Nederlandse samenvatting van het Basisboek Historische Taalkunde, gebruikt voor de cursus Nederlands Toen (en Nu). Bevat onder andere definities van begrippen, opsommingen en highlights uit de 5 hoofdstukken.
Samenvatting Basisboek Historische Taalkunde – NL Toen & Nu
Hoofdstuk 1 Voorgeschiedenis
- William Jones (1746-1794): Grondlegger historische taalkunde, ‘taalfamilie’
- August Schleicher (1821-1868): Ontwerper stamboomtheorie
o Talen zijn organismen waaruit nieuwe soorten ontstaan (dochters)
- Johannes Schmidt (1843-1901): Opsteller golftheorie
o Geografische verbreiding van talige elementen door overname (steen in
water gooien: hoe verder weg, hoe minder krachtig de golven)
- (Oer-)Indo-Europees = hoofddialect
- Marija Gimbutas (1921-1994): Ontwerper koerganhypothese (standaardtheorie)
verbreiding Indo-Europese volken
o Koergan = grafheuvel
1. Indo-Europese oorsprong in Oekraïne; Sredny Stog-cultuur
2. Indo-Germaanse cultuur -> koergan-/jamnacultuur
3. Indo-Germanen verspreidden cultuur over Noord-Europa
(kogelamforencultuur)
4. Cultuur mengde met aanwezige bevolkingsgroepen (Trechterbekervolk)
5. Verdere verspreiding Indo-Germanen -> enkelgraf-/touwbekercultuur
- Oud-Europese relicten = autochtone woorden uit eerdere taalstadia die opgenomen
zijn in nieuwe taal
- Substraat/erfwoorden = taal die oorspronkelijk werd gesproken in een gemeenschap
waarbinnen nu een andere omgangstaal wordt gebruikt
Taalverschillen
- Satemisering satemtalen (satem = honderd): /’k/ -> /š/, centrumtalen behielden /k/
- Klankveranderingsregel
- Prototalen uit Indo-Germaans als hoofddialecten
Oergermaans
- Keltische woorden overgenomen door Germanen (ambacht, ijzer)
- Rijn als grensrivier tussen Romeinen en Germanen, ondanks dat alsnog handel,
intensieve contacten en overname technieken
- Cognaten = woorden met dezelfde afstamming
o Korte ŏ -> â, lange ã -> ō
o ŭ -> syllabedragende consonanten -> loop[m]
- Rasmus Rask (1787-1832): stelselmatige verwantschap
- Jacob Grimm (1785-1863): Wet van Grimm (Eerste Germaanse taalverschuiving)
o Oorspronkelijke stemloze explosieven werden fricatieven
o Stemhebbende explosieven werden stemloos
o Stemhebbende geaspireerde explosieven werden fricatieven
- Deen Karl Verner (1846-1896): Wet van Verner
, o Wanneer woordaccent niet op onmiddellijk voorafgaande syllabe ligt, wordt
de consonant in een fricatief stemhebbend (z i.p.v. s)
- Grammatischer Wechsel: de Wet van Verner manifesteert zich ook in alternerende
vormen van hetzelfde woord
- Rotacisme = verandering van /z/ in /r/
- Ausnahmslosigkeitsgedachte: principe van uitzonderingsloosheid
o Regels waaruit talen waren opgebouwd werden verondersteld algemeen te
zijn, waardoor wetten vrij van uitzonderingen werden geacht
- Geminaten = dubbele/lange medeklinkers
Ablaut = klinkerverwisseling
- Kwalitatieve ablaut = kwaliteit van de klinker
- Kwantitatieve ablaut = meer of minder van de klinker
- Veroorzakers: morfologisch, fonologisch
Wisselende vocalen in hoofdvormen
- Infinitief en tegenwoordige tijd
- Verleden tijd enkelvoud
- Verleden tijd meervoud
- Voltooid deelwoord
Zwakke werkwoordklassen
- Aantonende wijs (indicatief)
- Aanvoegende wijs (conjunctief)
- Gebiedende wijs (imperatief)
- Lijdende vorm
Gemeengermaans
- /h/ < /X/
- /n/ -> /X/
- Bijzondere veranderingen vocalen
o I/j-umlaut
o U-umlaut
o A-umlaut
- Diftong ei -> monoftong /i:/ (bijten, grijpen)
Oud-Noord-Germaans; Inscripties in runentekens, Oernoordse fase
Oost-Germaanse Gotisch
- Zelfstandig naamwoord wordt ingedeeld in stamklassen; vocaal-/consonantstammen
- Woord = stam + uitgang; stam = [[wortel] + [stamvormend element: V, C of ‘nul’]]
- Kortstammig = wortelsyllaben met korte vocaal als kern gevolgd door consonant
- O-stammen (vrouwelijk)
- I-stammen (mannelijk of vrouwelijk)
, - U-stammen (mannelijk of vrouwelijk)
- Woord = stam + evt. optatiefteken + uitgang; stam = wortel + themavocaal
Hoofdstuk 2 Van Oud-West-Germaans naar Oud- en Middelnederlands (0-1200 n. Chr.)
400 n. Chr. Ineenstorting West-Romeinse rijk -> trek diverse bevolkingsgroepen
‘oudste zin’ +/- 1100: Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu uuat onbidan
we nu (alle vogels zijn nesten begonnen, behalve jij en ik. Wat wachten we nu?)
Oud-West-Germaans, wijzigingen
- Korte vocalen in open lettergreep
Syncopewet van Sievers: verdwijnen van de korte i
I-umlaut
- Lange klinkers
/e:/
- Diftongen: eo, iu, ai, au
Eo -> io iu -> iü ai -> ei au -> ou
- Consonanten
/z/ -> /r/ /X/ -> /h/ /Xw/ -> hw /ngu/ -> /ng/
Medeklinkerverdubbeling bij j, r en l (tt, kk etc.)
Ingvaeoonse kenmerken
1. /Ɛ:/ -> /e:/
2. Ontronding
3. N-deletie en Ersatzdehnung
4. Hoogduitse klankverschuiving: /k/ -> /(k)X/ /t/ -> /(t)s/ /p/ -> /pf/
- Isoglosse: grenslijn tussen onderscheiden realiseringen van een taalklankverschuiving
5. I- of j-umlaut van lange vocalen
Oudnederlands, wijzigingen vocalen
1. Ontronding en ronding: /y/ -> /i/
2. Fronting van /u/
3. Vocaalversmelting na verlies van intervocalische /h/
4. Diftongering van ô > uo en ê > ië en samenval van ĭŏ met ië
5. Monoftongering van /iy/ tot /y/
6. Monoftongering van ŏǔ tot ô en van ěĭ tot ê
7. Verlaging van ǔ tot ŏ
8. Vocaalreductie
9. Rekking in open lettergreep: latere analogische gelijkmaking
10. Spontane palatalisatie van /u:/ -> /y:/
11. Wijzigingen voor /r/ en /w/
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper romyvandermolen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
