Samenvatting ‘Retorische Kritiek’
Hoofdstuk 1 Inleiding
Betogen: mondelinge of schriftelijke teksten waarin sprekers of schrijvers standpunten
verkondingen en argumenten aanvoeren (overtuigen)
- Klassiek: gerechtelijke pleidooien, politieke redes, gelegenheidstoespraken
- Modern: stukken op opiniepagina, columns
- Recent: reclame, voorlichting, persconferenties
Retoriek: retorische middelen om een tekst doel- en publiekgericht te maken
- Overtuigingsmiddelen (betoog) – steekhoudende argumentatie, meeslepende stijl
- Retorische eigenschappen: boeiendheid duidelijkheid en aannemelijkheid
- Retorica: de leer van de welsprekendheid of het overtuigend spreken
- Retorisch relevante aspecten: inhoud, ordening, verwoording en presentatie
Inhoudelijke overtuigingsmiddelen: ethos (karakter), pathos (emotie), logos (argumentatie)
Leer van de stijldeugden: correctheid, duidelijkheid, aantrekkelijkheid en passendheid
Cicero: de retorische leer berust op waarneming van de succesvolle praktijk
Belangrijke factoren: spreker/schrijver, publiek en spreekgelegenheid
Driehoeksverhouding
Beginnende partij (1) Reagerende partij (2)
Beoordelaar (3)
Klassieke situaties
- Het gerechtelijke proces. 3 rollen: aanklager, beschuldigde en rechter
- Het politieke overleg. Niet altijd een tegenpleiter aanwezig en de 3 e instantie is niet
gescheiden van de sprekende partijen, maar nemen zelf deel
- De gelegenheidssituatie (begrafenis). Geen stemprocedure. Publiek is geen
beoordelaar van de argumentatie, maar van de spreekvaardigheid van de spreker
Opiniestuk: doel is opinievorming, niet directe besluitvorming
Overeenkomsten modern en klassiek: doel is beïnvloeding en argumenten als retorische
middelen
3 basisvoorwaarden voor communicatie
- Aandacht (trekken en vasthouden)
- Begrip (van de boodschap)
- Aanvaarding (geloofwaardigheid en acceptatie)
,Basisvoorwaarden in betoog
- Aandacht. Vaak lang, matige interesse -> grapjes
- Begrip. Vaak lang en ingewikkeld -> toegankelijk maken tekst; voldoende uitleg, een
heldere opbouw en begrijpelijke taal
- Aanvaarding. Gericht tot twijfelaar en tegenstanders -> mobiliseren van gevoelens
Ideale situatie: wanneer de personen tot wie het betoog gericht is ideale beoordelaars zijn
(personen die met geconcentreerde aandacht het betoog volgen en begrijpen)
Wetenschappelijke communicatiesituaties
De gerechtelijke situatie
Reële situatie: geen aandacht of begrip van de doelgroep
Adverteerders
Hoofdstuk 2 De retoriek van de inhoud
- Eerste taak redenaar: het vinden of bedenken van de inhoud van de rede
- Soorten middelen
o Argumentatieve middelen: standpunt + argumenten
o Niet-argumentatieve middelen: inleidende/afsluitende opmerkingen,
achtergrondinformatie, ethos, pathos
Quintilianus: spieren van de argumentatie worden omhuld met een
fraai lichaam
- Hermagoras van Temnos: standpuntbepaling eerst, want het hele betoog wordt op
deze keuze afgestemd
- Typen standpunten
o Standpunten waarmee partij 1 de discussie opent
o Standpunten die partij 2 daar tegenover kan plaatsen
De gerechtelijke situatie
- Beschuldiging (in tenlastelegging). De beschuldigde heeft zich schuldig gemaakt aan
misdaad x (en moet daarom gestraft worden) > wordt beargumenteerd door
aanklager partij 1 en gelegenheid reactie partij 2 > uitsluitsel door rechter.
- Verdedigingslinies
o Ontkennen
o Toegeven, maar de daad anders/lichter omschrijven
o Toegeven, de daad rechtvaardigen of zich verontschuldigen
o Op procedurefout beroepen (bv onbevoegde rechter)
Vaste (discussie)punten / standaardgeschilpunten
, Aanklager Rechter Beschuldigde
Standpunt: beschuldigde Geen standpunt (onschuldig Geen standpunt (onschuldig
heeft zich schuldig tot het tegendeel blijkt) tot het tegendeel blijkt)
gemaakt aan misdrijf x
Bewijslastpunten: Vraagpunten: Verdedigingslinies:
1. Bewijzen dat de 1. Gepleegd? (feit bewezen?) 1. Ontkennen/betwijfelen
beschuldigde de daad
gepleegd heeft
2. Bewijzen dat die daad 2. Valt eronder? (feit 2. Anders
onder misdrijf x van de strafbaar?) omschrijven/betwijfelen
wet valt
3. Weerleggen dat er 3. Aanwezig? 3. Beroep op
rechtvaardigende of (strafuitsluitingsgronden?) rechtvaardigende of
verontschuldigende verontschuldigende
omstandigheden waren omstandigheden
4. Weerleggen van de 4. Aanwezig? 4. Beroep op
aanwezigheid van (procedurefouten?) procedurefouten
procedurefouten
De politieke situatie
- Volksvergadering (oudheid), vergadering Tweede Kamer (tegenwoordig)
- Verdedigingslinies
o Er is geen serieus probleem dat om een oplossing vraagt (geen noodzaak)
o Probleem is niet inherent aan huidige beleid, er kan met het bestaande beleid
of een kleine bijstelling volstaan worden
o Bij een echt probleem zal dat met het ingediende voorstel niet lukken: niet
uitvoerbaar of doeltreffend of er is een alternatief plan
o Als het voorstel een probleem oplost, moet het niet aangenomen worden,
want het heeft nadelen / alternatief heeft minder nadelen
- Zelfs-als-strategie: men beweert dat er geen of nauwelijks problemen bestaan en dat
zelfs als die zouden bestaan deze door het voorstel niet opgelost worden en dat zelfs
als dat wel het geval is het voorstel doorslaggevende nadelen heeft
Vaste (discussie)punten / standaardgeschilpunten
Indiener voorstel Stemmer Tegenstander
(voorstander)
Standpunt: beleidsdaad x Geen standpunt (het Geen standpunt (het
moet verricht worden bestaande beleid wordt in bestaande beleid wordt in
principe voortgezet) principe voortgezet)
Bewijslastpunten: Vraagpunten: Verdedigingslinies:
1. Aantonen dat er een 1. Ernstig probleem? 1. Ontkennen / afzwakken
serieus probleem is
2. Aantonen dat het 2. Inherent? 2. Ontkennen / huidige
probleem inherent is aan beleid bijstellen
