Hoorcolleges Juridische en Ethische
context
Hoorcollege 1: Goed handelen(inleiding)
Inleiding cursus
Leerdoelen cursus: aan het eind van de cursus kan de student…
maatschappelijke, professionele en persoonlijke normatieve kaders van de pedagogische
professional benoemen en hanteren (mee om kunnen gaan: vaardig)
basiskennis van het jeugdrecht reproduceren, duiden en hanteren (leren: weten)
verschillende ethische theorieën en benaderingen benoemen, uitleggen, hanteren en
vergelijken (snappen en kunnen hanteren: vergelijken, doorgronden)
normatieve uitgangspunten van beroepsethiek, jeugdrecht en maatschappelijk beleid
binnen het domein van zorg en welzijn in verband brengen met ethische en politiek
filosofische theorie en onderliggende mens- en maatschappijbeelden.
persoonlijke morele standpunten onderkennen, analyseren en evalueren.
ethisch bewustzijn demonstreren welke van belang is voor een pedagogische professional.
Verplichte literatuur:
NVO Beroepscode (2017) www.nvo.nl
Van Gedachten Wisselen, filosofie en ethiek voor zorg en welzijn (3e herziene druk) auteur:
Richard de Brabander uitgave Coutinho, Bussum 2019 ISBN 978 90 469 0678 1
Jeugdrecht Begrepen (6e druk) auteur: Lydia Janssen uitgave: Boom Juridisch, Den Haag 2018
ISBN 978 94 6290 388 3
Zie cursushandleiding voor het overzicht van de hoorcolleges inclusief de bijbehorende literatuur.
Werkvormen, studielast en toetsing:
Hoorcolleges en Zelfstudie
Globale opbouw studielast
o 4 ec = 4 x 28 uur = 112 uur
o Colleges: 12 x 1,5 uur = 19,5 uur
o Literatuur bestuderen = 92,5 uur
Dus vooral zelfstudie!
Schriftelijk MCQ Tentamen (meerkeuze, komt ook een oefententamen)
o 27 januari 2020
Tentamenstof
o literatuur en hoorcolleges
Goed handelen
Bij juridische en ethische context gaat het over handelen: hoe moeten wij handelen?
Handelen in juridische en ethische context:
, Handelen is een menselijke activiteit die wetens en willens (bewust!) gedaan wordt en waar
mensen voor verantwoordelijk kunnen worden gesteld.
Action is an intentional, purposive, conscious and subjectively meaningful activity.
o Het gaat er om dat het uiteindelijk betekenisvol en zinvol is: hoe moet ik handelen
Er is een actor (iemand) die handelt
o Een bal gooien is een handeling, een kou vatten niet (overkomt je)
NIET handelen kan ook handelen zijn: je kunt ook heel bewust en doelgericht iets niet doen
Wat is goed handelen? Voorbeelden:
Een 15 jarig meisje heeft seks met haar 18 jarige vriend. Het is vrijwillig en ze hebben al een
jaar een relatie.
o Ethisch kijken: goed handelen, want evenwichtige relatie, beiden willen het
o Juridisch kijken: wetgever zal zeggen dat het formeel niet mag, maar niet bestraffen
omdat het niet onvrijwillig is, dus hetzelfde als ethisch
Een leerkracht deelt informatie over een leerling met gescheiden ouders alleen met de
moeder.
o Juridisch: beide ouders hebben recht op informatie
o Ethisch: in sommige gevallen voelt het niet goed, moreel, maar je hebt je aan regels
te houden dus je moet goed handelen
Een pedagoog krijgt een liefdesrelatie met de getrouwde vader van een kind dat ze
begeleidt.
o Juridisch: van de beroepscode mag het niet, je staat als pedagoog in dienst van het
kind als je hem/haar behandeld
Er zijn dus veel morelen die een rol spelen in je oordeel en daarnaast zijn er allerlei juridische kaders
die je handelen beïnvloeden.
Wat goed handelen is, is niet eenduidig te beantwoorden (je hebt een gevoel, maar in een andere
context kun je er toch weer anders over nadenken). Normatieve vraag die we beantwoorden met
impliciete en expliciet normen, gebaseerd op waarden. Cursus Juridische en Ethische Context gericht
op het articuleren, onderzoeken en bereflecteren van deze normativiteit. Bewustwording
waardengeladenheid: ethisch bewustzijn creëren. Het gaat niet om de regels, maar wat daaronder
ligt en of we het daarmee eens zijn. Uiteindelijk bepalen we zelf de regels, dus goed over nadenken.
Drie kaders voor professioneel handelen: ze zijn met elkaar verbonden
Maatschappelijk kader: wet
Professioneel kader: beroepscode
Persoonlijk kader: ethiek (van invloed op de beroepscode en de wet)
Maatschappelijk kader
Het maatschappelijk kader staat vast
In een rechtsstaat de wet
De juridische context van de pedagogiek
Jeugdrecht (college 9 t/m12)
o Verzameling verschillende wettelijke kaders
o Burgerlijk recht, Strafrecht, Bestuursrecht
o Internationaal Verdrag Rechten Kind (moet Nederland zich aan houden)
,Dus de nationale en mondiale wetgeving is bepalend.
Professioneel kader
Beroepen worden ingekaderd
o Wat legitimeert deze professie? Waarom mag iemand zich pedagoog noemen?
o Wie mogen deze professie uitoefenen?
o Waaraan moeten deze professionals zich houden?
Beroepscode
o Waarden en normen in de beroepsgroep
o Beroepsethische richtlijn: bepaalt wat we wel een niet mogen doen
o Balanceert op grens van recht en ethiek: regels waar je je aan moet houden, maar
ook een afweging van waarden en normen van de beroepscode
Er zijn diverse beroepscodes, bijvoorbeeld
o Beroepscode voor sociaal werker (voorbeeld in boek VGW)
o Beroepscode jeugdzorgmedewerker (BPSW)
o Beroepscode voor academisch pedagogen (NVO)
Beroepscodes, Gedragscodes, Integriteitscodes
o Articuleren waarden en normen professionele organisaties
In het boek kun je teruglezen hoe normativiteit terugkomt in de beroepscode.
NVO Beroepscode (2017): pretendeert invulling te geven aan een goed pedagoog
Nederlandse Vereniging van pedagogen en onderwijskundigen (NVO)
o Beroepsvereniging voor academisch opgeleide pedagogen en onderwijskundigen
De NVO beroepscode geeft richting en invulling aan het begrip 'goed pedagoog’. Op grond
van de beroepscode kunnen pedagogen hun handelen en beslissingen beroepsethisch
bepalen om verantwoorden (p.5)
Standaard voor kwaliteit beroepsuitoefening (je moet op deze manier handelen)
o Gebaseerd op wet- en regelgeving voor zorg en jeugdigen
Norm waaraan tuchtcollege toetst: als je als pedagoog een tuchtzaak krijgt (niet goed
gewerkt hebt en er een klacht wordt ingediend) dan wordt er getoetst aan de beroepscode:
heb je wel of niet goed gehandeld = juridische functie van de beroepscode
Wie moeten zich hieraan houden?
o Leden van de NVO
o Master pedagogen geregistreerd in Kwaliteitsregister Jeugd
Kwaliteitsregister Jeugd verankerd in Jeugdwet (zie Jeugdrecht Begrepen
p.292)
Goed pedagoog? Uitgangspunten:
Pedagogen zijn gebonden aan de beroepscode en daarmee aan normen waaraan een goed
pedagoog behoort te voldoen (p6.)
NVO leden staan voor het veilig opgroeien en een optimale ontwikkeling van kinderen en
jongeren, en doelmatige zorg als extra ondersteuning nodig is. (p.5)
Voor pedagogen is de pedagogische relatie het aangrijpingspunt van hun handelen: zij
zoeken verklaringen én oplossingen in die relatie. Pedagogen streven primair naar
normalisatie van de opvoedingsrelatie, of die nu eenvoudig of heel complex is. (p.5)
o In de beroepscode zitten normatieve veronderstellingen: moet je over nadenken!
, Wat wordt hier verondersteld?
o zie (problematische) waardengeladenheid
Dikgedrukt wat morele en normatieve, problematische veronderstellingen zijn:
o NVO leden staan voor het veilig opgroeien (wat is veiligheid en hoe waarborg je dat)
en een optimale ontwikkeling (wat is optimale ontwikkeling?) van kinderen en
jongeren, en doelmatige zorg als extra ondersteuning nodig is. (p.5)
o Voor pedagogen is de pedagogische relatie het aangrijpingspunt (een kijk op de
pedagogiek) van hun handelen: zij zoeken verklaringen én oplossingen (alsof alles te
verklaren en op te lossen is) in die relatie. Pedagogen streven primair naar
normalisatie van de opvoedingsrelatie, of die nu eenvoudig of heel complex is. (p.5)
Je krijgt ruimte om na te denken over problematische veronderstellingen: discretionaire ruimte:
Beroepscode laat ruimte voor inzicht professional
o Professionele autonomie (je houdt je aan de beroepscode maar er zijn situaties
waarin het anders is en dat is jouw persoonlijke verantwoordelijkheid
o ‘Tenzij clausule’ (p.6)
Wanneer je je moet verantwoorden (voor tuchtcollege) gaat het om je onderbouwing van
handelen (op het moment dat je bewust hebt gehandeld en daar hele goede argumenten bij
hebt, dan kan je een beroep doen op je discretionaire ruimte).
Professional heeft te allen tijde persoonlijke verantwoordelijkheid voor handelen
Je kent de wet en handelt naar inzicht (recht & ethiek): je moet met allebei kunnen handelen
en het verband tussen recht en ethiek kunnen zien
Een reflectieve professional handelt niet defensief, maar integer: je kunt jezelf wel helemaal
ingraven en alles volgens de regels doen maar dan handel je misschien wel helemaal niet
voor het kind. Uiteindelijk heb je je integriteit, je basishouding: je doet iets voor kinderen,
dus je moet ergens voor opkomen met je persoonlijke ethische opvattingen: integriteit.
Professioneel kader betekent ook: reflectie op professie (waarom doe ik dit? Je hebt zelfs een
houding ten aanzien van de professie): hoe kijk je naar…
normativiteit en vakinhoud (wat is een goede interventie, wat is een goede opvoeding en
hoe sta ik daar tegenover)
organisatie en beleid
doelstellingen
aannamen en concepten
professionele waarden
Normativiteit?
Norm: impliciete of expliciete regel
o Bijvoorbeeld (criteria voor een …) : veilige brandmelder; goede toets; doelmatige
zorg; gepaste kleding; verstandige ouder; mooie jongen
Normen zijn geen feiten (en andersom: wat je feitelijk ziet moet je niet verheffen tot norm)
o Een norm is iets wat je met elkaar afspreekt
We kunnen normen proberen te definiëren (normalisatie)
o Normen voor een veilige brandmelder vinden we acceptabeler dan normen voor een
mooie jongen?
waarom? Het gaat over wat we objectiveerbaar en niet objectiveerbaar
vinden en precies dat is ook een norm: brand laat zich beter objectiveren
, alweer kwestie van normativiteit: dingen die eigenlijk normatief zijn worden
geobjectiveerd terwijl sommige dingen zich niet goed laten objectiveren
Normatieve ethiek
o Zoekt naar rechtvaardiging morele normen
Pedagoog: een normatief beroep (je neemt daarin altijd jezelf en je waarden/normen mee!
Tegelijkertijd gaat het over de ander, dus goed nadenken over wat dat voor de ander betekent).
Pedagogen scheppen normen
o normaal
o leerbaar, begeleidbaar
o wenselijk gedrag
o goede ontwikkeling
o harmonieus gezin
o etc.
Interventies bevatten impliciet
o moreel oordeel
o mens- en maatschappijbeelden
Goed handelen is ook je verhouden tot deze normativiteit
o wat betekent jouw oordeel voor de ander?
o wat legitimeert jouw oordeel?
Persoonlijk kader
Het persoonlijke kader is dus uiteindelijk erg bepalend voor je handelen.
Wordt bepaald door
o Jouw waarden en normen
o Jouw opvattingen over mens en maatschappij
Ethiek om hier systematisch over na te denken (daarom dit vak)
Professioneel handelen vereist een reflectieve houding
o Integriteit
o Dilemmahantering
o Handelingsevaluatie
Morele dilemma’s kunnen hanteren:
Wat is moreel dilemma?
o je moet kiezen
o conflicterende waarden: het een sluit het ander uit
Hoe ga je ermee om? Als je ziet dat het een moreel dilemma is ben je al een heel eind.
Gereedschappen ontwikkeld door toegepaste ethici:
o Analyse & reflectie: wat is het probleem? Daar systematisch over nadenken.
o Ethisch stappenplan (BV1): instrument dat ontwikkeld is
o Moreel beraad: langer nadenken samen
Een ethisch reflectieve attitude ontwikkelen is belangrijk:
Houding als pedagogisch professional
o hulpverlener, docent, beleidsmedewerker, wetenschapper
Permanent nadenken ...
, o verwonderen
o redeneren
o reflecteren
o kritische houding
o wisselen van perspectief (misschien wel een van de belangrijkste)
Ethische theorieën en benaderingen daarbij ter ondersteuning!
Ethiek, recht en code:
Overeenkomsten:
o Ze proberen antwoord te geven op de vraag: Hoe te handelen?
o Vragen naar juiste, goede en rechtvaardige
Verschillen:
o Recht systeem algemene regels, vastgesteld door formele autoriteit met
sanctionerende bevoegdheid (recht en code lijken erg op elkaar)
wetten en regels liggen vast
gebaseerd op ethische waarden (die daaronder liggen)
o Ethiek systematische reflectie (is vrijer)
ligt niet vast, wel allerlei theorieën
geen formele autoriteit
anders dan je aan de regels houden: illegaal handelen kan ethisch juist zijn!
Ethiek en recht kunnen elkaar dus ook uitsluiten: verschillen grondig
o Wat is goed handelen? Is primair, op de eerste plaats een ethische vraag
Wat is moreel goed?
Evolutionair gegeven (maar we kunnen niet zeggen: het zit in onze genen)
o gevoel voor rechtvaardigheid
o empathie, sympathie
Openbaring
o door God gegeven
o moreel goede ligt in de schepping
Menselijke rede (in feite een reflectie van wat we tegenkomen bij openbaring en
evolutionair, want waarden uit de godsdienst en natuur komen terug). Morele goed is dus
vooral een goed van ons eigen denken (hier houdt de wijsgierige ethiek zich mee bezig)
o ethische theorie
o reflectie
Ethiek
Ethiek is een systematische reflectie (nadenken over/) op de moraal (stelsel waarden en normen).
Ethiek is:
van oudsher een belangrijk onderdeel van de filosofie
onderdeel van de praktische filosofie
vraag naar het goede leven (systematisch over nadenken)
kritisch onderzoek naar morele opvattingen
nadenken over handelen
Verschillende vormen van ethiek:
