Psychologische stromingen
Hoofdstuk 1: verschillende visies op dezelfde problematiek
1.1 Verschillende visies
De psychodynamische, de cognitief-gedragstherapeutische, de cliëntgerichte experimentele, de
systeemtheoretische en de oplossingsgerichte benaderingen vormen de belangrijkste psychologische
stromingen. Deze stromingen hebben elke hun eigen verzameling verklaringen en werkwijzen.
De op de praktijkgerichte uitwerkingen van deze benaderingen worden ook wel ‘methodieken’
genoemd. Dit geeft aan hoe je abstracte theorieën kunt toepassen in de praktijk van de
hulpverleningen. Nog 1 concretere uitwerking van methodieken zijn de methodes en de technieken.
1.2 Verschillende visies gedemonstreerd
Een belangrijk overkoepelend model in de hulpverlening (vooral in ggz) is het ‘bio psychosociaal
model’. Hierbij kijkt men naar een probleem vanuit de interactie tussen biologische, psychische en
sociale aspecten. Het is daarbij geen kwestie van of een biologische verklaring, of een psychische of
een sociale verklaring. Hierbij gaat het er ook erg om welk gewicht verschillende factoren hebben bij
de manier waarop een stoornis zich ontwikkelt. Voor sommige stoornissen geldt dat genen deze
stoornissen volledig bepalen. Voor geen enkele psychiatrische stoornis is een eenduidige
neurobiologische oorzaak gevonden.
Bij het ontstaan van een stoornis is vaak sprake van een dynamische wisselwerking tussen genetische
kwetsbaarheid en omgevingsfactoren. Bij alle psychische stoornissen is er ook sprake van een
verstoring in hersenfunctie. Dat kan komen omdat je hersenen zich aanpassen aan veranderende
omstandigheden en als je omgeving of levensstijl veranderd.
Er is niet 1 oorzaak voor een probleem. Een klacht van iemand met de diagnose ADHD kan aangepakt
worden op verschillende aangrijpingspunten: coaching, relatietherapie, gedragstherapie etc.
Afhankelijk van de klachten, de hulpvraag, het type ontregeling en de omgeving kan een probleem op
verschillende niveaus worden aangepakt.
1.3 Doel van het boek en de online omgeving
Hbo’ers werken dichter bij de client dan een psychiater waardoor psychiaters beter hun werk kunnen
doen. Hbo’ers mogen ook geen psychiatrische diagnose vaststellen. Zij richten zich sterker op het
oplossen van problemen of stagnaties in het dagelijks leven en op de ondersteuning en begeleiding
bij het leren omgaan met een probleem of stoornis in de eigen sociale context. Zij ondersteunen
cliënten en patiënten vooral in hun persoonlijke en maatschappelijke herstel. Hbo’ers werken bijna
altijd integratief: ze passen bruikbare onderdelen uit verschillende theorieën toe.
1.4 Clientparticipatie als vanzelfsprekend onderdeel
Het is belangrijk dat je met de cliënten praat over hun aandoeningen en niet zonder hen erover
praat. Herstel ondersteunende zorg wordt dan ook steeds belangrijker. Hierbij wordt aangesloten bij
het persoonlijke verhaal, de eigen kracht, de eigen deskundigheid en eigen mogelijkheden van de
client. De hulpverlener gebruikt zijn professioneel referentiekader op een terughoudende wijze.
Professionele hulpverleners moeten steeds meer in staat zijn samen te werken met de cliënt en zijn
omgeving.
,1.5 Toenemende integratie en het belang van de ‘persoon’ van
de therapeut
De zorg en hulpverleners op hbo-niveau werken meestal eclectisch of integratief, dat wil zeggen dat
hij methodes en inzichten uit verschillende psychologische scholen of stromingen gebruikt.
De psychotherapieën worden geordend op grond van verschillende componenten:
Ontwikkelingscomponent: gaat in op de manier waarop iemand zich in de loop van zijn leven
heeft ontwikkeld. Een mens moet begrepen worden vanuit zijn levensloop, zijn geschiedenis.
Neurobiologische component: verwijst naar onze genetische aanleg die zich in
wisselwerkingen met de omgeving ontvouwt.
Affectieve component: wordt gevormd door onze gevoelend en emoties en de manier
waarop we hiermee om hebben leren gaan.
Cognitieve component: bestaat uit je denkprocessen en alles wat daarmee samenhangt,
zoals het functioneren van ons geheugen, waarneming en aandacht.
Gedragscomponent: heeft te maken met de manier waarop we ons gedragen en hoe we dat
geleerd hebben.
Interpersoonlijke component: verwijst naar de manier waarop we omgaan met anderen, met
relaties en met scheidingen.
Systemische component: verwijst naar de sociale systemen waarin we leven of waarin we
zijn opgegroeid, zoals gezin, familie en sociale netwerk.
Er is ook een nieuwe stroming de positieve psychologie, die heeft meer aandacht voor wat wel goed
gaat en voor de mogelijkheden die er zijn, dan voor de problemen waarmee iemand zich aanmeldt.
Er is de laatste jaren veel wetenschappelijk bewijs (evidence) geleverd voor het gegeven dat de
werkrelatie die je hebt met je cliënten van even groot belang is als de therapeutische techniek.
Systeemtherapie was altijd al overstijgend, zij bevatte altijd al elementen uit verschillende
stromingen, en ook de psycholoog Rogers vond dat men niet te strak aan eigen referentiekaders
moest vasthouden.
1.6 Moeten we kiezen voor een bepaalde
benadering?
Sommige therapieën en methodieken doen het goed bij bepaalde
problemen. Maar alle psychotherapeutische benaderingen hebben
aspecten die effectief en waardevol zijn. Ook is veel nog niet
onderzocht, omdat dit soms niet kan vanwege niet meetbare
dingen.
Lambert liet aan de hand van de taarten zien dat er een aantal
verklaringen soms zijn voor de effecten van psychotherapie. De
stukken zijn ongelijk verdeeld omdat niet elke stuk evenveel
bijdraagt aan het verbeteren van het welzijn van de client. Slechts
15% van de verbeteringen van een client zijn toe te schrijven aan
de specifieke therapeutische technieken.
Norcross en zijn collega’s hebben opnieuw een overzicht gemaakt
van relevant onderzoek en eveneens een taart gemaakt. Hierin is
maar 8% verbetering toe te schrijven aan de behandelmethode.
Cliënten hebben dus wel wat aan de therapie, maar als hun
,symptomen afnemen of hun kwaliteiten van leven verbetert, heeft dat ook met andere zaken te
maken dan de therapie.
Eclectisch houdt in dat je gebruik maakt van verschillende methodieken.
Een voorbeeld van een nieuwe ontwikkeling: de ervaringskennis van cliënten krijgt een steeds
prominentere plek in de behandeling
, Hoofdstuk 3: Psychodynamische benadering
3.1 Inleiding
De psychodynamische benaderingen (PDB) vormen de oudste psychotherapeutische benaderingen.
Zij stammen af van de theorie van Sigmund Freud (1856 – 1939).
Freud richtte zich op het innerlijk van de patiënt en wou het onbewuste naar het bewuste halen.
Zo kreeg de cliënt meer controle over de onbewuste kant en haar kracht.
De ontwikkeling binnen de benadering is nog bezig tot op de dag van vandaag. De patiënt en de
therapeut zitten nu op een stoel tegenover elkaar, waarbij meer interactie tussen beiden is.
Er zijn veel verschillende opvattingen en interpretaties over.
De verschillende vormen van psychodynamische therapie hebben een aantal overeenkomsten:
- Ze gaan ervan uit dat patiënten vaak niet weten waarom ze iets doen.
- Onbewuste gevoelens en wensen spelen een rol.
- Ze hebben moeilijke en angstwekkende gevoelens weggestopt of worden er juist door
overspoeld, zonder te begrijpen waar dit vandaan komt.
Psychodynamische therapieën proberen onbewuste en moeilijk te hanteren wensen, motieven,
gevoelens en gedachten bewust te maken en proberen te patiënt te leren ze te hanteren.
Problemen stammen vaak uit de kindertijd, echter kunnen latere gebeurtenissen ook sporen
achterlaten. Pijn, woede en verdriet van vroeger worden in het hier en nu steeds weer geactiveerd
als je iets tegenkomt wat lijkt op de oude situatie. Deze laten weer (onbewust) gevoelens
omhoogkomen waardoor je soms dingen doet terwijl je dat niet wilt, je snapt niet waarom je dat dan
doet.
Het herhalen van vroegere gedragspatronen en problemen bij personen die daar niet mee te maken
hebben, wordt overdracht genoemd= het is het overdragen van iets van vroeger op de situatie
waarin we nu leven, vaak onbewust. Tegenoverdracht is hetzelfde alleen dan gezien vanuit het
perspectief van de ander.
Soms blijf je met je klachten van vroeger in een vicieuze cirkel waar je geen grip op kan krijgen,
mensen noemen dit ook wel unfinished business syndroom= het gaat om emotionele zaken die je in
het verleden niet af hebt gemaakt en die zich nu uiten in onbegrepen klachten. Overdracht is 1. Een
herhaling van een gedragspatroon vanuit het verleden. 2. Het is inadequaat, niet in
overeenstemming met de realiteit van de situatie.
In de therapie gaat het erom dat de patiënt leert beangstigende en onbekende gevoelens toe te
laten, ze te benoemen, te begrijpen en te hanteren. Dit wordt ook wel affectregulering en
mentaliseren genoemd. Een psychodynamische therapie geeft meer inzicht in je gevoelens, je leert
er beter mee omgaan en je leert het verschil tussen jezelf en de ander beter te zien en te hanteren.
3.2 De theorie van Freud
Freud had vroeger voor het eerst mensen behandeld met ziektebeelden, hij toonde toen aan dat een
psychiatrische stoornis met lichamelijke symptomen via een psychologisch methode behandeld kan
worden. Freud gebruikte eerst hypnose om onbewuste conflicten boven water te halen. Later
gebruikte hij de techniek van de vrije associatie, waarbij de patiënt in een ontspannend houding
wordt aangemoedigd om alles te zeggen wat er in hem opkomt. Freud probeerde de onbewuste
zaken aan het licht te brengen en ze een plaats te geven. Onbewuste dingen of fobieën staan ergens
symbool voor volgens Freud. Hij probeerde de betekenis van elk gedrag, van elk symptoom en van
