College 1: Doelen en beginselen van de (gevangenis)straf
Penologie
Penologie = de leer van het bestraffen/het sanctioneren hoe moet gereageerd worden op crimineel
gedrag? studie van grondslagen (waarom), doelen (wat wordt beoogd) en effecten (wat is effect)
van reacties op crimineel gedrag het bestraffen van crimineel gedrag
- Uitgaan van crimineel gedrag maar iedereen heeft eigen interpretatie over wat crimineel
gedrag is strafbaar gesteld door de wet
- Interdisciplinaire wetenschap aard van penologie
o Criminologie
o Rechtsgeleerdheid
o Psychologie/psychiatrie
- Belangrijke vragen:
o Wat is crimineel gedrag?
o Wie vertoont crimineel gedrag?
o Moeten we straffen?
o Hoe moeten we straffen?
o Welke doelen worden beoogd?
o Waarom mogen we straffen?
o Wat bestraffen we?
o Wat zijn de effecten van straffen?
- Doelen van penologie
o Inzicht geven in de grondslagen en doelen van straffen en maatregelen (2-
sporenstelsel)
o Inzicht geven in het maatschappelijk krachtenveld waarin ze vorm krijgen
o Inzicht geven in de effecten die hiermee worden gesorteerd
Achtergronden van penologie
- Sociaalpsychologische achtergrond
o Het Lucifer effect (Zimbardo)
o The Experiment/Das Experiment vanuit welke rol denkt men na over de
bestraffing?
o Abu Graib niet alleen in experimentele setting is sprake van sociaalpsychologische
invloeden ook in werkelijkheid
- Sociologische achtergrond
o Goffman: totale instituties = verschillende situaties waarin men hun eigen identiteit
kan verliezen vanwege de opname in een bepaalde institutie
Bijv. gevangenis, tbs-kliniek, verpleeghuis
Mortificatie als proces
Verlies van rechten en eigen identiteit
- Filosofische achtergrond
o Foucalt: disciplinetoezicht en straf
Verandering in Westers straffen van lijf (lijfstraffen) naar geest de mens
als autonoom of als anoniem, passend in systeem en maatschappelijk
structureren?
Studie van mensenwetenschappen
- Criminologische achtergrond
o Moerings: gevangenschap is uitdrukking van je lage sociale status onderliggende
problematiek bepaalt soort straf/maatregel
Mensbeeld van misdadiger in Utrechtse school
Nadruk op detentieschade (prisonization) gevangenisstraf of rekening
houden met de situatie dat dat veel kwaad kan doen en nog niet nodig is?
- Fenomenologische achtergrond
1
, Samenvatting Penologie
o Vanuit de dader zelf
o Rijksen (1958): meningen van gedetineerden onderzocht de meningen van
gedetineerden en bracht daarover een onderzoek uit perspectief vanuit
gedetineerden
Meningen werden ineens van belang geacht tegenwoordig steeds meer
o Achterberg: dichter die zelf voor de moord op zijn hospita en aanranding van zijn
dochter meer dan 5 jaar tbs onderging in diverse (forensisch-)psychiatrische
inrichtingen
Heeft hij een dichtbundel over uitgebracht
- Juridische achtergrond
o Juridisch kader is van belang
Is een bepaalde straf toegestaan gezien de wettelijke normering? oplegging
Wat is juridisch kader binnen de gevangenis? tenuitvoerlegging rechten
en plichten voor gedetineerden
o Paterson: ‘men are sent to prison as punishment, not for punishment’
o Uitgaande van de kern van de penologie, zou een straf kunnen worden gezien als de
meest effectieve straf maar laat de wet dit toe?
Straffen en maatregelen
Maatschappelijk thema van straffen/bestraffing
- Gevoelige zaken Wilders-zaak, zedenzaken, levensdelicten
o Is de rechtszaal de plek voor emoties Wat is passend in de ogen van de rechter?
Wat is passend in de ogen van de nabestaanden?
Passende straf voor nabestaanden? krijgen overledene er niet mee terug
= strafkloof tussen rechters/burgers
- Dodelijk verkeersongeluk
- Lekenrechtspraak geen professionele rechters
- Rechters onder druk
Straf = objectief kwaad dat normaliter als leed zal worden ervaren
- Opzettelijke leedtoevoeging = bewust toegebracht omdat de dader iets heeft misdaan/regel is
overtreden
- Ter vergelding van schuld aan een gepleegd strafbaar feit grondslag voor straf, niet doel
van straf
Straffen in Nederland
- 2 sporenstelsel
o Straffen leedtoevoegend
Hoofdstraffen (art. 9 lid 1 sub a Sr)
Gevangenisstraf (art. 14a e.v. Sr) kan ook voorwaardelijk
o = vrijheidsbeneming
Hechtenis
o = vrijheidsbeneming
Taakstraf (art. 22b Sr)
o = vrijheidsbeperking
Geldboete (als alternatief)
Bijkomende straffen (art. 9 lid 1 sub b Sr)
Ontzetting van rechten
Verbeurdverklaring
Openbaarmaking rechterlijke uitspraak
o Maatregelen gericht op beveiliging van de maatschappij en behandeling van de
dader
Vermogensgerelateerd vs. persoonsgerelateerd betreft doel maatregel
- Grote rechterlijke vrijheid
o Geen bijzondere strafminima
o Art. 9a Sr: veroordeling zonder strafoplegging
- Overige mogelijkheden
o OM-afdoening (art. 257a Sv)
o Herstelbemiddeling (art. 51h Sv)
Benaderingen/doelen van straf
Waarom mag er worden gestraft?
- Verdragstheorie = fictie dat burgers zich vrijwillig onderwerpen aan het maatschappelijk
contract
o Sociaal contract (Locke)
o Verlichting
o Ligt ten grondslag aan rechtvaardiging van bestraffing
- Is dit nog steeds van toepassing? is er nog steeds rechtvaardiging te putten uit een
maatschappelijke ordening?
o COVID-verordeningen om maatschappelijke orde in stand te houden
o Op basis waarvan en met welk doel wordt er gestraft? welk doel dient de
bestraffing?
Lagen van morele theorieën
- Algemene rechtvaardiging van de praktijk van het straffen geeft antwoord op de vraag
waarom de praktijk van het straffen goed en gerechtvaardigd zijn
- Concrete strafdoelen geeft antwoord op de vraag wie in aanmerking komen voor straf en
op welke wijze gestraft behoort te worden
Benaderingen van zin en doelen van straf
- Utilitaristische theorie/benadering utilitarisme = rechtvaardiging ligt in het verondersteld
nut van de straf in de toekomst
o Toekomstgericht
o Algemene rechtvaardiging voor de praktijk van straffen wordt gevonden in het
veronderstelde nut ervan (utiliteit) van de toekomst utiliteit rechtvaardigt het leed
dat aan individuele daders wordt toegevoegd door middel van straf
Door:
Gedragsbeïnvloeding/resocialisatie
Afschrikking
Incapacitatie/onschadelijkmaking
o Reductivisme = concentreren zich op de reductie van straf
o Relatieve theorie ‘straffen opdat’
o Vragen bij deze benadering
Hoe betrouwbaar zijn de voorspellingen voor de toekomst waarop het
toepassen van straf op utilitaristische principes berust?
Wat blijft erover van de utilitaristische rechtvaardiging van straf, als blijkt dat
positieve effecten niet of onvoldoende worden bereikt?
Accepteren we onevenredig zware straffen of zelfs het straffen van
onschuldigen als het netto-effect daarvan een vergroting van het algemeen
welzijn zou betekenen? (individu/samenleving)
Andersom: wat te doen wanneer een zwaar delict is gepleegd, maar de kans
op herhaling nihil is?
3
, Samenvatting Penologie
- Retributivistische theorie/benadering retributivisme = morele rechtvaardiging in
verstoorde balans
o Retrospectief en non-consequentialistisch
o Algemene rechtvaardiging voor de praktijk van straffen ligt in deze theorieën
doorgaans in een (morele) balans die verstoord is ten gevolge van een misdrijf het
uitdelen van straf is in zichzelf rechtvaardig, verdiend en moreel goed omdat daarmee
de verstoorde balans wordt hersteld
Rechtvaardiging is inherent aan het delict hoeft niet in toekomstig nut
worden gevonden
Straf naar de mate van schuld?
o Straf heeft een inherente morele waarde als reactie op criminaliteit die geen
rechtvaardiging nodig heeft in termen van toekomstig nut
o Absolute theorie/vergeldingstheorie ‘straffen omdat’
o Vragen bij deze benadering
Zijn mensen vrij om te kiezen?
Kunnen mensen echt verantwoordelijk worden gehouden voor hun gedrag?
Twee kwaden maken nog geen goed waarom (altijd) straf?
- Herstelrechtelijke benadering = beoogt het traditionele strafrechtsysteem, gedomineerd door
noties van vergelding en rehabiliteit te vervangen door een systeem waarin de nadruk ligt op
conflictoplossing door middel van het herstellen of compenseren van geleden schade
o Het slachtoffer, de dader en samenleving spelen een actieve en centrale rol in de
herstelrechtelijke benadering zijn leidend en bepalen hoe het conflict wordt
opgelost
o Vragen bij deze benaderingen?
Worden de maatschappelijke oorzaken van ‘crimineel gedrag’ miskend?
kom je wel tot de kern van de problematiek van het crimineel gedrag?
(On)gelijke behandeling van daders, omdat het beoogde herstel afhankelijk is
van de subjectieve ervaring van slachtoffers?
Proportionaliteit tussen ernst van het feit/schuld dader en herstel? Wie stelt de
maat en hoe?
- Verenigingstheorie = combinatie van elementen van het utilitarisme en retributivisme
Utilitarisme = het nut dat met straf bereikt wordt, rechtvaardigt het leed dat aan individuele daders
wordt toegevoegd dit toekomstig nut in de utilitaristische benadering van straf is gelegen in
reductie en preventie van criminaliteit
- De algemene rechtvaardiging voor de praktijk van straffen verschillende instrumenten:
o Individuele en algemene afschrikking wanneer iemand afziet van een bepaalde
handeling vanwege angst voor de negatieve gevolgen ervan, is deze persoon
afgeschrikt
Individuele of speciale afschrikking = een individuele pleger van een
misdrijf kan afgeschrikt worden van herhaling doordat de onplezierige
ervaring van straf nog vers in het geheugen ligt en de strafbedreiging
onverminderd geldt
Algemene of generale afschrikking = personen die in de verleiding zijn om
een misdrijf te begaan, kunnen het idee verlaten uit angst voor straf die zij
opgelegd zien aan anderen die het misdrijf begaan hebben
o Rehabilitatie/resocialisatie = het beïnvloeden van de persoonlijkheid van een pleger
van een delict of van diens positie in de samenleving zodat deze af zal zien van verder
crimineel gedrag
Het rehabilitatie-ideaal vindt haar oorsprong in de positieve richting in de
criminologie waar de deterministische gedachte heerste dat individuen niet uit
eigen vrije wil misdrijven plegen, maar daartoe bewogen worden door
krachten waar ze geen vat op hebben
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ndolinski. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
