Hoorcollege 1.1
Introductie
´Aansprakelijk´ -> een ruim begrip
Oa dat iemand aangesproken kan worden in strafrechtelijke zin
In dit vak: Er gaat iets mis, er is een fout gemaakt. Verwijten die (kunnen) leiden tot schade
Positie in het systeem; privaatrecht; vermogensrecht 3, 5, 6, 7 BW
Verbintenis -> recht op prestatie
Kunnen ontstaan uit
1. Ovk
2. Od
3. Rd (bv. Zaakwaarneming, onverschuldigde betaling)
4. Overige verbintenissen uit de wet
Wat is het effect van aansprakelijkheidsrecht? Hoe concreter (eenvoudig herkenbaar) een norm is,
hoe meer kans er is dat er preventieve werking is. (maar soms vage normen)
De VS en VK: tortlaw, privaatrechtelijke acties die meer bieden dan schadevergoeding. Dus ze zitten
in privaat terwijl wij het in het publiek zouden regelen. Burgers straffen burgers.
Hugo de Groot (Grotius), hele belangrijke jurist. Gaf een schematische weergave van
privaatrechtelijke acties in NL in 16e eeuw.
Moeten we willen dat de ene burger de andere burger gaat straffen?
Straffen moet worden gedaan door een onafhankelijke overheidsinstantie
“… we zijn het er tegenwoordig wel over eens, dat het opleggen van een verplichting tot
schadevergoeding niet dient om de dader te straffen, maar om de benadeelde te helpen.’’
- Bloembergen (1965)
corrective justice: Uitgangspunt blijft dat eenieder wordt geacht zijn/haar eigen schade te dragen,
tenzij aan een ander een verwijt kan worden gemaakt, dat die ander verplicht tot compenseren.
distributive justice: Niettemin is met de verschuiving van de focus van het gedrag van de dader naar
compensatie voor gedupeerden, ruimte ontstaan voor theorieën over rechtvaardige risicoverdeling->
focus op het slachtoffer ipv de dader
De (oude) kern van ons aansprakelijkheidsrecht kan begrepen worden vanuit het beginsel van de
corrigerende rechtvaardigheid:
“… [C]orrective justice is the principle that those who are responsible for the wrongful losses of
others have a duty to repair them.”- J.L. Coleman (1995)
Dat is lastiger waar het risicoaansprakelijkheden en kwalitatieve aansprakelijkheden betreft:
“In the end, the justification of tort liability against the harm-doer personally and against
secondary defendants, such as employers held to be vicariously liable, rests on both corrective and
(risk-) distributive justice.”- T. Honoré (1995)
1
,Rechtseconomische benadering -> Coase theorema -> kijken we in het normale leven wel naar winst-
en welvaart maximalisatie.
Aansprakelijkheid voor eigen gedrag
Aansprakelijkheid voor eigen OD (afd. 6.3.1)
Aansprakelijkheid voor iets/iemand anders vanwege een bepaalde ‘kwaliteit’ (afd. 6.3.2).
Voorbeelden:
Werkgever: aansprakelijk voor OD werknemer
Bezitter van een zaak: aansprakelijk voor de schade die zaak teweegbrengt
Andere vormen van aansprakelijkheid o.b.v. bijzondere criteria, zoals producten-aansprakelijkheid,
oneerlijke handelspraktijken, en schending van mededingingsrecht (afd. 6.3.3)
1. Onrechtmatigheid
Arrest Zutphense Waterleiding over gesprongen waterleiding in de nacht van 4 op 5 januari 1909.
Bewoonster bovenwoning weigerde hoofdkraan te (laten) sluiten.
Onrechtmatig waren naar oordeel Rechtbank Zutphen ook “daden of nalatigheden, ... waarbij de
nodige eerbied voor een anders persoon, goederen of arbeid uit het oog wordt verloren”. HR: Rb
maakt een fout, inbreuk op een recht of strijd met wettelijke plicht nodig en daarvan is geen sprake.
Niet voldaan aan het criterium van onrechtmatigheid.
Drie typen OD (art. 6:162 lid 2):
a) ‘inbreuk op een recht’
b) handelen/nalaten i.s.m. wettelijke plicht
c) handelen/nalaten i.s.m. wat in maatschappelijk verkeer betaamt (Categorie c is nieuw ten opzichte
van artikel 1401 Oud BW en staat sinds 1992 in ons BW) (Was echter al sinds 1919 door Hoge Raad in
Lindenbaum/Cohen erkend) -> Zorgvuldigheidstoets!!!
Eis 1: Onrechtmatigheid
Casus van bedrijfsspionage tussen de Amsterdamse drukkerijen van Cohen en Lindenbaum.
Bedrijfsspionage was niet in strijd met de wet.
2
,Hoge Raad ‘ging om’ (HR 31 januari 1919, W 10 635, NJ 1919, p. 161):
“dat onder onrechtmatige daad is te verstaan een handelen of nalaten, dat òf inbreuk maakt op eens
anders recht, òf in strijd is met des daders rechtsplicht òf indruischt, hetzij tegen de goede zeden,
hetzij tegen de zorgvuldigheid, welke in het maatschappelijke verkeer betaamt ten aanzien van eens
anders persoon of goed (…).”
Annotator Molengraaff: “Er is door ons hoogste rechtscollege zelden een arrest gewezen, waarvan
zoo heilzame invloed op ons rechtsleven mag worden verwacht.”
Ad a) Inbreuk op een recht
Deze heeft verschillende stromingen, staan in het boek. Je mag zelf kiezen.
(absolute vermogensrechten)
Met ‘inbreuk op een recht’ wordt gedoeld op subjectieve rechten.
E.M. Meijers: “een bijzondere door het recht aan iemand toegekende bevoegdheid, die hem wordt
verleend om zijn belang te dienen”.
Belangrijkste groepen ‘subjectieve rechten’:
Persoonlijkheidsrechten (recht op lichamelijke integriteit, recht op persoonlijke levenssfeer, e.d.)
Absolute vermogensrechten (eigendom, beperkte rechten, auteursrecht e.d.)
N.B.: inbreuken op relatieve (persoonlijke) vermogensrechten zijn als zodanig niet onrechtmatig.
Met ‘inbreuk op een recht’ wordt gedoeld op de situatie dat de gewraakte handeling zelf in
strijd is met het subjectieve recht van een ander (‘opvatting 2’: Sieburgh)
Het veroorzaken van zaakschade is als zodanig niet
voldoende voor een ‘inbreuk op een recht’ (vgl Zutpense Waterkraan). Het handelen zelf
moet inbreukmakend zijn:
→ Versperren van iemands weg;
→ Gebruik maken van het merk van een ander;
→ Beslag leggen op de goederen van een ander;
→ Hinder? (Vgl. Hoge Raad 10 maart 1972, Vogelplaag)
Een ‘inbreuk’ impliceert bovendien een actief handelen: een louter nalaten is niet voldoende
voor een ‘inbreuk op een recht’.
Ad b) strijd met wett elijke plicht
Deze (sub)categorie van onrechtmatigheid betreft het objectieve recht (dus ziet juist niet op
subjectieve rechten).
In beginsel ieder handelen in strijd met wettelijke plicht onrechtmatig:
formele wet (inclusief strafrecht)
materiële wet (bijvoorbeeld APV)
rechtstreeks werkende verplichtingen uit verdragen
→ Recent voorbeeld: HR 20 December 2019 (Urgenda)
verplichtingen uit vergunningen
specifieke voorschriften (bijvoorbeeld bouwvoorschriften)
Deze (sub)categorie ‘vangt’ uitdrukkelijk ook een nalaten, mits er een wettelijke plicht tot een doen
is: “een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht”.
Ad c) ‘maatschappelijke betamelijkheid’ = doen/nalaten ism ongeschreven
zorgvuldigheidsnormen
3
, Algemeen uitgangspunt volgens Hoge Raad in Lindenbaum/ Cohen:
“(…) de zorgvuldigheid welke in het maatschappelijk verkeer betaamt ten aanzien van eens anders
persoon of goed (…).”
Maar wat is dan die ‘zorgvuldigheid’ die ‘in het maatschappelijk verkeer betaamt’?
Ook andere rechtsstelsels worstelen daarmee: wat doet de “reasonable person”; de “bon père de
famille”, etc.?
De rechtspraak over wat wordt beschouwd als ‘maatschappelijk onbetamelijk’ is tamelijk casuïstisch.
Niettemin zijn er bepaalde ‘lijnen’ in te ontdekken.
Neem rechtspraak over voorzorgsmaatregelen bij gevaarlijke situaties:
→ Hoge Raad 5 november 1965, NJ 1966/136 (Kelderluik).
→ Hoge Raad 28 mei 2004, NJ 2005/105 (Jetblast).
Hoge Raad 5 november 1965, NJ 1966/136 (Kelderluik).
Casus: kelderluik opengelaten door medewerker CocaCola bij Café De Munt, Singel 222 Amsterdam.
Duchateau viel op weg naar de WC in het keldergat.
Hoge Raad:
- Waarschijnlijkheid niet-inachtneming oplettendheid?
- Hoe groot kans schade?
- Aard en omvang gevreesde schade
- Bezwaarlijkheid van nemen voorzorgsmaatregelen
De ‘Learned Hand formula’ betrof een poging om de vereiste zorgvuldigheid te ‘vangen’ in een
economische formule.
Volgens de formule diende een voorzorgsmaatregel te worden genomen als:
B < (P x L)
B = Burden of precaution
P = Probability of loss
L = Loss (magnitude/gravity)
Hoge Raad 28 mei 2004, NJ 2005/105 (Jetblast).
Casus: Hartmann wordt bij hek Princess Juliana International Airport op Sint Maarten door ‘jetblast’
tegen rotsen geworpen. Vliegveld had waarschuwing geplaatst, maar wist dat deze veel genegeerd
werd.
Hoge Raad:
“Voor het antwoord op de vraag of een waarschuwing kan worden beschouwd als een afdoende
maatregel met het oog op bescherming tegen een bepaald gevaar, is van doorslaggevende betekenis
of te verwachten valt dat deze waarschuwing zal leiden tot een handelen of nalaten waardoor dit
gevaar wordt vermeden.”
Stappenplan eigen OD:
Er dient gekeken te worden of persoon x aansprakelijk is op grond van 6:162 BW
1. Is er sprake van een onrechtmatige daad? 6:162 lid 2 BW
(3 opties, kies 1):
a) Inbreuk op een recht
b) Overtreden van wet
c) In strijd maatschappelijke betamelijkheid
4
