echt spreken van een taal.
What do monkeys communicate about?
1
,Primaten, zoals mensen, apen en gorilla’s, zijn erg sociaal, leven in groepen en hebben een sterke en
uitgebreide communicatie. Aapsoorten gebruiken communicatie vooral om het reilen en zeilen
binnen de groep te regelen en om die groep te beschermen voor aanvallen van buitenaf. De dieren
gebruiken gezichtsuitdrukkingen om hun gevoel aan te geven. Die gezichtsuitdrukkingen lijken veel
op die van ons als mens. Echter, ook bij apen geldt dat de communicatie alleen over het hier en nu
kan gaan en er zijn maar beperkte “gespreksonderwerpen”. Er is tevens geen grammatica in hun
“taal”.
Do whales and dolphins use language?
Hoewel er wel bepaalde vormen van communicatie zijn tussen dolfijnen onderling en walvissen
onderling, is er geen evidentie dat ze taal gebruiken in die zin dat ze capabel zijn om discrete
geluiden met arbitraire betekenissen te combineren tot woorden of zinnen met behulp van
grammaticale regels.
Can we teach language to animals?
Het is dus bekend dat dieren enkel kunnen communiceren over het hier en nu, dat er maar een
beperkt aantal onderwerpen zijn waar ze het over hebben en dat ze geen grammaticale regels
hebben om symbolen te combineren tot zinnen. Daarnaast zijn ze incapabel om over hun eigen
communicatie te discussiëren.
Can parrots talk?
Papegaai Alex (Pepperman) kende veel woorden, kon korte zinnen formuleren, kon een beetje tellen
en had een soort concept van “nul” (afwezig of verdwenen). Desalniettemin waren zijn linguïstische
mogelijkheden erg beperkt. Hij heeft nooit (veel) werkwoorden geleerd, en die zijn onmisbaar voor
een taal.
What about chimps?
Op basis van eerder studies kan gezegd worden dat chimpansees cognitief en taalkundig even
vaardig zijn als mensenkinderen van dezelfde leeftijd, totdat kinderen starten met spreken, zo rond
18 maanden. De reden voor het uitblijven van spraak bij chimpansees is het ontbreken van een goed
spraakorgaan. Bij mensen is dat geëvolueerd, bij apen niet. Om die reden is geprobeerd een
chimpansees gebarentaal te leren. De chimpansee in kwestie, Washoe, kon veel (tweehonderd)
woorden produceren en herkende er nog veel meer. Washoe leerde woorden op dezelfde manier als
mensenkinderen dat doen, onder andere met veel overgeneralisaties. Opmerkelijk was dat de
chimpansee woorden kon combineren tot uitingen van wel vier woorden lang. Het meest opvallende
was zelfs dat Washoe’s geadopteerde zoon de gebarentaal startte te gebruiken, zonder daar enige
training voor te hebben gehad.
What did Washoe know?
Hoewel Washoe’s studie indrukwekkend is, kwam er wel kritiek. Het eerste kritiekpunt luidde dat de
onderzoekers enkel oog hadden voor de successen van Washoe, maar niet voor de fouten die ze
2
, maakte. Niet alle uitingen zijn bijgehouden in corpora, dus het is lastig om te beoordelen hoe
betekenisvol haar correcte uitingen waren. Daarnaast heeft Washoe een sterkte sociale band
opgebouwd met haar onderzoekers, wat ertoe geleid kan hebben dat ze naar verloop van tijd kon
inschatten wat een gepast antwoord was op welk moment.
Ten tweede lijkt het erop dat Washoe minder geleerd heeft dan eerst gedacht. Veel van haar
gebaren leken erg veel op elkaar. Bovendien waren haar uitingen veelal beperkt tot het hier en nu.
Ze leerde bovendien korte uitingen, maar kon de losse elementen in zo’n uiting niet combineren tot
een nieuwe zin.
Twee andere onderzochte chimpansees leerde nauwelijks taal, maar zij werden enkel in het
laboratorium blootgesteld aan taal. Er was geen spontaan taalaanbod.
Why are animals poor at language?
Dieren hebben veel kleinere hersenen dan mensen. Een mogelijke verklaring voor de gebrekkige
talige kennis van chimpansees kan dus zijn dat ze niet slim genoeg zijn, omdat hun hersenen te / zo
klein zijn. Het al dan niet capabel zijn om taal te verwerven zou dan afhangen van hersengrootte en
intelligentie.
Een ander argument is dat alleen mensen taal kunnen verwerven, omdat taal een specifiek,
aangeboren proces is. De vraag is, hoe definieer je “taal”. Een kenmerk van menselijke taal is
recursie, en dat is iets wat dieren niet kunnen. Er is geen grammatica verworven.
Hoofdstuk 4. Thought
What is thought?
De vraag waar het om draait is: hoe is bewustzijn gerelateerd aan cognitie (kennis, kenvermogen) en
perceptie (waarneming, ervaring)?
De behaviorist zal zeggen dat taal en ‘het denken’ dezelfde entiteit zijn. Jacobson: denken is praten,
alleen dan zonder geluid. Echter, men kan hardop praten over het een, en denken over het ander.
‘Innerlijke (toe)spraak’ is een vorm van mentale beelden die we gebruiken om onze gedachten en
gedragingen te monitoren, wat ons op verschillende manieren helpt bij cognitie. Zoals onze intuïtie al
zegt, lijkt dit op spraak, maar anders dan werkelijke spraak heeft het geen geluid. Daarnaast kan het
denken visuele mentale beelden inhouden. Taal, gedachten en categorisatie zijn met elkaar
verweven.
Is language development dependent on cognitive development?
Een kind gaat van het leren óver de wereld, naar statische voorstelling over de wereld, mentale
bedenkingen over die voorstellingen, naar mentale bedenkingen over de mentale bedenkingen
(Flavell). Piaget zag cognitieve ontwikkeling als gestuurd door het complementaire proces van
assimilatie (op de wereld toepassen wat je al weet) en accommodatie (je kennis aanpassen op iets
nieuws en verrassends in de wereld). Dus kennis groeit naargelang het kind interactie heeft met de
wereld en kennisstructuren veranderen wanneer het kind niet in staat is om alles in de wereld uit te
leggen. Dit is constructivistisch perspectief.
3