A concise history of modern Europe
,Inhoudsopgave
Inleiding:.................................................................................................................................................5
Hoofdstuk 1 (Het oude regime en de verlichting):..................................................................................6
Het oude regime van Frankrijk...........................................................................................................6
De verlichting......................................................................................................................................7
De impact van de verlichting..............................................................................................................8
Hoofdstuk 2 (De Franse revolutie en Napoleon):...................................................................................9
De revolutie begint.............................................................................................................................9
De radicale republiek en Het Terreur...............................................................................................10
Napoleon en Europa.........................................................................................................................11
Hoofdstuk 3 (De industriële revolutie en de geboorte van het kapitalisme)........................................13
Oorzaken van de industriële revolutie..............................................................................................13
Socio-economische gevolgen van de industrialisatie........................................................................15
De impact van de industriële revolutie.............................................................................................16
Hoofdstuk 4 (1848: De lente van het volk)...........................................................................................17
Europa na 1815: reactie....................................................................................................................17
Liberalisme en Nationalisme in begin 19e eeuw...............................................................................17
Voorlopers van 1848: de revolutie van 1830 in Frankrijk.................................................................19
De revolutie van 1848.......................................................................................................................19
Opstand in Europa............................................................................................................................20
Repressie en reactie.........................................................................................................................20
Gevolgen en erfenis van 1848..........................................................................................................20
Hoofdstuk 5 (Marx, Marxisme en Socialisme)......................................................................................22
Karl Marx..........................................................................................................................................22
The communist manifesto................................................................................................................22
Marxistische theorie.........................................................................................................................23
De ideeën van het communisme......................................................................................................24
De erfenis van het marxisme............................................................................................................25
Hoofdstuk 6 (Darwinisme en sociaal Darwinisme)...............................................................................26
Charles Darwin.................................................................................................................................26
De theorie van evolutie door natuurlijke selectie.............................................................................27
Darwinisme en religie.......................................................................................................................27
Sociaal Darwinisme...........................................................................................................................27
Sociaal darwinisme en Europese geschiedenis.................................................................................28
De invloed van het Darwinisme........................................................................................................28
,Hoofdstuk 7 (De eenwording van Italië en Duitsland)..........................................................................29
Nationalisme en de natiestaat..........................................................................................................29
Voorafgaand aan de eenwording: de Krimoorlog.............................................................................29
Mazzini, Cavour en de eenwording van Italië...................................................................................30
Bismarck en de eenwording van Duitsland.......................................................................................30
De duo-monarchie van Oostenrijk-Hongarije...................................................................................31
Verwikkeling van nationalisme en eenwording................................................................................31
Hoofdstuk 8 (Het tijdperk van het imperialisme en de strijd met Afrika).............................................32
Europese uitbereiding voor de 19e eeuw..........................................................................................32
De motivatie voor imperialisme.......................................................................................................32
De strijd om Afrika............................................................................................................................33
De kolonisatie van Azië.....................................................................................................................34
Patronen van de koloniale overheersing..........................................................................................35
Consequenties van het Europese imperialisme................................................................................35
Hoofdstuk 9 (De Eerste Wereldoorlog).................................................................................................36
Europa en de vooravond van de oorlog............................................................................................36
De vlam in de pan: Nationalisme in de Balkan..................................................................................36
De vonk: de moord op Francis Ferdinand.........................................................................................37
De oorlog..........................................................................................................................................37
Versailles, het vredesverdrag en de natie.........................................................................................38
Gevolgen van de oorlog....................................................................................................................39
Hoofdstuk 10 (De Russische revolutie en het communisme)...............................................................39
De tsaar van Rusland........................................................................................................................39
Aanwijzingen voor verandering en hervorming................................................................................40
1905: Opmaat naar de revolutie.......................................................................................................40
Marxisme en Leninsime....................................................................................................................41
De eerste wereldoorlog en twee revoluties.....................................................................................42
Burgeroorlog en consolidatie...........................................................................................................42
Stalin en het totalitarisme................................................................................................................43
De erfenis en betekenis van de Russische revolutie.........................................................................43
Hoofdstuk 11 (De Tweede Wereldoorlog en de holocaust)..................................................................44
Europa tussen de wereldoorlogen....................................................................................................44
De toename van militairisme en fascisme........................................................................................45
Hitlers agressie.................................................................................................................................46
De oorlog..........................................................................................................................................46
De holocaust.....................................................................................................................................47
, De gevolgen van de Tweede Wereldoorlog......................................................................................47
Hoofdstuk 12 (Verdeeld Europa, de Koude Oorlog en de dekolonisatie).............................................48
Verdeeld Europa...............................................................................................................................48
Het begin van de Koude Oorlog........................................................................................................49
Dekolonisatie....................................................................................................................................51
West-Europa na de oorlog................................................................................................................52
Oost-Europa na de oorlog.................................................................................................................53
Conclusie: Van de Koude Oorlog naar Perestroika...........................................................................54
Hoofdstuk 13 (Het instorten van het communisme en het einde van de Koude Oorlog).....................55
Voor 1989: Sovjet hegemonie en de Brezhnev doctrine..................................................................55
Gorbachev en Perestroika................................................................................................................56
De revolutie van 1989.......................................................................................................................57
De desintegratie van de Sovjet-Unie en Joegoslavië........................................................................58
Transformatie van communisme naar marktdemocratie.................................................................59
Conclusie: de impact van 1989.........................................................................................................60
Hoofdstuk 14 (De Europese Unie: Europa verenigd en vrij?)................................................................61
Oorsprong van de interne markt......................................................................................................61
Van interne markt naar EU...............................................................................................................62
Uitbereiding naar Oost-Europa.........................................................................................................63
De Europese supermacht?................................................................................................................63
Groeipijn...........................................................................................................................................63
Breekpunt? Immigratie crisis en de Brexit........................................................................................64
Wat is Europa...................................................................................................................................65
Conclusie: (Europa in de 21e eeuw)......................................................................................................66
Ruslands plek in Europa en de crisis in Oekraïne..............................................................................67
Europa’s veranderende relatie met de Verenigde Staten.................................................................67
, Inleiding:
Het boek kijkt vooral naar de periode van 1789 tot 1989. Het eerste jaar is het jaar van de
Franse revolutie waarin de verlichting met daarmee nationalisme, revoluties en democratie
ontketende in Europa. Het laatste jaar gaat over het ineenstorten van het communisme in
Oost-Europa met als gevolg de koude oorlog. Hierna komt er mee eenheid door de Europese
Unie. Daarvoor was er een strijd tussen het kapitalisme en het communisme en was Europa
sterk verdeeld.
Een grote revolutie startte in 1917 in Rusland door de oprichting van een communistische
partij. Daarnaast hebben 2 wereldoorlogen in Europa een grote rol gespeeld. Zowel
Duitsland als Rusland hebben echter ook een positieve rol gespeeld door technische
ontwikkelingen. Filosofen als Adam Smith en Karl Marx met ideeën over vrij
ondernemerschap en andere manier van het organiseren van de samenleving hebben ook
invloed, net als het darwinisme. Ook kunstenaars, schrijvers en acteurs hebben
meegeholpen aan de cultuur die nu aanwezig is in Europa. De grote depressie speelde ook
een grote rol.
Migratie en kolonialisme is een ander aspect dat aan bod gaat komen als invloed op
anderen. Pas na 1960 werden deze landen langzaam onafhankelijk. Culturele invloeden zijn
zichtbaar als bijv. spreektaal in deze landen. Dit is vaak Frans, Engels of Spaans. Politieke
systemen worden door deze landen ook overgenomen.
De ontwikkeling van toen naar nu is niet in een rechte lijn naar boven gegaan. Vanuit de
verlichting is er een ontwikkeling te zien, maar deze ging op en neer. Er waren verschillen
tussen vrijheid, gelijkheid en tussen noden van individuen.
De Franse revolutie was chaotisch, instabiel en gewelddadig waardoor sommigen juist
vasthielden aan de traditionele machten van de kerk.
Aan het einde van de twintigste eeuw waren na vele omwegen de meeste doelen van
filosofen behaald. Dit boek gaat over dit pad naar elkaar toe. De evolutie van ideeën over
democratie, processen, gezamenlijk Europa en mensenrechten.
Hoewel het onduidelijk is of Rusland bij Europa hoort, is het een factor die grote invloed
heeft gehad op Europa, daarom wordt dit in dit boek meegenomen. Europa is pas recentelijk
‘een’ geworden. Na de tweede wereldoorlog kwam deze drang en na het uitstellen door de
koude oorlog is het toch nog gelukt. Gorbachev heeft een grote rol gespeeld in deze
eenwording.
Oost-Europa wordt in dit boek gedefinieerd als het voormalig Sovjet-Unie. Dit is een
beperkte term omdat er ook landen nu in de Europese unie zitten.
, Hoofdstuk 1 (Het oude regime en de verlichting):
In 1789 start een nieuw tijdperk van revolutionaire veranderingen in Europa en het einde
van het oude regime van de absolute monarchie (regeringsvorm waarbij vorsten over
volledig regerende autoriteit beschikken). Omdat Frankrijk zo machtig en rijk was, gaf dit een
groot schokeffect in de rest van Europa.
Het oude regime van Frankrijk
In Frankrijk en in de rest van Europa was sprake van absolute monarchie. Deze personen
claimden door God te zijn aangewezen. Alleen Engeland was hierop een uitzondering. Daar
was er al sprake van een constitutionele monarchie. De laatste eeuwen voor de Franse
revolutie nam de macht toe door meer gecentraliseerde macht. Louis XIV (zonnegod) was
hier een voorbeeld van. Hij bepaalde alles.
De term ‘old regime/ancien régime’ was geïntroduceerd in 1789. Dit systeem was
gebaseerd op sociale hiërarchie door geboorte in plaats van hard werken of talent. De
samenleving werd uitgelegd als ‘Great Chain of Being’, de wereld is hiërarchisch ingedeeld
van belangrijk tot belangrijk (koningen en vorsten) door God. De rest van Frankrijk was
ingedeeld in 3 klassen/rangen.
1. Geestelijken (hoge status door spirituele functie en nabijheid bij God, 1% van de
bevolking)
2. Vorsten/aristocratie1 (militaire hulp voor de koning, tussen 1 en 2 % van de
bevolking)
Machtige vorsten: (Les Grands) hadden veel bezittingen, kastelen en veel
politieke macht.
Provinciale vorsten: (seigneurs) hadden minder macht
Arme vorsten: alleen een titel als macht
3. Overige bevolking (verantwoordelijk voor productie en verzorgen van diensten,
ongeveer 97%). Deze groep bestond grotendeels uit boeren (85%), veel boeren
hadden echter geen eigen land en huurden land van een ‘landlord’.
In economisch opzicht bestond het land vooral uit landbouw. Boeren verdienden amper
genoeg om van te leven en veel surplus ging verloren aan belastingen. Eind 18 e eeuw was er
nog geen nationale munteenheid, gewichten en maten. Ook was er nog geen nationale
markt, wel een koninklijk wegennetwerk. In dit tijdperk kwam ook de commercialisering op
gang. De theorie van mercantilisme (er is een bepaalde vaste waarde aan welvaart in de
wereld die je van andere kunt afpakken) was werd toegepast tussen 1600 en 1800. Het ging
hierbij om luxeproducten bezitten. Door de industrialisering ontstond er een nieuwe klasse,
namelijk de middenklasse/burgerij (bourgeoisie). Deze mensen hebben status ontleend aan
vermogen, opleiding en werk ipv afkomst. De snelle toename in handelaren en winkeliers
werden de ‘petite bourgeoisie’ genoemd. Aan het einde van de eeuw werd de theorie van
mercantilisme onder druk gezet door andere theorieën zoals vrije markt van Adam Smith’s.
Het oude regime was voor het overgrote deel Rooms-katholiek. Dit heeft als institutie als
religie een grote rol gespeeld. Religie was verweven met het normale leven en feestdagen
1
Regeringsvorm waarbij de heerschappij in handen is van de aanzienlijkste in de samenleving
,waren de belangrijkste dagen in de meeste steden en dorpen. Op school werd lesgegeven
door priesters en als je zonder werk zat, werd je geholpen door de kerk. De monarchie en de
kerk waren in deze tijd sterk verwoven met elkaar. De kerk had veel land en een groot deel
van het totale inkomen in handen. In veel Europese landen ging dit hetzelfde. Het feodale
systeem (rijken bezitten en de arme huren land) was karakteristiek voor deze macht. In deze
tijd probeerden landen er voor te zorgen dat anderen niet te machtig zouden worden.
Politieke balans was de oorzaak van oorlogen en niet ideologieën of nationalisme. De
winnaar hoefde daarom ook niet de vijand te vernietigen, omdat het een toekomstige
bondgenoot zou zijn.
Het hele systeem werd op de proef gesteld door de opkomst van de verlichting.
De verlichting
Dit was een nieuwe manier van denken over de maatschappij en de wereld (age of reason).
Er werd gezegd dat kennis alleen vergaard kan worden door ervaringen, experimenten en
observaties. Het moedigt aan om kritisch te denken om een vrije gedachten te hebben.
Immanuel Kant zegt hierover dat de verlichting de bevrijding van je onvolwassen zelf. Je
moet zelf gaan nadenken in plaats van luisteren naar anderen. Deze gedachtegang zorgde
voor een ondermijning van de huidige machten.
De verlichting is in bepaalde opzichten een opvolging van de wetenschappelijke revolutie in
1500. Nieuwe inzichten in deze tijd (zon als centraal punt en zwaartekracht) werden toen
ook opgevat als ketterij tegen de kerk. Het verschil is dat in de verlichting vooral word
gekeken naar maatschappij en regering in plaats van de materiële aarde.
Een voorloper van de verlichting was John Locke (1632-1704). Hij stelde dat kennis en
beredenering afkomt van ervaringen. De natuur is van zichzelf goed en de mens is een
functie van de omgeving. Het is mogelijk om de samenleving zo te vormen, dat het beter
wordt. Hij schreef dat politieke groepen gevormd worden door populistische toestemming,
in contrast met het oude systeem waarin God deze persoon aanwees.
Filosofen hadden een grote rol in de verlichting. Montesquieu (1689-1755) was een filosoof
die kritiek had op de absolute regering. Hij had commentaar op de paus en Louis XIV. Wetten
zijn afgeleid uit de natuur. Hij bedacht ook dat instanties gescheiden van elkaar moesten
werken.
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ging verder op de ideeën van Locke. Een mens is in
vrijheid geboren maar is nu geketend. De maatschappij doet dit de mens aan. Door het
maatschappelijke verdrag2 zou dit beter kunnen. Dit was ook weer in strijd met de huidige
machtsstructuren.
Encyclopedieën zorgden er voor dat kennis werd opgeslagen en gedeeld. Ook filosofische
kennis kwam hier in te staan naast de wetenschappelijk empirische kennis. In de theater is
het stuk ‘The marriage of Figaro (1786)’ een goed voorbeeld van kritiek op de huidige macht.
Adam Smith (1723-1790) speelde een belangrijke rol in Europa met zijn ideeën over de
economie. De markt werd verstoord door het ingrijpen van de overheid, een onzichtbare
2
Macht is een contract tussen overheid en volk van het ruilen van vrijheid voor de algemene volkswil.
,hand zou dit evenwicht vanzelf herstellen. Dit idee van laissez-faire over de vrije markt zou
voordelen opleveren uiteindelijk. Dit idee botste met het idee van protectionisme en
mercantilisme en werd de basis voor het latere kapitalisme.
Hoewel de verlichting een grote oorzaak is van de revolutie, is het niet de oorzaak. Zo waren
filosofen anders dan revolutionisten (meer beheerst en hogere klasse). Ook politieke partijen
hoorden niet bij de ideeën van de filosofen maar juist een verandering in de manier hoe de
monarchie met de macht om ging. De filosofen dachten na over onafhankelijk denken en het
hogere doel was meer geluk en waardigheid. Deze ideeën werden later ook meer over de
wereld verspreid en hadden zelfs invloed op het onafhankelijkheidsverdrag (1787) van de
VS.
De impact van de verlichting
De impact ging verder dan Frankrijk en Amerika. Elk land van Europa werd beïnvloed en zelfs
monarchieën omhelsden dit idee (enkele dan). De verlichting zorgde voor inspiratie voor de
opkomst van politieke ideologieën als:
- Liberalisme (vrijheid staat centraal)
- Socialisme (gelijkheid, solidariteit en sociale rechtvaardigheid)
- Communisme (gelijkheid staat centraal > alles is van de staat)
De experimenten, observaties en redeneringen zijn de basis van de huidige sociale
wetenschap. Het belangrijkste wat bereikt is, zijn de fundamentele mensenrechten,
soevereinheid en tolerantie. Waarden die de basis vormen voor de moderne Europese
samenleving.
, Hoofdstuk 2 (De Franse revolutie en Napoleon):
1789 was een belangrijk jaar. Dit was de start van de Franse revolutie. De revolutie duurde
echter langer dan 1 jaar dus niet alles is in dit jaartal terug te zien. Zo werd de koning pas
onttroont in 1792 en in Europe was pas verandering in 1799 toen Napoleon aan de macht
kwam. Frankrijk had zo’n grote invloed omdat het een belangrijk land was in die tijd (meest
gesproken taal, veel inwoners, hoogstaande kunst etc.)
Op lange termijn waren de veranderingen veroorzaakt door:
- Socio-economische veranderingen
- De ideeën van de verlichting
- Zwakte van de monarchie
Op korte termijn was dit voornamelijk economisch. Financiële crisis en een mislukte oost
speelden hierbij een rol.
In eerste instantie stond Frankrijk er economisch goed voor in de 18 e eeuw. De toename van
de industrie zorgde voor een nieuwe middenklasse en er waren steeds meer alfabeten.
Tegelijkertijd zorgde dit er ook voor dat de ideeën van de verlichting meer werden verspreid.
Rond het einde van de 18e eeuw kreeg Frankrijk problemen door een inefficiënt
belastingsysteem en verloor het veel geld aan de steun van Amerika in de oorlog met
Engeland (strategisch belang). Ook de kerken en de adel kwam daardoor in de problemen.
Steeds meer mensen werden werkeloos en de kosten voor levensonderhoud stegen de pan
uit. De graanoogst die mislukte in 1788 kwam daar nog bovenop.
Daarnaast was de monarchie zwak. Onder Louis XIV was er een sterke leider, maar Louis XVI
was zwak en ineffectief. Hij was niet capabel om de ministeries te leiden. Hij was in Versailles
ook bijna geïsoleerd van de rest van het land.
De revolutie begint
Door de financiële crisis en het weigeren van de nieuwe belastingen door de adel riep Louis
XVI de ‘estates-general’ tezamen. Dit was een bijeenkomst van onder andere de
geestelijken, adelen en boeren. Deze mensen namen ook een lijst mee van klachten. Het
kwam er over het algemeen op neer dat er een eerlijk belastingsysteem zou komen zonder
dat er een revolutie zou komen. Er kwam door deze lijst klachten wel veel aandacht op
Versailles te liggen.
Er was een discussie over hoe er gestemd moest worden. Normaal kregen de 3 lagen allebei
even veel zeggenschap terwijl de derde laag veel meer personen vertegenwoordigd (97%).
Uiteindelijk riep deze estate zich uit tot nationale assembly. Toen het ‘gewone volk’ werden
buitengesloten zochten ze een andere plek om samen te komen. Toen deze afgevaardigden
onhandelbaar waren, stuurde de koning soldaten op ze af. Door deze geruchten ontstond er
ook een leger bij de nationale garde. Deze bestormden uiteindelijk de Bastille om zo aan
wapens te komen. Dit was een belangrijk symbool voor de revolutie. Symbolen zijn cruciaal
in een revolutie. Hiermee was de zwakheid van de monarchie getoond. Het hoofd van de
, gouverneur werd afgehakt en op een stok geprikt. In de rest van Frankrijk gingen de boeren
ook chateaus overvallen. Bastille Day is nog steeds een nationale feestdag.
Bij een vernieuwde bijeenkomst van de ‘National Constituent Assembly’, het feudalisme
wordt afgeschaft en de boeren krijgen meer vrijheid hierdoor. Ze hoeven namelijk geen huur
meer te betalen voor het land. Bij het nadenken over een nieuw politiek systeem wordt er
besloten om de uitgangspunten van Rousseau, Montesquieu en Locke te gebruiken. De
verklaring van de rechten van de mens en bewoners ontstond. De koning weigerde dit te
tekenen. Uit onvrede haalde een groep van 6000 vrouwen de koning naar Parijs toe omdat
ze dachten dat hij meer verantwoordelijkheid zou nemen voor het volk. De twee jaar daarna
stonden in patstelling omdat er nog gewerkt werd aan het ‘constituent assembly’.
Om om te gaan met de hoge schulden, werden alle bezittingen van de kerk afgenomen. In
1791 werd de constitutie gepresenteerd aan het volk. De koning mocht een wet alleen nog
maar uitstellen, maar niet verbieden. De koning probeerde te vluchten en steun te zoeken
bij mensen die tegen de revolutie waren (vooral Europeaanse vorsten). Dat lukte niet en hij
werd gevangen genomen. De nieuwe grondwet werd ingevoerd, maar er naderde een oorlog
met de Pruisen en Oostenrijk. Louis werd beschuldigd van samenwerken met buitenlandse
vorsten en er kwam een nieuwe opstand. Bij de nieuwe verkiezingen werd de monarchie
afgeschaft en ontstond de eerste Franse republiek.
Er waren deze tijd ook vrouwelijke bewegingen om de rechten van de vrouw op de kaart te
zetten.
De radicale republiek en Het Terreur
De val van de monarchie zorgde voor kiesrecht voor mannen (geïntroduceerd in 1789 en
afgeschaft in 1791). Er werden politieke partijen opgericht en leiders probeerde met valse
beloften het volk te winnen. De bevolking was boos op deze politiek waardoor deze
beïnvloed werd. De ‘national assembly’ had besloten om de koning te onthoofden. De
guillotine werd een nieuw symbool voor de revolutie. Veel landen raakten in oorlog met
Frankrijk omdat het gevaar was dat de revolutie zou overslaan, mede doordat de vrouw van
Louis de zus was van de koning van Oostenrijk.
Door de toenemende dreiging in Frankrijk voor een omgekeerde revolutie en angst voor
buitenlandse oorlogen kregen radicale fracties meer de overhand in ‘de nationale conventie’.
De verworvenheden van de revolutie moesten worden beschermd en de vijanden moesten
worden geëlimineerd. De ‘terror’ waren de binnenlandse vijanden en de buitenlandse
dreiging. In deze periode werden vele mensen vermoord (40000) d.m.v. de guillotine.
Uiteindelijk namen gematigde revolutionairen een einde aan Het Terreur en vermoorden de
leiders op dezelfde manier.
Het revolutionaire dictatuur werd ontmanteld en er kwam een 5-mansbestuur om de macht
te behouden. Dit bestuur duurde 4 jaar en probeerde hiermee de balans te bewaren tussen
de adelen en radicale revolutionisten. Door de vele oorlogen was het bestuur afhankelijk van
het leger. Door een staatsgreep gesteund door een bestuurslid kwam Napoleon aan de
macht.
