Ontwikkelingspsychologie Samenvatting
HOOFDSTUK 1 – Developmental Psychology: Themes and Contexts
Ontwikkelingspsychologie is een veld binnen de psychologie waar men onderzoekt welke
dingen er veranderen als we ouder worden en hoe die dingen veranderen.
Veranderingen in sociale interacties, denkprocessen en op biologisch niveau.
Charles Darwin was de eerste die wetenschappelijke observaties van de ontwikkeling van
mensen deed. Hierdoor was hij misschien wel de eerste die empirisch onderzoek deed in de
ontwikkelingspsychologie.
Na deze empirische onderzoeken werd de kindertijd als een aparte levensfase gezien,
in plaats van als een vroege volwassenheid.
Thema’s van ontwikkeling
Nature vs. nurture
Het nature versus nurture debat is een discussie waarin besproken wordt of psychologische
ontwikkeling door genetica of door omgevingsinvloeden verloopt.
In dit debat zijn er twee posities:
1. Nativism, dit is het idee dat ontwikkeling voornamelijk bepaald wordt door erfelijke
factoren.
2. Empiricism, dit is het idee dat ontwikkeling voornamelijk bepaald wordt door
omgevingsfactoren.
De moderne ontwikkelingspsychologie stelt dat genetica en de omgeving samenwerken om
veranderingen in ontwikkeling aan te brengen, dit wordt ook wel nature-nurture of gene-
environment interacties genoemd.
De interactie is actief en dynamisch waarbinnen kinderen een actieve en noodzakelijke
contributie leveren aan hun ontwikkeling.
Het beschrijven van veranderingen binnen de ontwikkeling
Ontwikkelingspsychologen geven patronen in veranderingen binnen de ontwikkeling weer, dit
kan op verschillende manieren:
- Continuous development waarbij ontwikkeling als een doorlopend proces wordt gezien
waarbij elke nieuwe gebeurtenis op eerdere ervaringen bouwt.
- Discontinuous development waarbij veranderingen opeens ontstaan waardoor er
verschillende periode van ontwikkeling ontstaan.
- Overlapping waves model (door Siegler) waarbij kinderen een bepaalde strategie
gebruiken totdat ze een nieuwe en betere strategie leren. Het gebruik van de eerste
strategie neemt af en het gebruik van de nieuwe neemt toe, totdat er een derde
strategie komt.
Voorbeeld: Een baby leert te rollen, maar zodra het kan kruipen gaat het steeds
minder rollen. Als de baby leert lopen, zal het minder gaan kruipen.
Kritieke en sensitieve perioden
Het bestaan van kritieke en sensitieve perioden impliceert dat mensen bepaalde dingen
kunnen doen om de omgeving te optimaliseren voor het ontwikkelende kind.
- Een kritieke periode is een periode waarbinnen een gebeurtenis noodzakelijk is voor
een typische ontwikkeling.
- Een sensitieve periode is een periode waarbinnen een gebeurtenis belangrijk is voor
een typische ontwikkeling. Zonder de gebeurtenis kan er nog wel een typische
ontwikkeling plaatsvinden.
1
,Domein-algemene en domein-specifieke ontwikkelingen
Ontwikkelingspsychologen houden zich bezig met de vraag in hoeverre de ontwikkeling van
een nieuwe vaardigheid invloed heeft op andere domeinen.
- Domein-algemene ontwikkeling houdt in dat ontwikkelingen invloed kunnen hebben op
verschillende vaardigheden.
Voorbeeld: Het leren van de rugslag bij zwemles kan invloed hebben bij tennis omdat
je de beweging ‘arm over het hoofd’ hebt geleerd.
- Domein-specifieke ontwikkeling doelt erop dat de ontwikkeling van verschillende
vaardigheden onafhankelijk van elkaar gebeurt en weinig invloed heeft op de
vaardigheden in andere domeinen.
Voorbeeld: Een verbetering in wiskunde heeft geen invloed op jouw kennis van Duits.
Locus van ontwikkelingsverandering
Er zijn verschillende niveaus waarop ontwikkeling kan worden beschreven, deze niveaus
worden levels of explanation genoemd. Deze niveaus sluiten elkaar niet uit; ontwikkeling is
waarschijnlijk een gevolg van verschillende factoren op alle niveaus.
De meest invloedrijke perspectieven op ontwikkeling
Individuele kenmerken en omgevingsinvloeden
Ontwikkelingspsychologen verschillen in het benadrukken van individuele kenmerken, zoals
genetica, en situationele invloeden of invloeden uit de omgeving.
- Een belangrijke manier waarop individuele kenmerken zijn onderzocht, is door te
onderzoeken hoe verschillend kinderen reageren wanneer ze geconfronteerd worden
met situationele veranderingen of met risico’s.
Het biologisch perspectief
Het biologisch perspectief gaat in op de biologie van ons bestaan. Zonder lichaam, hersenen
en een zenuwstelsel kan men niet ontwikkelen; wanneer kinderen zich ontwikkelen, vinden er
veranderingen plaats op biologisch niveau.
Het ecologisch perspectief
Het ecologisch perspectief benadrukt het belang van het begrijpen van de relatie tussen
organismen en hun omgeving, maar ook de relatie tussen de omgevingssystemen.
Urie Bronfenbrenner bedacht een theoretisch raamwerk dat de lagen van omgevingssystemen
beschrijft, dit model heet het ecologisch model en bestaat uit vier systemen:
1. Het microsysteem is de omgeving waarin het kind leeft en contact heeft met de
mensen en instituten die het meest dichtbij staan.
2. Het mesosysteem omvat de onderlinge relaties van de componenten binnen het
microsysteem.
3. Het exosysteem is samengesteld uit omgevingen die van invloed zijn op de
ontwikkeling van een kind, maar waarbij het kind grotendeels indirect contact heeft.
4. Het macrosysteem representeert de ideologische en institutionele patronen van een
bepaalde cultuur of subcultuur.
De vier systemen veranderen met de tijd, dit heet het chronosysteem.
Lifespan perspectief
Het lifespan perspectief neemt historische factoren, die de ontwikkeling van kinderen
beïnvloed kunnen hebben, mee. Dit perspectief gaat ervan uit dat de ontwikkeling een proces
is dat over het gehele leven doorloopt.
- Het effect van historische factoren op de ontwikkeling wordt ook wel het age cohort
effect genoemd. Een age cohort is een groep individuen die in hetzelfde jaar of tijdens
dezelfde algemene historische periode zijn geboren.
2
,HOOFDSTUK 2 – Theories in Developmental Psychology
De theorieën binnen de ontwikkelingspsychologie hebben twee taken:
1. Het organiseren en integreren van bestaande informatie in een samenhangende,
aannemelijk en interessante uitleg van hoe kinderen ontwikkelen.
2. Het generen van testbare hypothesen over het gedrag van kinderen.
Soms bestaan theorieën maar kort omdat het tegendeel bewezen wordt. Maar sommige
theorieën blijven wel langer bestaan, dit kan doordat ze breed zijn zodat ze kunnen blijven
bestaan als één van de onderdelen van de theorie niet waar blijkt of als ze een nieuwe aanpak
gebruiken om ontwikkeling te beschrijven.
Tegengestelde theorieën bestaan vaak naast elkaar omdat ze ieder een ander deel van
een groter fenomeen verklaren.
John Locke stelde dat baby’s worden geboren als een tabula rasa (zie H6), ze weten niks over
de wereld omdat ze er nog niet mee in aanraking zijn geweest.
Rationalisten (zoals Leibniz en Descartes) stelde het tegenovergestelde, namelijk dat
de geest de omgeving een orde oplegt aan de omgeving om de wereld te kunnen
begrijpen.
De verschillende theorieën binnen de ontwikkelingspsychologie
Behaviorisme
Het behaviorisme benadrukt de rol van leren in menselijk gedrag.
- Volgens het behaviorisme worden veranderingen in gedrag gedreven door ervaring en
deze veranderingen vinden gradueel en continu plaats.
- Deze theorie was prominent in het begin van de twintigste eeuw.
Er zijn twee manieren van leren die behavioristen belangrijk vinden:
1. Klassieke conditionering is een manier van leren waarbij twee stimuli herhaaldelijk
samen voorkomen totdat het individu op de onbekende stimulus hetzelfde reageert als
op de bekende stimulus.
2. Operante conditionering is een manier van leren waarbij er gefocust wordt op de
gevolgen van gedrag. Een beloning zorgt voor meer van dit gedrag en straf voor
minder van dit gedrag.
Maturationele theorie
De maturationele aanpak van Gesell en McGraw stelt dat de manier waarop de vaardigheden
van kinderen zich ontwikkelen voor een groot deel afhangt van de genen van dat kind.
Na observaties bleek dat de vaardigheden in een bepaalde volgorde ontstaan, zoals
een biologische agenda.
Ontwikkeling gaat vanzelf dus wees terughoudend met ingrijpen.
- De maturationele theorie is het tegenovergestelde van het behaviorisme.
- McGraw deed een tweelingstudie; één van de tweeling kreeg extra stimulering en de
ander niet, maar de motoriek ontwikkelde op ongeveer hetzelfde tempo.
Psychodynamische aanpak
Sigmund Freud bedacht de psychodynamische aanpak, deze benadering gaat ervan uit dat
onbewuste psychische processen (uit het verleden) onze gedachten, gevoelens en gedrag
samenstellen.
- De psychodynamische theorie stelt dat ontwikkeling plaatsvindt in fases en vastgelegd
is door biologische drives.
Erik Erikson kwam met de psychosociale theorie, waar hij stelt dat kinderen ontwikkelen door
een serie fases waarin ze taken voltooien waarbij ze interactie hebben met hun sociale
omgeving.
3
, Leeftijdsperiod Freudian Eriksonian
e
0-1 Orale fase, de focus ligt op eten Infancy. De taak is om vertrouwen in jezelf
en dingen in de mond doen. en andere te ontwikkelen. Als dit fout gaat
kan je problemen krijgen met vertrouwen of
zelfvertrouwen.
1-3 Anale fase, de nadruk ligt op Early childhood. De taak is om zelfcontrole
zindelijkheidstraining waardoor en autonomie te vormen. Als dit fout gaat
kinderen voor het eerst ervaring twijfel je dat je dingen niet kunt.
hebben met discipline en
autoriteit.
3-6 Fallische fase, hierin is er een Play age. De taak is om initiatief te tonen.
vergroting van seksuele opwinding Als dit niet goed gaat zijn er
en nieuwsgierigheid te zien. schuldgevoelens over agressie en ‘durven’.
6-12 Latente fase, hierin worden School age. De taak is om bedrijvigheid te
seksuele aandrijvingen onderdrukt ontwikkelen. Als dit niet goed gaat kan je
en de nadruk ligt op onderwijs en minderwaardigheid ervaren omdat je denkt
het begin van vrienden maken. dat je bepaalde taken niet kunt uitvoeren.
12-20 Adolescence. De taak is om identiteit te
ontwikkelen. Als dit niet goed gaat kun je
twijfels hebben over wie jij bent.
20-30 Genitale fase, de nadruk ligt op Young adulthood. De taak is om intimiteit te
voortplanten en krijgen met anderen. Als dit niet goed gaat
verantwoordelijkheid nemen. kan er isolatie ontstaan.
30-65 Adulthood. De taak is om generativiteit door
te geven. Als dit niet goed gaat kan je geen
kinderen creëren en kan er stagnatie
ontstaan.
65+ Mature age. De taak is om integriteit te
bereiken. Als dit niet goed gaat kan je
twijfels en verlangens ontstaan, dit leidt tot
wanhoop.
Ethologische theorie
Volgens de ethologische theorie van Konrad Lorenz moet gedrag gezien en begrepen worden
in de context waarin het kind zich voordoet.
- Gedrag heeft een waarde voor de overleving.
- Gedrag en mentale processen zijn in relatie met de biologie en de omgeving van een
individu.
Je moet de omgeving en behoeften van kinderen tijdens een fase in de ontwikkeling
meenemen.
De focus van ethologen ligt op gedrag dat alleen mensen vertonen en dat een rol speelt bij
het toekomen van de behoeften van kinderen/noodzakelijk zijn voor overleven.
- Ethologen zien elictors, zoals huilen, als biologisch gegrond maar ze nemen ook aan
dat elictors worden bepaald door omgeving gebaseerde ervaringen.
- Ethologen proberen gedetailleerde beschrijvingen en classificaties van gedrag te
ontwikkelen, dit doen ze door kinderen te observeren in hun natuurlijke omgeving.
De theorieën van de cognitieve ontwikkeling
Sociale leertheorie
Volgens de sociale leertheorie van Bandura leren kinderen niet alleen via klassieke en
operante conditionering, maar ook via het observeren en imiteren van anderen (observational
learning).
4
