Inhoud
Hoorcollege 1; inleiding..........................................................................................................................2
Hoorcollege 2; pandemie en oorlog.......................................................................................................3
Hoorcollege 3; Renaissance....................................................................................................................6
Hoorcollege 4; Reformatie......................................................................................................................9
Hoorcollege 5; staat en macht..............................................................................................................11
Hoorcollege 6; ontdekking en verovering.............................................................................................13
Hoorcollege 1; heersers en onderdanen in de 17 de eeuw.....................................................................16
Hoorcollege 2; Het Mughal Rijk............................................................................................................20
Hoorcollege 3; Laat-keizerlijk China (Ming & Qing)..............................................................................23
Hoorcollege 4; Afrika (1400-1800)........................................................................................................27
Hoorcollege 5; mechanisering van het wereldbeeld; 1540-1789.........................................................32
Hoorcollege 6: Landbouw als motor van verandering? (1750-1850)....................................................37
Hoorcollege 7: Een turbulent politiek experiment met grote gevolgen (1786-1815)...........................41
1
,Hoorcollege 1; inleiding
Klassieke grenzen: 1492, 1517, 1789, 1815. Niet al te letterlijk nemen, maar wel thema’s:
1. Globalisering: Van Pax Mongolica en Europese Expansie naar Europese hegemonie. Rise of
the West.
2. Religieus-Culturele doorbraak: Renaissance en reformatie
3. Sociaaleconomisch: Bevolkingsgroei, handel, geld, markten, aandelen, expansie, landbouw.
Differentiatie: Oost en West Europa, lijfeigenschap en horigheid.
4. Politiek: staatsvorming, oorlogsmachinerie, absolutisme en revolutie
5. Eindpunt: Franse en industriële revoluties. Overgangseeuw 1750-1850. Europa vanaf deze
eeuw bepalend voor andere gebieden.
Afstand nemen van didactische en nationale geschiedenis.
Cursusopzet
Handboek en teksten voorbereiden (McKay)
Hoorcollege opnames bekijken
Opdrachten maken
Online Vragenuurtje
Werkgroepbijeenkomsten
2
,Hoorcollege 2; pandemie en oorlog
De pest: verschijnselen
Builen in de lies en onder de oksels, hoge koorts, pijnlijke gewrichten, misselijkheid
50%-60% sterfte na 6-8 dagen
Naast builenpest ook bloedpest (beet in bloedbaan) en longpest; uitzonderlijker en dodelijker
Rat-vlo-mens (longpest: mens op mens door druppels/aerosolen)
Hoe hard was de klap?
De eerste golf doodt vooral jongeren en kinderen
1348: 2/3de van de bevolking
1361: ½ van de bevolking
1371: 1/10de van de bevolking
1382: 1/20ste van de bevolking
30% - 70%
Reacties
Wereldbeeld en ziekte:
- Verklaard door zondig gedrag, stand van hemellichamen, kwalijke dampen (miasma)
- Geen medisch begrip van besmetting (of overbrenging door rattenvlo)
- Nauwelijks behandelingen (wegsnijden buil)
Wel praktische oplossingen:
- Afsluiten van de stad (dilemma: handel en bevoorrading)
- Afzonderen pestlijders in pesthuizen
- Quarantaine schepen, personen en goederen
- Afstand houden: pestdokters neusmasker en stok
- Pogingen hygiëne verbeteren in steden (regels slachting, afval vervoering)
Verspreiding
Pestreservoirs in China en Mongolië met de Mongoolse oorlogsvoering richting Europa
meegebracht
Kritiek: snelle verplaatsing over land naar Zwarte Zee onmogelijk
Nieuwe opvatting: pest was permanent in reservoirs van knaagdieren o.a. op hoogvlakte Tibet
Mongoolse legers trekken op via dit gebied 1210-1230 (een eeuw eerder) en pikken de pest
op
Verspreiding oost- en westwaarts met Mongoolse legers
Eerste pestgolf in Europa, 1347-1351
1346: Genuese vesting Kaffa op de Krim belegerd door Mongolen, met gebruik van besmette lijken
Handelsroutes en havensteden doen het werk
Gevolgen van de pest
Europa: diepe crisis als springplank voor groei?
China: grote onduidelijkheid over demografie; ook enorme deuken door dynastiewisselingen Song-
Yuan, Yuang-Ming en Ming-Qing
Egypte: na ca. 3000 jaar continuïteit gaat de infrastructuur van kennis over de irrigatie in de Nijldata
verloren -> grote schade
3
, Europa
Wie profiteert en wie betaalt?
Ordinance (1349) en Statute of Labourers (1351): lonen bevriezen, arbeiders aan plaats en werk
binden
Harde botsingen: Engelse boerenopstand 1381 (Wat Tyler) & Franse Jacqueries van 1358 en 1382
Arbeidsschaarste in Oost en West: andere gevolgen
Wie is de schuldige?
Joden (rijkdom), Geestelijkheid (heeft de harmonie niet behouden), heksenvervolging
Zoeken naar zekerheid
Heiligeninflatie, religieuze verzekeringspolissen, fanatisme, lekenbewegingen
Sterfte en tekort aan geestelijken en geleerden
Nieuwe geleerden in opleiding (oprichting universiteiten)
Praag, Florence, Wenen, Krakau, Heidelberg (1385), Leuven (1425)
Malthusiaanse crisis
“Voedselproductie als rem op de bevolkingsgroei”
grote bevolkingsgroei maar weinig productie van voedsel crisis, honger, ziekte, oorlog
De pest is meer dan een Malthusiaanse crisis
Korte termijn Lange termijn
Immense sterfte en schrik Stabilisering situatie en daling prijzen;
verhoging reëel loon
Wanorde, landvlucht, supply crisis, stijgende Sociale mobiliteit en vernieuwing instituties
prijzen (door verminderde rijkdom van bestaande elite)
Reactie overheden: arbeid aan land gebonden, Groei universiteiten; rol lekenvroomheid
lonen bevroren: opstanden
Revolutie in oorlogvoering
Voorheen weinig massale botsingen door professioneel leger dat voornamelijk bestaat uit elite en
ridders; weinig toegang voor armeren / boeren
Infanterierevolutie (na ca. 1300)
Basis: zwaarbewapende ridders: paarden, snelheid, stootkracht. Infanterie als hulptroepen.
In reeks conflicten stukgelopen op:
- defensieve tactieken (piek, kuilen en wallen, landschap)
- afstandswapens (kruisboog, longbow, later musket)
Steeds ging om groepen die zelf geen groot ridderleger op de been konden brengen
Honderdjarige Oorlog, 1337-1453
Engelsen (minderheid) lokken Franse leger en zoeken vervolgens defensieve opstelling en zetten de
longbows klaar voor een frontale verdediging (Crécy, 1346, Poitiers 1356, Agincourt 1415)
Jean d’Arc en kroning Dauphin; alliantie Engelsen & Bourgondiërs breekt
Herstel eenheid onder Valois: staand leger & gebruik van artillerie
4
